درس زندگی از مرگ

قصه جایی که نه‌اینجاست، نه آنجاست و نه خواب است و خیال؛ آن‌قدر که تا امروز برایش فیلم‌ها ساخته و داستان‌ها نوشته‌اند.

برنامه پرمخاطب «زندگی پس از زندگی» که این شب‌ها روانه آنتن شده، نقل تجربه مشاهده‌گرانی است که به شکل موقت و برای مدتی از جسم‌شان خارج شده و به قول معروف مرگ را تجربه کرده‌اند. عباس موزون که محقق است و اجرای این برنامه را به عهده دارد از چند سال پیش سنگ بنای این برنامه پر مخاطب را در شبکه چهار گذاشته‌است.

امسال هم یک ساعت مانده به افطار سراغ چهره‌هایی رفته که حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. امسال هم این برنامه تلویزیونی طبق سنن قبل توانسته رضایت میلیونی مخاطبان را به همراه داشته‌باشد.

ضمن این‌که آمار بازدیدکنندگان تلوبیون نشان می‌دهد که این برنامه آمار میلیونی دارد و همچنان توانسته طراوتش را برای مخاطبان حفظ کند. به همین دلیل ما سراغ کارشناسان و منتقدان رفتیم و درباره این برنامه صحبت کردیم.

اگر نگاهی به کارنامه رسانه‌ملی داشته‌باشیم، متوجه خواهیم شد که در طول سال برنامه‌های متنوعی روانه آنتن می‌شود اما بدون تردید یکی از برنامه‌های تاثیرگذار، زندگی پس از زندگی است که با اجرای عباس موزون از شبکه چهار پخش می‌شود. این برنامه مورد توجه بسیاری از مخاطبان است، چرا که این برنامه به واسطه روایت تجربه‌گرایان پاسخگوی شبهات آنهاست.

اتفاقی که به جریان تبدیل شد

زندگی پس از زندگی از همان ابتدا یک اتفاق در تلویزیون بود. اتفاقی که تبدیل به یک جریان شد و نظر همه مخاطبان را در هر جایگاهی و با هر سلیقه‌ای و نظری جلب کرد. برنامه‌ای که نخستین قسمت از فصل یک آن در ماه رمضان ۹۹ روی آنتن شبکه چهار رفت و از همان روایت اول توانست مخاطب را پای تلویزیون میخکوب کند. پیش از آن شاید هیچ برنامه‌ای یا کمتر برنامه‌ای با چنین ساختاری در تلویزیون ساخته و پخش شده‌بود.

برنامه‌ای که سراغ تجربه‌ گران مرگ می‌رفت و آنها نیز به نوعی مهم‌ترین اتفاق زندگی‌شان را تعریف می‌کردند که به راحتی می‌شد با آنها همذات‌پنداری و آن وقایع و اتفاقات را در ذهن تداعی کرد.

این برنامه همان سال توانست به یکی از برنامه‌های پربیننده تلویزیون در ماه رمضان تبدیل شود و از آن سال به بعد همه‌ساله در ماه مبارک رمضان بیننده‌های تلویزیون انتظار پخش این برنامه را در ماه رمضان دارند. شاید مهم‌ترین دلیلش این باشد که همه ما علاقه‌مند هستیم از زندگی پس از مرگ اطلاعاتی به‌دست بیاوریم و این برنامه و مهمان‌هایی که دارد باعث شد نگاه بسیاری از آدم‌ها به مرگ و حتی زندگی تغییر کند تا از این بعد بیشتر مراقب رفتار و کلام‌شان باشند.

به تعبیری می‌توان گفت زندگی پس از زندگی تلنگری به همه ما انسان‌هاست که بیشتر مراقب اعمال و رفتارمان باشیم. از طرفی این برنامه توانسته مهم‌ترین کارکرد رسانه یعنی تاثیرگذاری هم داشته‌باشد. همچنین به دلیل گستردگی موضوعاتی که دارد و تجربه‌های مشابه و هم متفاوتی که تجربه‌گرها در این برنامه مطرح می‌کنند، قابلیت این را دارد که همچنان تولیدش به فصل‌های بیشتری برسد.

گفتمان‌سازی در برنامه

یکی از ویژگی‌های مجری این است که او سعی در گفتمان‌سازی دارد. بنابراین موزون از مهمان برنامه سوالات مختلفی می‌پرسد تا ابعاد مختلفی که تجربه‌گر تجربه کرده، درباره‌اش حرف بزند تا برای بینندگان مشخص شود. در واقع این مجری می‌خواهد صحبت‌های مهمان برنامه برای مخاطبانی که بیننده برنامه هستند، قابل لمس و باور باشد و کاملا درک شود. یعنی مخاطبان از همان لحظه اول که فرد تجربه‌گر در کما و سانحه بوده، متوجه اتفاقات درباره او شوند.

در واقع این شیوه پرسش و پاسخ باعث می‌شود که اولا مردم آنها را درست و کامل و تا حد امکان نزدیک به واقعیت، بفهمند. دوم آن‌که جامعه پزشکی هم متوجه این رخداد می‌شود؛ چرا که در دروس پزشکی چیزی با این عنوان وجود ندارد. از دیگر امتیازاتی که در سؤال و جواب مجری می‌توان به آن رسید، این است که موزون در کسوت مجری در چند قسمت از برنامه برخی سؤالات را بارها می‌پرسد با این‌که می‌داند تکراری و ریز است اما این کار را انجام می‌دهد، چرا که می‌داند مخاطبان مدام می‌خواهد اثبات بشنوند، به همین دلیل او برای این‌که بخواهد مطلب را برای مخاطبان جا بیندازد، سؤالات را بارها می‌پرسد. همچنین او برای هریک از سوژه‌های برنامه زمان زیادی می‌گذارد و مطالعه می‌کند تا همه بخش‌های برنامه برای مخاطبان کاربردی باشد. همچنین با هر یک از افراد حاضر در برنامه چند بار صحبت می‌شود تا آنچه روانه آنتن می‌شود، تاثیرگذار باشد.

بخشش مقابل میلیون‌ها چشم

از سوی دیگر در برنامه‌سازی تلویزیونی، برنامه‌ای پویاست که بتواند در هر فصل اتفاق تازه‌ای را رقم بزند و از کلیشه دوری کرده و به تکرار نیفتد. از آنجا که برنامه زندگی پس از زندگی این قابلیت را دارد که همچنان تداوم داشته‌باشد، از این‌رو عباس موزون به‌عنوان طراح، محقق و مجری در هر فصل از برنامه به‌دنبال اتفاق تازه‌ای بود تا بتواند زندگی پس از زندگی را از کلیشه‌های معمول دور کند و مخاطب را در فصل جدید که از ابتدای ماه رمضان امسال روی آنتن رفته، از همان قسمت نخست با اتفاق جدیدی روبه‌رو کند.

در این برنامه تجربه‌گر حضور یافت و در کنار روایتی که تعریف کرد، سعی داشت مقابل دوربین و چشم‌های میلیون‌ها نفر بیننده اشتباه‌هایش را جبران کرده و درصدد حلالیت گرفتن از کسانی بود که به آنها بدی کرده‌بود. همین ویژگی در فصل جدید باعث شد تا برنامه جذاب‌تر از فصل‌های قبلی شود. این‌که آدم‌ها به اشتباه‌های خود اعتراف کرده و سعی در جبران آنها داشته‌باشند؛ ضمن این‌که فردی که آگاه یا ناخودآگاه از آن تجربه‌گر آسیب دیده و متضرر شده‌بود در استودیوی برنامه حضور پیدا کرده و در مقابل چشمان بیننده‌ها از بخشش بگوید. مهم‌ترین نکته اخلاقی که این روزها به فراموشی سپرده شده و این برنامه می‌تواند تلنگری باشد که از این به بعد همدیگر را ببخشیم.

پاسخ به شبهات کاربران

یکی از ویژگی‌هایی که برنامه زندگی پس از زندگی دارد این است که در فضای مجازی هم پررنگ است و کاربران با نام و موضوعات برنامه آشنا هستند. آن هم به علت عباس موزون، خالق زندگی پس از زندگی که در فضای مجازی بسیار فعال است. بخش‌های مهم برنامه را در اختیار کاربران می‌گذارد و حتی پاسخگوی شبهات و پرسش‌های برخی از کاربرانی است که شاید نگاه چندان مثبتی به این برنامه ندارند. همین ویژگی باعث شده که بخش‌های بسیاری از برنامه در فضای مجازی توسط کاربران بازنشر شود و حتی افرادی که موفق نشده‌اند این برنامه را از تلویزیون دنبال کنند، با دیدن بخش‌هایی از آن کاملا در جریان قرار بگیرند.

از طرفی پاسخ‌هایی که موزون به سؤالات کاربران می‌دهد نیز جزو ویژگی‌های مثبت این برنامه است. همین که کارگردان و کارشناس برنامه‌ای به‌صورت مستقیم و بدون واسطه شنونده نظرها، انتقادها و حتی پیشنهادهای مخاطبانش در مورد برنامه باشد، اتفاق مهمی است. هم برای مخاطبی که در انتقاد و انتقال نظراتش صراحت دارد و هم شفاف‌سازی که برنامه‌ساز در فضای مجازی می‌کند. به همین دلیل این برنامه توانسته در فضای مجازی هم دیده شود و مورد توجه قرار بگیرد.

برنامه‌ای با پشتوانه قوی پژوهش

یکی از ویژگی‌های هر برنامه موفقی تحقیق و پژوهش‌هایی است که پیش از تولید دارد. برنامه زندگی پس از زندگی هم از این قاعده مستثنا نبوده و موزون پژوهش‌های بسیاری برای این برنامه انجام داده‌است. او در جایی می‌گوید از حدود ۲۵ سال پیش از ساخت برنامه به موضوع تجربه نزدیک به مرگ علاقه‌مند شده‌بود و پژوهش در این زمینه را آغاز کرد، تا این‌که در دی‌ماه ۱۳۹۵ اولین همایش مرتبط با این قضیه را در شهر یزد برگزار کرد. همایش‌ها در نقاط مختلف کشور ادامه پیدا کرد و مهمانان برنامه به‌تدریج در همین همایش‌ها شناسایی شدند. وقتی تصمیم گرفت محتوای تصویری تولید کند با شبکه‌های مختلف تلویزیون رایزنی کرد اما به‌دلیل نو و بکر بودن این سوژه همه در امکان ساخت چنین برنامه‌ای تردید داشتند. لذا با سرمایه شخصی آغاز به کار کرد تا این‌که شبکه چهار توافق کرد که میزبان برنامه باشد و به اصرار موزون که نمی‌خواست نامی از مرگ در عنوان برنامه باشد از عنوان زندگی پس از زندگی استفاده شد. او پس از پایان هر برنامه برای تحقیق و پژوهش و انتخاب سوژه‌های برنامه حدود یک‌سال زمان می‌گذارد و بعد برنامه را به تولید می‌رساند. همین فرایند یک‌ساله‌ای که طی می‌کند آن را متمایز و به یکی از برنامه‌های پربیننده تبدیل کرده‌است.

برنامه‌ای که در جامعه جریان‌ساز شد

البته باید گفت که برنامه زندگی پس از زندگی در این مدت توانسته مخاطبان بسیاری را با سلایق مختلف به خود جلب کند. ازجمله مهدی غلام‌نژاد، قاری بین‌المللی قرآن که یکی از همراهان همیشگی این برنامه است. وی در گفت‌وگو با جام‌جم درخصوص ضرورت تولید برنامه‌هایی از این دست در رسانه‌ملی بیان می‌کند: می‌توانم بگویم به قول معروف همه با دیدن این برنامه حساب کار دست‌شان می‌آید. یعنی حواس همه جمع می‌شود که بالاخره دادگاهی هست و همه اعمال ما حساب می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: ما در صحبت‌های برخی از مهمان‌های این برنامه خیلی از آیات قرآن را به‌صورت عینی مشاهده می‌کنیم. یا بعضی از نکاتی که ما فکر می‌کنیم در حاشیه بوده و اصل نیست یا بالعکس، در این برنامه می‌بینیم که همه چیز به گونه‌ای دیگر بوده‌است. یعنی بعضی حاشیه‌ها بعد از این دنیا اهمیت خیلی ویژه‌ای دارد. متوجه می‌شویم که خداوند از جزئیات رفتار ما غافل نیست. به نظر من ماحصل همه این قصه‌ها و روایت‌ها این می‌تواند باشد که ما احساس کنیم چندین دوربین به‌صورت شبانه‌روزی اعمال ما را ضبط می‌کنند. اگر بخواهیم همین را رعایت کنیم.

غلام نژاد می افزاید: به عقیده من دیگر کسی کوچک‌ترین خطایی انجام نمی‌دهد. همین‌جا هم به این آیه از قرآن می‌رسیم که فرموده: آیا نمی‌دانید که خداوند همه چیز را می‌بیند؟ بنابراین اگر همیشه خداوند را شاهد و ناظر کارهای‌مان بدانیم، قطعا حال همه ما خوب می‌شود. یعنی هیچ‌کسی سر هیچ‌کسی را کلاه نمی‌گذارد و کسی به کسی بدی نمی‌کند.

وی همچنین درباره تاثیرات این روایت‌ها بیان می‌کند: به نظر من، این برنامه و روایت‌هایی که در آن بیان می‌شود، خیلی می‌تواند تاثیرگذار باشد. من فکر می‌کنم زندگی پس از زندگی توانسته در جامعه جریان‌سازی کند. از این رو آقای موزون توانسته‌اند حرکت بسیار خوب و درست و تاثیرگذاری داشته‌باشند. از طرفی چون مستند است و مربوط به آیات و روایات است، دیگر کسی نمی‌تواند چنین چیزهایی را انکار کند.

غلام‌نژاد درباره حضور مهمان‌های خارجی در برنامه هم می‌گوید: کار خوبی که آقای موزون در این برنامه انجام داده این است که از مهمان‌هایی با ملیت‌های مختلف در برنامه استفاده کرده که همان نکاتی را می‌گویند که مهمان‌های دیگر که هموطن ما هستند روایت کرده‌اند. یعنی تجربیات مشابهی از مرگ و آن تونل معروف دارند. این حقایق به قدری درست است که هیچ‌کسی نمی‌تواند آنها را انکار کند.

وی در پایان درباره جذاب‌ترین روایتی که در این برنامه دیده و شنیده است عنوان می‌کند: چند روز قبل در این برنامه مهمانی حضور داشت که می‌گفت در لجنزار افرادی را دیده که می‌شناخته. یعنی یکی سینه‌زن امام‌حسین(ع) یا نمازگزار مسجد بوده‌است. همین نکته برای من تلنگر بزرگی بود که خودم را فریب ندهم و فکر نکنم که صرفا مسجدرفتن و نمازخواندن و سینه‌زدن برای امام‌حسین(ع) همه چیز را حل می‌کند.

عباس موزون، محقق و طراح برنامه در همین رابطه می‌گوید: در کنار نقدهای دلسوزانه و عالمانه و خوبی که راهگشا و یاریگر رشد محتوایی و فرمی برنامه هستند، نقدهای غیرعالمامه و بعضا مغرضانه هم وجود دارد.برای نمونه در فصل چهارم تجربه‌گری از یزد در تجربه خود مشاهده کردند کسی از وفات یافتگان شیعه که به صورت میمون در آن عالم تجلی داشته از وی می‌خواهد تا پیام او و دیگرانی که پس از مرگ‌شان به هیات خوک یا میمون درآمده اند به مردمی که در آینده امام زمان(عج) را ملاقات خواهند کرد، برسد و پیام این است که آیندگان از حضرت بخواهند برای ما دعا کند که هنگام قیامت به این شکل محشور نشویم.به علاوه طبق گزارش تجربه گر این فرد، حاجی و از سینه زنان هیات محل هم بوده است.

برای نمونه در فضای مجازی در‌ قبال همین تجربه، برخی افراد با هجمه‌‌های غیرعالمانه و بعضا مغرضانه تلاش کردند این تعبیر را شایع کنند که این تجربه اهانتی به شیعیان یا دوستداران اهل بیت بوده.در حالی که پیامبر اسلام صلی ا... علیه وآله صراحتا می فرمایند:قسم به خدایی که جانم در دست اوست، در روز قیامت عده‌ای از امت من به شکل خوک و بوزینه از قبرهای‌شان خارج و محشور می شوند و این به خاطر سازش های آنان با گناهان دیگران و نهی نکردن دیگران از گناهان و بدی‌هاست و فقط یکی از اسناد این حدیث معتبر کتاب کنزالعمال، جلد سوم ، صفحه ۸۳ است.

بنابراین می‌بینیم که این‌گونه مهاجمان به ظاهر منتقد دو دسته‌اند:دسته اول آنان‌که یا از این حدیث به عنوان محتوای دینی بی‌خبر بوده و اعتراض کرده‌اندو دسته دوم آنان که از این حدیث پیامبر صلوات ا... علیه و آله کاملا باخبرند اما بدون توجه به حدیث اعتراض کرده اند و واضح است که دسته اول اعتراض غیرعالمانه و دسته دوم اعتراض مغرضانه دارند.

این در حالی است که ناقدان عالم و دلسوز و منتقدان خیرخواه و دانشمند هم بسیارند که نظرات ایشان با کمال قدردانی و شوق توسط تهیه‌کنندگان برنامه دریافت، پیگیری و در فرآیند ارتقای محتوا استفاده می‌شود و به طور مستمر از نظرات جامعه منتقدان همدل و یاری رسان محتوای برنامه استقبال می‌کنیم.

برنامه‌ای تاثیرگذار و قابل‌اعتماد

در کنار مخاطبان تلویزیون، معمولا چهره‌های مذهبی و کارشناسان هم این برنامه را دنبال می‌کنند و نظراتی دراین‌باره دارند. حجت‌الاسلام محمد عشایری، عضو هیات علمی جامعه‌المصطفی ازجمله بیننده‌های این برنامه است که نظرات مثبتی هم روی آن دارد و زندگی پس از زندگی را یکی از برنامه‌های خوب و تاثیرگذار رسانه‌ملی می‌داند.

وی دراین‌باره به جام‌جم می‌گوید: نباید برخی تفکر عدم ساخت چنین برنامه‌هایی را القا کنند و برنامه‌ساز را به شک و تردیدبیندازند. اگر بخواهیم بگوییم برای چنین افرادی چه کار باید کرد؟ باید بگویم این تفکری است که باید کارشناسان صداوسیما درباره موضوع گسترده‌تری به نام مخاطبانی که نگاه مثبتی به چنین برنامه‌هایی ندارند، داشته‌باشند.

وی عنوان می‌کند: این برنامه به نسبت سال‌های قبل بهتر شده، یعنی از نظر کمی گرایشش به تجربه‌گرهایی که ارتباطی با اهل بیت داشتند بیشتر شده که برای مخاطبان مذهبی‌تر راضی کننده‌تر و هم ارتباط و اعتماد را مؤثرتر کرده‌است.

سوق دادن جامعه به مسائل معنوی

ناهید طیبی، مدیر دانشنامه زن مسلمان و مدرس و پژوهشگر از جمله افرادی است که هر زمانی که فرصت تماشای تلویزیون داشته‌باشد، این برنامه را دنبال می‌کند و نظرات قابل تامل و مثبتی هم نسبت به آن دارد. وی در گفت‌وگو با جام‌جم در خصوص ضرورت تولید چنین برنامه‌هایی در تلویزیون می‌گوید: اعتقاد دارم انسان موجودی است که اگر در مسائل مادی و اقتصادی غرق شود به فساد می‌افتد و برایش مشکل ایجاد می‌شود، بنابراین وجود چنین برنامه‌هایی می‌تواند برای بشر بین روح و جسم تعادل و توازن ایجاد کند.

وی می‌افزاید: ماه رمضان ظرفیت دارد که مخاطب چنین مباحث و مسائلی را بشنود و ببیند و باور کند و تاثیراتش را روی زندگی‌اش ببیند. یعنی بیشتر انفاق کند و ببخشد و به دیگران بیشتر احترام بگذارد. می‌توانم بگویم خودم هم به‌عنوان بیننده پیام‌های بسیاری را از این برنامه دریافت می‌کنم.

وی می‌گوید: ضرورت ساخت چنین برنامه‌هایی در ماه رمضان به‌شدت احساس می‌شود اما فکر می‌کنم ما باید در طول سال هم چنین برنامه‌هایی داشته‌باشیم و چنین فضایی صرفا متعلق به ماه رمضان نباشد. البته منظورم این نیست که برنامه به صورت هر شب پخش شود اما خوب است هفته‌ای یک‌بار چنین برنامه‌هایی روی آنتن بروند تا میزان تاثیرگذاری‌اش صرفا مربوط به ماه رمضان نباشد و در تمام طول سال بتوان تاثیرات چنین برنامه‌هایی را بین مخاطبان دید، چون تولید و پخش این برنلمه‌ها در طول سال توازنی بین مسائل مادی و معنوی در جامعه ایجاد می‌کند.

طیبی بیان می‌کند: باید جامعه را سمت مسائل معنوی سوق بدهیم، چون مشکلات اقتصادی مردم را آزار می‌دهد و از این رو با فربه کردن بخش معنوی وجودشان می‌توانند آستانه تحمل خود را بالا ببرند.

وی درباره ساختار متفاوتی که این برنامه بین برنامه‌های معارفی و مذهبی دارد ،می‌گوید: یکی از ویژگی‌های مثبت برنامه این است که ما به ازای خارجی هم دارد. یعنی این مسائل صرفا جزو یافته‌ها و بافته‌های مسلمانان و شیعیان نیست و یک امر انسانی است و می‌تواند یک ارتباط متعالی با خارج شدن روح داشته‌باشد و کاری به مسلمانان ندارد. همین مسأله باعث می‌شود افراد بسیاری با آن ارتباط برقرار کنند.
طیبی بیان می‌کند: فکر می‌کنم این برنامه به روایت‌هایی که ما در منابع‌مان داریم، اعتبار می‌بخشد.

۵ میلیون مخاطب برای زندگی پس از زندگی

برنامه زندگی پس از زندگی که باید آن را در میان برنامه‌های افطار دانست، یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های ماه مبارک رمضان بوده و تاکنون حدود ۵میلیون و ۴۰هزار و ۳۰۵بار در تلوبیون تماشا شده است. این برنامه با تحقیق و اجرای عباس موزون است و در سال‌های گذشته هم در میان برنامه‌های پرطرفدار بوده است. تفاوت فصل تازه این برنامه با فصول گذشته در این است که امسال دست اندرکاران برنامه تلاش کردند در پرداختن به تجربه افراد، پیگیری‌هایی انجام دهند و رضایت یا روبه‌رو کردن افراد را هم رقم بزنند. زندگی پس از زندگی روایت تجربه‌گرانی است که توانسته‌اند تجربه نزدیک به مرگ داشته باشند و در این برنامه درباره آن صحبت کنند. آمارهای تلوبیون به خوبی نشان می‌دهد که زندگی پس از زندگی یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های منتهی به افطار است که بسیاری از مخاطبان پای آن نشسته و آن را دنبال می‌کنند. البته این مساله در شبکه‌های اجتماعی این برنامه و در صفحه شخصی عباس موزون محقق و مجری آن هم قابل مشاهده است. کما اینکه بسیاری‌شان با ثبت نظرات خود، نسبت به تماشای این برنامه و تاثیر آن در زندگی خود صحبت می‌کنند. زندگی پس از زندگی به واسطه تحقیقاتی که قبل از ضبط دارد، محتوای قوی و قابل استنادی را از آن خود کرده است.

الگویی برای برنامه‌سازی پژوهش‌محور

محمد سلیمانی - منتقد: برنامه « زندگی پس از زندگی» در مقایسه با دیگر برنامه‌های پژوهش محور برمبنای گفت‌وگوی تلویزیون که طی سال‌های اخیر با مضامین و دغدغه‌های مختلف و متفاوتی تولید شده و روی آنتن شبکه‌های مختلف سیما و به‌ویژه شبکه چهار رفته‌اند، ویژگی‌های عمده‌ای دارد که شاید اشاره گذرا به برخی از مهم‌ترین آنها بتواند به این سؤال که چرا این برنامه یکی از پر بیننده‌ترین برنامه‌های ماه رمضان تلویزیون در سال‌های اخیر بوده‌است، پاسخ بدهد. پرداختن به مشاهدات افرادی که هرکدام به دلایلی و در شرایطی تجربه نزدیک به مرگ داشته‌اند، به خودی خود جذابیت‌های روایی و مضمونی بسیاری دارد. حالا اگر این تجربه‌ها در قالب گفت‌وگو با شخص تجربه‌گر و افراد نزدیک به او و برپایه پژوهش‌های کتابخانه‌ای و میدانی بر آمده از سال‌ها تجربه مستند سازی و ارتباط با محققان و پژوهشگران مرتبط با چنین موضوعی در معرض دید و قضاوت مخاطبان انبوه رسانه قرار گیرد، طبیعی است که متناسب با تلاش سازندگان برنامه برای ارائه محصولی جذاب و تاثیرگذار، بازخورد‌های بسیاری نیز خواهد داشت. دکتر عباس موزون مجری، محقق، تهیه‌کننده و کارگردان زندگی پس از زندگی، با تکیه بر تجربه‌های مستندسازی و تهیه چند فصل از این برنامه به خوبی دانسته که برای جذب مخاطب تلویزیون به ویژه زمانی که موضوع حساس و پرحاشیه‌ای مانند تجربه نزدیک به مرگ مطرح باشد، نیازمند پژوهش قوی و پر دامنه است تا بتواند ضمن طرح موضوع، به سوالات و شبهات به وجود آمده هم پاسخ بدهد. به همین دلیل نیز تلاش او صرفا متکی بر گفت‌وگو با تجربه‌گران ایرانی نیست و سعی کرده حاصل گفت‌وگو‌های انجام شده با افرادی از سراسر جهان و همچنین پژوهشگران و دانشمندان داخلی و خارجی در باره موضوع برنامه را در متن زندگی پس از زندگی بگنجاند. موزون با بهره‌گیری از پژوهش‌های قبل از تولید برنامه، آن را به سطحی قابل قبول و استاندارد به لحاظ باور شدن و قابلیت استناد به آنچه جلوی دوربین می‌گذرد، رسانده‌است. دوربین زندگی پس از زندگی در جاهایی خارج از قالب گفت‌وگو در استودیو یا با خانواده و دوستان تجربه‌گر، در لحظاتی ویژه با او همراه می‌شود و به دلمشغولی‌هایش می‌پردازد. در هر یک از قسمت‌های برنامه که امکان بهره‌گیری از این روش برای ایجاد تنوع بصری از یک سو و نزدیک شدن به ابعاد مختلف زندگی تجربه‌گر از سوی دیگر فراهم بوده‌است، آشکارا ارتباطی بهتر و ماندگارتر بین مضامین طرح شده توسط گفت‌وگو کننده و تجربه‌گر و عامه مخاطبا ن برقرار شده‌است. زندگی پس از زندگی، یکی از الگوهای برنامه‌سازی بر پایه پژوهش‌های بنیادین است؛ پژوهش‌هایی که ابتدا پژوهشگر را به باور و ایمان می‌رساند سپس مخاطبان او را با موضوع موردنظرش همراه می‌کند و به همین دلیل هم موثر و ماندگار است.

برای تأمل در اعمال دنیای مادی

حسین سلطان‌محمدی - منتقد: زندگی و مرگ، دو پدیده مهم و کنجکاوی برانگیز در زندگی انسان در همه ادوار تاریخ بوده‌است. شواهد باستان‌شناسانه و آثار مکتوب باقیمانده و پژوهش‌ها و بررسی‌های علمی، واجد نکاتی بسیار جذاب از باور انسان در دوره‌های گوناگون زندگی خود، به موضوع زندگی و مرگ است. بیشتر این شواهد بر این استوار است که انسان پس از مرگ، دوره دیگری از حیات را آغاز می‌کند و تا روز موعود یا همان قیامت، زیستی جدید دارد. این باور، در دوره معاصر نیز محل بحث و چالش است و حتی در دنیای مادی‌زده غربی، آثار بسیاری درباره این دوره از زندگی بشر، به انتشار درآمده‌است. یکی از مراحلی که مورد مداقه در این برهه از زندگی انسانی است، ماجرای انتقال روح از کالبد جسمی به دنیای دیگر است و تجربه‌ای که در این سیر انتقالی برای انسان رخ می‌دهد. شاید برای علاقه‌مندان سینما، فیلم «روح» اثر جری زوکر، یک نمونه ملموس از پردازش این مسیر باشد که مجرای نورانی یا تاریک، در آن به تصویر کشیده شده‌است. در جامعه خودمان، به جز نمونه‌هایی اندک از حوزه سینما، شاید بهترین و آشناترین مثال، مجموعه تلویزیونی «پنج کیلومتر تا بهشت» باشد که در آن با پردازش روح‌های سرگردان در دنیای مادی و نحوه محاسبه و برخورد با عملکردی که به همراه خود از دنیای جسمانی می‌برند، مواجه بودیم. اما بعد از دوران فترتی بسیار قابل توجه در پردازش این فاصله میان دو دنیای فانی و دنیای باقی، چند سالی است که در ماه رمضان، با برنامه‌ای تحقیقی و البته در قالب تاک‌شوهای آشنا یا همان گفت‌وگو محور در شبکه چهار سیما و در حول و حوش ساعت افطار، به نام «زندگی پس از زندگی» همراه شده‌ایم که نمونه‌های تجربه شده از مسیر بینابین این دو دنیا و بازگشت به دنیای مادی را در برابرمان قرار داده‌است. در برنامه زندگی پس از زندگی، گفتارهایی از زبان تجربه‌گران این مسیر ناتمام و بازگشته به دنیای مادی، شنیده شده که در بسیاری موارد میان بینندگان آن، از حیرت و بهت تا سکوت و تأمل را ایجاد کرده‌است. بحث و سخن درباره آنچه شنیده شده و علل بروز برخوردهای متفاوت با افرادی که این مسیر ناتمام را تجربه کرده‌اند، اصلی‌ترین وجه را در این برنامه شکل داده‌است؛ این‌که چرا برخوردهای متفاوتی با اینان شده‌است و آن، چیزی نیست مگر عملکردی که پیش از رسیدن به آن مسیر، در دنیای مادی داشته‌اند و در آنجا، بازتابی از عملکرد خود را دیده‌اند و این‌که محاسبه اعمال و نفس چگونه است و تأمل در آن پیش از رسیدن به این مرحله، چگونه باید رخ دهد. برزخ، در عالم دینی، دنیایی بدیهی است و محاسبه نفس، اصلی دقیق است؛ به نمونه‌های قرآنی درباره زنده‌شدن انسان پس از مرگ چون اصحاب کهف، یا آیاتی درباره حیات و مرگ طبیعت در چرخش‌های فصول توجه کنیم یا آنچه در سوره مریم اشاره می‌شود به «یوم ابعث حیا» و روزی که دوباره زنده می‌شویم. اکنون در فصل چهارم برنامه زندگی پس از زندگی، شاهد بازخوردهای متفاوتی درباره آن بوده‌ایم. از اقبال بیشتر مردم به تماشای آن، به گونه‌ای که مانند برنامه «محفل» پربیننده‌ترین برنامه حول و حوش زمان افطار است و دیگر این‌که، مخالفان این بحث‌های وحیانی، با حملات مجازی در صدد تخطئه افراد حاضر در این برنامه هستند. یا احتیاطاتی که گفته شده نسبت به پخش بعضی گفتارها رخ داده‌است. اما هر چه باشد، برای دنیای مادی پوزیتیویستی و اثبات‌گرا و تجربه‌گرا، این شواهد بسیار حیاتی و مهم است و خداجویان را هم برای اصلاح آنچه تاکنون کرده‌اند، به تأمل وا می‌دارد.

برخی آمارهای اجرایی فصل چهارم زندگی پس از زندگی

تجربه‌‌های ابرازی مصاحبه شده ۲۲۴۵ نفر
تجربه های ضبط و پخش شده ۲۷ نفر
مصاحبه های ضبط و پخش شده ۱۵۸ نفر
سفرهای انجام شده ۱۰۹،۹۱۹ نفرکیلومتر
طول جغرافیایی مصاحبه‌ها ۵۷۵۴ کیلومتر
عرض جغرافیایی مصاحبه‌ها ۱۲۵۲کیلومتر
مساحت جغرافیایی ضبط مصاحبه‌ها ۱۳۸میلیون کیلومتر مربع
کشورهای متعامل پژوهش ۱۰ کشور
کشورهای مورد مصاحبه ۵ کشور
شهرها و روستاهای مقصد مصاحبه ۲۵ شهر و روستا