اجزای زیست‌بوم ازجمله مراکز نوآوری، کارخانه‌های نوآوری، شتاب‌دهنده‌ها و خانه‌های خلاق هرکدام دارای ماموریت‌ها و وظایف متفاوتی هستند که حالا اقدامات جدید دفتر توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم‌نوآوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در راستای ساماندهی هر یک از این بازیگران زیست‌بوم اقدامات و دستور‌العمل‌هایی را در دستور کار خود قرار داده است. بر همین اساس نیز در ۱۸و ۱۹دی رویدادی را با عنوان «گردهمایی شتاب‌دهنده‌های منتخب ایران» برگزار کرده است. در گفت‌وگو با دکتر سید محمدجواد صدری‌مهر، مدیرکل دفتر توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری، آخرین اقدامات معاونت علمی و فناوری را درجهت توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور جویا شده‌ایم.
در سال‌های ابتدایی شکل‌گیری زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور نیاز بود مفاهیم جدیدی تعریف شود، زیرساخت‌های مورد نیاز برای به وجود آمدن یک زیست‌بوم و رشد و توسعه در داخل آن فراهم و ارتباط میان این اجزا برقرار شود. صدری‌مهر در این‌باره توضیح می‌دهد: در آن سال‌ها هدف اصلی رشد کمی و شکل‌گیری زیرساخت‌ها بود. به همین دلیل به عنوان مثال، طی این سال‌های فعالیت تاکنون بیش از ۵۰۰ توافق‌نامه در حوزه شتابدهی با مجموعه‌های مختلف منعقد شده بود، بیش از این تعداد مراکز نوآوری مجوز گرفته بودند که حالا برخی از آنها فعال است و برخی غیرفعال شده است. همچنین قراردادهایی با کارخانه‌ها برای احداث کارخانه‌های نوآوری احداث شده بود که فقط تعداد محدودی از آنها به نتیجه رسیده بود. به همین علت پس از یک دهه فعالیت نیاز بود تغییراتی در نحوه حمایت از توسعه زیرساخت‌های مختلف زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور شکل بگیرد.
ساماندهی زیرساخت‌ها با هدف افزایش کارایی
به گفته صدری‌مهر، دفتر توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در دوره جدید معاونت به‌طور جدی در حال تلاش برای تحول‌آفرینی در این حوزه است. وی به جام‌جم می‌گوید: تلاش ما این است در دوره جدید، جهت‌دهی و ساختاردهی مناسبی برای زیرساخت‌ها داشته باشیم. چنین تلاشی ابتدا نیاز به آسیب‌شناسی و بازتعریف این زیرساخت‌ها داشت. باید بررسی می‌کردیم در حال حاضر چه تعداد زیرساخت در زیست‌بوم فعالیت می‌کند و کارکرد و شرح وظایف هرکدام به چه صورت است. باید دسته‌بندی درستی از این زیرساخت‌ها در زیست‌بوم بازتعریف می‌کردیم. از آنجا که فعالیت بازیگران مختلف زیست‌بوم در کنار یکدیگر می‌تواند به هم‌افزایی و افزایش سرعت رشد و توسعه منجر شود، به نظر می‌رسد چنین اقداماتی مسیر روشن‌تری را برای فعالیت چنین مجموعه‌هایی فراهم می‌کند و حتی مسیر دریافت حمایت‌های درنظر گرفته شده را هم روشن‌تر خواهدکرد. در نتیجه آنها نیز امکان ارائه خدماتی مناسب‌تر به استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های مستقر خواهدداشت.
دستورالعمل‌های جدید برای توسعه بهتر زیرساخت‌ها
صدری‌مهر تصریح می‌کند: با توجه به مطالعات و جلساتی که با متخصصان و راهبران هر یک از این بازیگران و همچنین متولیان و سیاست‌گذاران این مجموعه‌ها در داخل و خارج از معاونت علمی داشتیم، در نهایت به پنج دستور‌العمل رسیده‌ایم. این دستورالعملها حدود، کارکرد، ساختار و شرح وظایف این زیرساخت‌ها را به طور کامل مشخص می‌کند. او می‌افزاید: این دستورالعملها شامل شتاب‌دهنده‌ها، فضای کار اشتراکی،کارخانه‌های نوآوری، مراکز هم‌آفرینی و در نهایت مراکز نوآوری است. خود این مراکز نوآوری هم در چهار دسته مرکز نوآوری پارکی، دانشگاهی، شرکتی یا خصوصی و مراکز نوآوری دولتی دسته‌بندی می‌شود.» با توجه به این دسته‌بندی‌ها الزامات تشکیل و الزامات راهبردی هر زیرساخت مشخص خواهدبود.موضوع دیگر بعد از بازتعریف و ساماندهی زیرساخت‌ها بررسی می‌شود، بحث اعتباربخشی به زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری است. این موضوع هم بر اساس تقاضا، هم نیاز زیست‌بوم و سیاست‌گذاران و همچنین نیاز مخاطبان، اهمیت داشت. در سال‌های اخیر برخی بازیگران زیرساختی زیست‌بوم درخواست ارائه مجوز یا تاییدیه از معاونت علمی و فناوری داشتند تا مشخص شود این مجموعه زیرنظر معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان فعالیت می‌کند. وجود چنین تاییدیه‌ای در این مجموعه‌ها برای ایجاد ارتباطات و شبکه‌سازی در زیست‌بوم بسیار ضروری بود. به گفته صدری‌مهر نیاز بود معاونت علمی از اقداماتی مانند صدور مجوز فعالیت فاصله بگیرد و صرفا بر مبنای عملکرد مجموعه‌ها گواهی صلاحیت فعالیت به آنها اعطا کند.
تأیید صلاحیت بر مبنای فعالیت‌های پیشین
مدیرکل دفتر توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری، در خصوص نحوه بازتعریف مجوزهای اجزای زیرساختی زیست‌بوم به جام‌جم می‌گوید: اصولا فعالیت‌های زیرساختی مانند شتابدهی، نوعی سرمایه‌گذاری خطرپذیر بر توسعه فناوری است که اساسا مجموعه‌های خصوصی برای چنین فعالیتی نباید نیاز به مجوز داشته‌باشند. اما از جایی به بعد که فعالیت‌‌های‌شان در این زمینه جدی‌تر می‌شود، برای دریافت حمایت می‌توانند برای دریافت گواهی صلاحیت فعالیت اقدام کنند. در نتیجه به این ترتیب از میان تعداد بالایی مجموعه که خیلی از آنها فعالیت کوتاه‌مدتی دارند یا به هر دلیلی مسیرشان ادامه نمی‌یابد، تمرکز معاونت علمی و تخصیص حمایت‌های مالی روی مجموعه‌هایی متمرکز خواهدشد که فعالیت قابل قبولی دارند و به این ترتیب اثرگذاری حمایت‌ها هم بیشتر خواهدبود.
به دنبال تمرکز حمایت‌ها
صدری‌مهر در رابطه با اعطای حمایت و اعتبار به زیرساخت‌های زیست‌بوم توضیح می‌دهد: ما برای زیرساخت‌هایی که براساس شاخص‌هایی بتوانند امتیاز لازم را کسب کنند گواهی صلاحیت در دو سطح یک و دو با اعتبار دو ساله صادر می‌کنیم. زیرساخت به‌واسطه این گواهی می‌تواند ارتباطات و شبکه‌هایش را در زیست‌بوم گسترش دهد. از طرفی به‌واسطه همین گواهی صلاحیت حمایت‌های هدفمندی را از معاونت علمی و فناوری کسب می‌کند.وی در تکمیل صحبت‌ها می‌افزاید: اکنون رایزنی‌هایی در جریان است که امتیازها و سبدهای حمایتی از سایر بخش‌های معاونت برای زیرساخت‌های دارای گواهی صلاحیت فراهم شود. برای مثال زیرساخت‌هایی که این گواهی را دریافت کنند به‌دلیل این‌که ملاک‌های ارزیابی تعیین‌شده برای آنها با همفکری معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان مشخص شده‌است، زمانی که مجموعه‌ای یک‌بار فرآیند ارزیابی را برای دریافت گواهی صلاحیت طی کند، می‌تواند همزمان گواهی دانش‌بنیانی را هم دریافت کند. وی در پاسخ به این سؤال که اکنون ملاک‌های ارزیابی چقدر با ملاک‌های ارزیابی دانش‌بنیان شدن شتاب‌دهنده‌ها در سال‌های پیش تغییر کرده‌است، می‌گوید: پیشتر ملاک اصلی انجام یک دوره موفق شتابدهی بود اما در حال حاضر برای مثال بیش از شتابدهی موفق، تیم منتورینگ و مشاوره قوی که می‌تواند نقش مؤثری در هموار کردن مسیر رشد استارت‌آپ‌ها ایفا کند و یک تیم را از شکست به سمت موفقیت هدایت کند، مورد توجه است. به نوعی می‌توان گفت که ملاک‌ها سخت‌تر نشده اما به نحوی توسعه پیدا کرده‌است که مجموعه‌ها پویاتر و با انگیزه بیشتر به ارائه خدمات بپردازند.» به گفته دکتر صدری‌مهر مشابه همین شرایط برای ارزیابی کارخانه‌های نوآوری و مراکز نوآوری هم در جریان است.
ملاک‌های ارزیابی
مدیرکل دفتر توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری، با اشاره به فرآیند تصویب این دستورالعملها توضیح می‌دهد: این فرآیند تصویب در شش ماهه اول سال انجام شد و در شش ماهه دوم وارد فاز اجرایی کار شده‌است. او می‌افزاید: امیدواریم مجموعه مستعدی از این زیرساخت‌ها بتوانند از مزایای گواهی صلاحیت و بسته حمایتی که تعریف شده استفاده کنند و شاهد تاثیر مثبتی در فعالیت زیرساخت‌های مستعد زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور باشیم. این شاخص‌ها شامل موارد مختلفی است که از میان آنها می‌توان به بررسی وضعیت شتاب‌دهنده (قدمت و تجربه نهاد مؤسس، هویت سرمایه‌گذاران و داشتن روابط عمومی فعال) وضعیت استقرار و زیرساخت‌های سخت مانند فضای فیزیکی یا پلتفرم مجازی شتابدهی، زیرساخت‌های نرم شتاب‌دهنده مانند بهره‌مندی از برنامه راهبردی، تمرکز فعالیت در حوزه‌های تخصصی محدود، داشتن فرآیند شناسایی و جذب، داشتن فرآیند ارزیابی و خروج، تیم اجرایی شتاب‌دهنده، مدل شتابدهی، میزان و نحوه سرمایه‌گذاری، شبکه‌سازی و قدرت تعاملی و وضعیت مالی اشاره کرد. در این میان تیم اجرایی شتاب‌دهنده و مدل شتابدهی به‌دلیل اهمیتی که در فرآیند شتابدهی دارند بالاترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند.
رویدادی با هدف شبکه‌سازی
صدری‌مهر در گردهمایی شتاب‌دهنده‌های منتخب ایران با اشاره به این‌که این گردهمایی به شبکه‌سازی میان شتاب‌دهنده‌ها کمک می‌کند، خاطرنشان کرد: طی این رویداد شتاب‌دهنده‌ها از آخرین حمایت‌ها و امکانات نهادهای دولتی ازجمله معاونت علمی و فناوری و صندوق نــوآوری و شکوفایی مطلع می‌شوند و مقدمات ایجاد فرصت‌های گسترده‌تر برای شتاب‌دهنده‌ها فراهـم می‌شود تا برنامه‌ها و استارت‌آپ‌های خود را به مراحل بالاتری ارتقا دهند تا در نتیجه برای جامعه ارزش افزوده ایجاد شود. وی تأکید کرد با توجه به اهمیت شتاب‌دهنده‌ها، حمایت از آنها باید به عنوان یک اولویت ملی در نظر گرفته شود.به عقیده او گردهمایی دو روزه شتاب‌دهنده‌های منتخب ایران نقطه شروعی برای شبکه‌سازی‌های مؤثر میان شتاب‌دهنده‌هاست و چنین رویدادهایی باید ادامه‌دار باشد.
توسعه زیرساخت، سکویی برای جهش دانش‌بنیان‌ها
توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز مرحله اول و مقدم بر هر اقدام دیگری در جهت رشد و شکوفایی در هر فعالیتی خواهد بود. به گفته مدیرکل دفتر توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری این موضوع به ویژه درخصوص زیست‌بوم نوآوری و فناوری که حوزه‌ای جدید و در حال شکل‌گیری در کشور به شمار می‌رود، اهمیت دوچندانی دارد که برخی از این موارد عبارتند از:
۱- ایجاد بستر مناسب برای نوآوری: زیرساخت‌های زیست بوم نوآوری شرایط محیطی و اقتصادی مناسبی را برای تولید و استفاده از فناوری‌های جدید و نوآورانه فراهم می‌کند. این زیرساخت‌ها امکان ظهور و شکوفایی کسب‌وکارهای پایه فناورانه را فراهم می‌سازد.
۲- ایجاد شغل‌ها و رونق اقتصادی: با توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری، کسب‌وکارهای فناورانه به وجود می‌آیند که هر یک زمینه اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی قوی دارند. این کسب‌وکارها علاوه بر ایجاد اشتغال، تولید و ارزش افزوده بالایی را به دنبال خواهند داشت.
۳- پیشرفت علمی و فناوری: زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری امکان پیشروی علمی و فناوری را فراهم می‌کند. با ایجاد بستری مناسب برای انتقال دانش، تبادل اطلاعات و تحقیق و توسعه، علاوه بر ایجاد ارتباط و همکاری بین متخصصان و صنعتگران، توسعه و پیشرفت در عرصه‌های مختلف علمی و فناوری فراهم می‌شود.
۴- حل مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی: با توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری، امکان پیشرفت و حل مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی فراهم می‌شود. این زیرساخت‌ها به توسعه فناوری‌های پاک و دوستدار محیط‌زیست کمک می‌کند و باعث بهبود شرایط زندگی جامعه می‌شود.
۵- جذب سرمایه‌گذاری: توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری می‌تواند در جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی مؤثر باشد. سرمایه‌گذاران عمومی و خصوصی به دنبال پروژه‌های فناورانه و نوآورانه هستند و این زیرساخت‌ها محیطی مناسب برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند.
۶- افزایش رقابت‌پذیری: توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری باعث افزایش رقابت‌پذیری صنایع و کشورها می‌شود. با بهبود فناوری‌ها و فرآیندهای تولید، بهبود کیفیت محصولات و کاهش هزینه‌ها، صنایع می‌توانند به رقابت با صنایع دیگر بپردازند و در بازارها رقابت کنند.
می‌توان گفت توسعه زیرساخت‌های زیست‌بوم نوآوری بهبود شرایط اقتصادی، علمی، اجتماعی و زیست‌محیطی را به‌دنبال دارد و باعث پیشرفت و توسعه سریع‌تر جوامع می‌شود.
