ببعی، رویای که اوج نگرفته سقوط کرد

سریال ببعی یکی از بی‌نظیرترین اتفاقات در تاریخ پویانمایی ایران است که توانست برای خودش جایگاهی به دست آورد. اما سازندگانش با تصمیم به ساخت سینمایی از آن، جایگاهش را خراب کردند. 

سریال ببعی، رویای ایده‌آل 
در سریال، به تماشای خانواده‌ای چهار نفره می‌نشینیم شامل مادری صبور، پدری رفیق و دو فرزند خردسال به نام‌های ببعی و ببعو. این پدر و مادر در همه لحظات حتی هنگام بیماری یا خستگی و یا زمان مواجهه با چالش‌هایی که دو کودک موجب می‌شوند، با ملاحظه و صبری مثال‌زدنی مشغول تربیت دو نوگل خود هستند. صبوری مادر ببعی به حدی بالاست که آرزوی هر مادری است بتواند در مواقع مختلف با کودکانش همین‌طور باشد. در واقع سریال پویانمایی ببعی، به بهانه نمایش چالش‌های ساده کودکان زیر هفت سال در خانه یا بیرون از آن، بار تربیتی بالایی داشت. کاملا مشخص بود روی محتوای این سریال کار حرفه‌ای و تخصصی شده است. این محتوای خوب با انیمیشنی بی‌تکلف که اتفاقا از جهت طراحی و ترکیب رنگ‌ها مناسب خردسالان است، برای بچه‌ها و البته والدینشان چند دقیقه مفرحی را فراهم می‌کرد. از اولین بار پخش تا همین سال‌های اخیر هم بار‌ها و بار‌ها بازپخش شده است.

ایده ببعی، رویای محقق‌شده ایرانی
تولید ببعی در ۲۷ آذر ۱۳۹۷ شروع شد. این سریال ۲۰۸ قسمتی، نه تنها در ایران بلکه در کشور ترکیه نیز پخش و با استقبال بینندگان روبه‌رو شد. کتاب‌های بومی کودکانه ببعی هم پس از مدتی به بازار آمد و بعد یکسال رکورد فروش کتاب خردسال را زد. سال ۹۹ سازمان اوج با پیشنهاد همکاری به محمدمهدی مشکوری و حسین صفارزادگان، خالقین ببعی، کلید تولید سینمایی از این اثر را زد. این خبر نوید اتفاق خوبی را در حوزه پویانمایی سینمایی ایران می‌داد. انیمیشنی که هم از نظر فرم و تکنیک و هم از جنبه محتوا امتحان خود را پس داده بود، قرار بود سکوی نمایشی دیگری را تجربه کند. شاید حتی مانند بسیاری از سینمایی‌های خارجی بتواند به سینمایی‌های دوم و سوم هم برسد و مانند پسر دلفینی هر از گاهی نام ایران را بالای پرده سینما‌های کشور‌های دیگر ببرد.

سینمایی ببعی، رویایی رنگی رنگی
با این پیشینه به تماشای سینمایی ببعی در اکران‌های جشنواره فجر نشستیم. انیمیشن از نظر فنی و طراحی فوق‌العاده است. سریال دوبعدی ببعی حالا تبدیل به انیمیشن سه بعدی حرفه‌ای و تمیزی شده که در روستایی با شخصیت‌های قدیمی و جدید می‌گذرد. طراحی شخصیت‌ها آنقدر عالی بود که دوست داشتم دستم را دراز کنم و مو‌های ببعی یا ریش پشمی آقای قوچ و یا صورت مخلمین سنجاب را لمس کنم. این انیمیشن با همین طراحی به راحتی قابلیت تبدیل شدن به بازی کامپیوتری یا عروسک‌های زیبایی را دارد که بتوانند در بازار بازی و اسباب‌بازی در کنار شخصیت‌های کارتونی خارجی قرار بگیرند.

روستای ببعی، تخریب یک رویا
ببعی دختری حدودا ۹ ساله است که آرزوی پرواز دارد. این آرزو به خاطر خواندن کتاب‌های کمیک جغد قهرمان در او ایجاد شده است؛ و چه بهتر از این که یک شخصیت داریم که کتابخوان است، به واسطه کتاب هدف‌دار شده و برای رسیدن به آن هدف تلاش می‌کند. ببعی با کمک دو دوستش که گوساله هستند مدام در حال آزمایش و ساخت وسیله‌ای برای پرواز است. به خاطر این آزمون و خطا‌ها هم زیاد دچار سانحه می‌شود و در روستا خرابی به بار می‌آورد. به حدی که مردم روستا همیشه از او شاکی هستند. قرار است در روستا جشن برداشت محصولاتشان برگزار شود و اهالی علنا از خانواده ببعی می‌خواهند یک روز مانع خروج دخترشان از خانه شوند. واکنش خانواده‌ای که در سریال دیده بودیم و شرحش رفت، چیست؟ هیچ هیچ هیچ! 
آن مادر عاقل و کاردان و صبور در این سینمایی تبدیل شده به مترسکی متحرک که گویی فقط محض خالی نبودن عریضه آنجا حضور دارد و تصویر غلط و پرایراد مادر سنتی را به نمایش می‌گذارد. تنها اکت این مادر درست کردن صبحانه و خبر دادن به ببعی در مورد مدرسه پرواز است. پدرمهربان و منطقی خانواده هم اینجا مخترعی شکست‌خورده و ناموفق است که عصبی و بداخلاق در خانه نشسته و حتی فرزندش هم او را تحقیر می‌کند! تمام واکنش پدر به ببعی این است که مدام به او گوشزد می‌کند خرابکار است و نباید آنقدر دنبال آرزویش باشد.

روستای ببعی، رویایی ضدآرمانی
در این شرایط ببعی، اتفاقی متوجه می‌شود در قبرستان آهنی شهر یک هواپیمای ساقط شده هست. پس تصمیم می‌گیرد آن را راه بیندازد. در اینجا ببعی بیشتر از این که کودکی اهل حل مسئله باشد، فردی لجباز و ضداجتماع از آب درمی‌آید. البته اجتماعی که ببعی از آن برخاسته هم جامعه نرمال و سالمی نیست. بزرگتر‌ها مدام کودکان را تحقیر می‌کنند. وقتی آقای کتابفروش کتاب می‌آورد، کتاب و مجله را می‌خرند تا با آن شیشه و زمین را تمیز کنند یا کباب باد بزنند. طبیعی است در چنین شرایطی واقعا نمی‌توان توقع پرورش درست و اصولی کودکان را داشت. نکته عجیب ماجرا این است که در ادامه ببعی و دوستانش با تشویق و همراهی یکی از اهالی روستا و پنهانی از خانواده‌های خود برای مدرسه پرواز درخواست شرکت در دوره‌ها می‌دهند. این شخص آقای دکه‌ای، فست‌فودی روستا است که معلوم نیست بر اساس چه سابقه‌ای امین بچه‌ها می‌شود و نقش مرشد را به عهده می‌گیرد.

دشمن ببعی، رویا یا کابوس
از اینجا است که شرور داستان هم وارد می‌شود. بوقلمونی که خانم بوقلمون صدایش می‌کنند، اما صدایش مردانه است، در حریم خصوصی‌اش مو‌های بلندش را برمی‌دارد و کچل است. این همه تناقض در این شخصیت از کجاست. نکند قرار است ببعی را برای شرکت در مراسم اسکار بفرستند که یک شخصیت دوجنسی را در آن گنجانده‌اند؟ بعضی از منتقدان این طور اظهار کرده‌اند که شاید، چون این سینمایی موزیکال است و خانم بوقلمون هم در ادامه قرار است بخواند، صداپیشه مرد به جای او صحبت کرده است! در شرایطی که صداپیشه‌های بچه‌ها هم خانم بودند و آواز هم خواندند این دلیل نمی‌تواند چندان توجیه‌کننده باشد. خیلی راحت می‌شد از اول شخصیت مرد برای بوقلمون طراحی کرد و این دردسر‌های بعدی را نداشت. می‌توانم بگویم این مسئله حتی بیش از جامعه بیمار روستا و خانواده معیوب ببعی آزاردهنده و غیرقابل دفاع بود. ما سال‌ها به امید ورود تولیدکنندگان ایرانی به عرصه انیمیشن بودیم به امید روزی که دیگر مجبور نباشیم با نگرانی شاهد پرورش کودکانمان پای فرهنگ غریبه باشیم. اما حالا انیمیشن خودی و داخلی هم از آن‌ها تبعیت می‌کند؟

داستان ببعی، از رویا تا واقعیت
به طور کلی، سینمایی ببعی سعی کرده ساختار‌های داستان‌نویسی را رعایت کند. از این جهت بهتر از بقیه انیمیشن‌های امسال ظاهر شده است. اما اشکال بزرگش اینجاست که شخصیت‌های شناخته‌شده و تعریف‌شده در سریال را خراب کرده و از نو چیزی جدید ساخته‌اند که اصلا خوب درنیامده است. هیچ‌کدام از شخصیت‌ها عمیق نمی‌شوند. خیلی از آن‌ها را می‌توان حذف کرد بدون این که به داستان لطمه‌ای بخورد از جمله مادر ببعی. 
قرار بوده در این داستان شخصیت اصلی آرزویی داشته باشد که بعد طی کردن موانع پیش رویش به آن برسد. اما گاهی موانع آنقدر بی‌منطق و الکی است که گویی فقط برای طولانی‌تر شدن فیلم آن‌ها را گنجانده‌اند. در بسیاری موارد این موانع به سرعت هم رفع می‌گردد؛ گاهی با یک اتفاق و گاهی با یک تاثر احساسی ناگهانی.

در مجموع ببعی نه تنها انتظاراتی را که از آن می‌رفت برآورده نکرد، بلکه فصل جدیدی از ایراد‌ها و نگرانی‌ها را به وجود آورد که جا دارد بررسی و حتی اصلاح شود. هر چند که اگر ماجرای عجیب خانم بوقلمون با تغییر گوینده درست شود، باز هم خانواده بی‌حال ببعی را همچنان نمی‌شود کاری کرد. تنها نکته مثبت ببعی برتری تکنیکی و فنی آن است که می‌تواند پدیده انیمیشن‌های جشنواره امسال باشد. اما در حوزه داستان و محتوا ضعف دارد. مشکلی که ما در همه فیلم‌هایمان با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم و متاسفانه ظاهرا کسی قصد ندارد به بالا بردن کیفیت این حوزه ورود کند.