رادیوداروها؛ جان می‌بخشند
حیات بشر؛ ادامه زندگی با سلامتی کامل؛ جست‌وجوی راه‌هایی برای بیمار نشدن یا مداوای به‌موقع و از راه درست، همواره فکر انسان را به خود مشغول داشته است. از دیرباز برای این‌که بیمار نشویم، به‌دنبال یافتن بهترین راه برای دور بودن از ویروس‌ها و میکروب‌ها بوده‌ایم.
گاهی بیماری‌های قرن بیست و بیست‌ویکمی آن‌قدر ناشناخته و دور از ذهن هستند که تا داروی درمانی برای مداوای آنها یافت شود، دهه‌ها طول می‌کشد. کشف جادوی قرن بیست‌ویکم توسط همان انسان جست‌وجوگر بهترین خبر برای بیماران مبتلا به سرطان، تیروئید و نارسایی‌های دیگر بود. این خبر خوش زمانی به گوش همگان رسید که تعداد معتنابهی از جمعیت کشورمان جان خود را ازدست داده یا دراثرعوارض درمانی همچون شیمی‌درمانی و...ازدرد‌های ناشناخته رنج می‌بردند.مقادیر قابل‌توجهی از رادیوداروها روزانه مورد استفاده بیماران مبتلا قرار می‌گیرد. در این مسیر کادر پزشکان معالج بهترین پاسخگویان به پرسش‌های پزشکی ما هستند؛ جمعی از پزشکانی که همواره دغدغه درمان بیماران سرطانی رادراندیشه داشته‌اند وسرانجام به نتیجه‌های مطلوبی نیز دست یافته‌اند. درپرسش وپاسخی که با پزشکان متخصص درتهران، بوشهر ومشهد درخصوص «ارتباط رادیوداروهای درمانی و درمان سرطان‌ها و بیماری‌های دیگر، روند درمانی بیماران مبتلا و مسائل معتنابه آن» داشتیم، به این مهم پرداختیم.
ازاهمیت موضوع درمان به وسیله استفاده ازرادیو‌داروها چه ارزیابی‌ای دارید؟ همچنین در ارتباط با هزینه درمان با رادیوداروها در ایران و سایر کشورها بگویید.
دکتر کامران آریانا متخصص پزشکی هسته‌ای از مشهد
به این دلیل که استفاده ازرادیو‌داروها راه درمانی هدفمندی نسبت به سایرروش‌های درمانی است،عوارض کمتری دارد. رادیوداروی مدنظر اختصاصا روی سلول‌های سرطانی درگیر، عمل می‌کند. اصطلاحا این روش درمانی هوشمند نیز هست.
دکتر اسدی متخصص پزشکی هسته‌ای از بوشهر
ورود رادیوداروها به عرصه تشخیص ودرمان بیماری‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در پزشکی امروز ایفا می‌کند؛ این امر به‌ویژه در حوزه درمان در حوزه پزشکی فرادقیق مطرح می‌شود.روش درمان به این صورت است که سلول تومور مدنظر مورد هدف قرار گرفته و بالطبع نتیجه دقیق‌تری نسبت به روش‌های درمانی دیگر به دست می‌آید.سیستم جدیدtheranostic می‌تواند به این موضوع کمک کند. درمان سرطان تیروئید با ید۱۳۱نیزآغازشده و درحال‌حاضر درمان مربوط به سرطان پروستات واردمرحلهupdate می‌شود.
دکتر عباسی دبیر انجمن پزشکی هسته‌ای کشور از تهران
درمان‌هایی که با استفاده از رادیوداروها به‌صورت هدفمند انجام می‌شوند، درارگان‌هایی که درگیر تومور هستند به‌صورت موضعی و با جراحی و رادیو‌تراپی انجام می‌گیرد. درمان باید سیستمیک صورت گیرد.مراحل به این صورت است که ابتدا داروی هورمونی تزریق می‌شود (در سرطان پستان و پروستات)، سپس شیمی‌درمانی سلول‌های با فعالیت خاص و سرانجام ایمنوتراپی انجام می‌شود، به این معنی که سیستم ایمنی در این مرحله تحریک می‌شود. در بحث هدفمند بودن روش درمان علاوه بر این‌که درمان روی سلول‌های درگیر انجام می‌شود، نکته دیگر مربوط به نوع اشعه است. این اشعه ممکن است آلفا یا بتا باشد. در این روش آلفا کمتر و بتا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی عوارض کمتری دارد. ازجمله محاسنی که استفاده از رادیوداروها به‌دنبال دارد، بحث بومی‌بودن و هزینه مناسب آن است. در این مورد سیستم حسابرسی ما بسیار دقیق است. هر میلی‌کوری که تولید می‌شود، مورد مصرف قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال درزمینه درمان با لوتشیوم،چیزی حدود ۲۰کوری درهردوهفته استفاده می‌شود؛ این موضوع در خاورمیانه بی‌نظیر است. کشورهای عربی این دارو را ندارند و ما مسافران بسیاری از این کشورها داریم که برای درمان به ایران می‌آیند.این درحالی است که بحث درمان به‌وسیله رادیوداروها در کشورهای دیگر گران‌تر از ایران است.
دکتر کامران آریانا:
از نظر هزینه‌بر بودن ارزان‌ترین درمان با رادیوداروها در ایران انجام می‌شود. در اروپا قیمت هر دز ۱۲هزار یورو و در آمریکا قیمت هر دز ۵۵ هزار دلار. این در حالی است که در ایران نرخ هر دز دارو حدود ۵/۴ میلیون تومان برآورد می‌شود که شامل بیمه هم هست. در مشهد در دو بیمارستان قائم (دولتی) و رضوی (خصوصی) درمان با رادیوداروها برای مراجعان انجام می‌شود.
روش درمان با رادیوداروها از چه سالی در کشورمان رایج شد؟
دکتر اسدی متخصص پزشکی هسته‌ای از بوشهر
در استان بوشهر حدودا از سال‌های ۹۵ـــ۹۴ درمان بیماران بستری به‌وسیله رادیوداروها انجام شد. در این استان بیش از ۵۰۰۰ مترمربع فضای تحقیقاتی ـــ درمانی راه‌اندازی شده که هم امور تحقیقاتی روی حیوانات و هم در بیماری‌های مربوط به انسان را انجام می‌دهیم. این دو سیستم مجزا از هم و البته تحت یک استراتژی هستند و سعی ما بر این است که همواره به پیاده‌سازی روش‌های نوین بپردازیم. ازجمله این روش‌ها هم کار درمان بیماری‌ها با استفاده از رادیو‌داروهاست.
دکتر کامران آریانا، متخصص پزشکی هسته‌ای از مشهد
ازسال ۱۳۹۵ درمان‌های هدفمند با استفاده ازرادیو‌داروها درمشهد آغاز شد.چهار سال بعد یعنی ازسال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ درمان‌های استاندارد رواج یافت. روش درمان این‌گونه است که در مورد بیمار مبتلا بعد از ویزیت شدن و انجام اسکن‌های اولیه و تحلیل نتایج اسکن؛ دز مناسب دارو سفارش داده می‌شود. معمولا در عرض دو هفته دارو تهیه شده و مورد مصرف بیمار قرار می‌گیرد. البته در این زمینه نوید درمان‌های جدید با رادیودارو در مورد سایر بیماری‌ها نیز در راه است.
دکتر عباسی دبیر انجمن علمی ـــ هسته‌ای ایران از تهران
درمان به‌وسیله ید رادیواکتیو نزدیک به پنج سال است در کشور ما آغاز شده. در بیمارستان امام خمینی (ره) در ۱۰سال گذشته ۵۰۰۰بیمار بستری و درمان شده‌اند. این بیماران واقعا درمان می‌شوند. شاید در این زمینه کشور ترکیه تا حدودی با ما در آسیا مشابه باشد و به‌جز آن ما در آسیا ازجمله بهترین‌ها هستیم. اگر روزی این داروها قابل صادرات باشد به اندازه نفت ارزشمند هستند. این موضوع مربوط به زحماتی است که در حوزه نقل و انتقالات دارو باید متحمل شد وگرنه اگر امکان صادرات آن وجود داشته باشد بسیار هم اقتصادی خواهد بود.
استفاده از رادیوداروها در دو فاز تشخیصی و درمانی هر یک به تفکیک چه فرآیندی را طی می‌کنند؟
دکتر دیوبند، متخصص پزشکی هسته‌ای از تهران
استفاده از رادیوداروها دو کاربرد تشخیصی و درمانی دارد. شناسایی تومورهای سرطانی با پت‌اسکن برای درمان‌های استاندارد که با پرتو‌درمانی و جراحی و سپس ارزیابی پاسخ به مرحله درمان کشیده می‌شود. در کاربرد دوم و درمان بیماری‌ها به‌وسیله رادیوداروها درمان هسته‌ای ترانوستیک انجام می‌شود. پس از انجام اسکن تشخیصی در صورت تایید، اگر بیمار توانایی جذب رادیواکتیو داشته باشد، رادیوداروی درمانی تزریق می‌شود. در طول مرحله تشخیص تا درمان و کار تصویربرداری‌ها به بیمار توصیه‌های ایمنی داده خواهد شد اعم از این‌که در صورت تصویربرداری یا هر آمادگی دیگر تا چه زمانی ناشتا باشند و چه حفاظت‌های پرتوی از خود و اطرافیانش هنگام تزریق دارو داشته باشند.
ازنظر پزشکی هسته‌ای ما درچه جایگاهی قرارداریم وآیا تولید رادیوداروها می‌تواند به‌عنوان گام باارزش و تأثیرگذار در شناسایی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان صاحب این فناوری محسوب شود؟
دکتر دیوبند. البته صحبت در این زمینه بسیار است. در عرصه پزشکی هسته‌ای دستاوردهای پررنگ و خوبی داشته‌ایم. یکی از دلایل اصلی که به کار آسیب می‌زند موضوع تحریم است. این موضوع گرچه موانعی ایجاد کرد اما باعث نشد عقب بمانیم و ازجمله تولید‌کنندگان بزرگ رادیودارو قلمداد شدیم. در حال حاضر هیچ داروی رادیواکتیوی در دنیا نیست که بیماران ما نیاز به خارج از کشور داشته باشند. آنها تماما در داخل کشور تولید می‌شوند و در اختیار بیماران متقاضی قرارمی‌گیرند. ازسوی دیگر هزینه داروها در داخل کشور کمتر از خارج است. این نکته که درمان‌های هسته‌ای بعد از کنترل کیفی انجام می‌شود، حائز اهمیت است. به همین دلیل هم آثار مثبت آن را در چند سال اخیر در حوزه درمان بیماری‌هایی مثل سرطان به‌روشنی می‌بینیم.
بیماران مبتلا به سرطان و تیروئید از چه زمانی با روش درمانی با رادیوداروها آشنا شدند؟ آیا این شناخت را مراکز پزشکی به آنها دادند یا نیازسنجی بیماران نسبت به این روش درمانی در مقایسه با روش‌های دیگر آن را به وجود آورد؟
درمان سرطان تیروئید از ۶۰ تا ۷۰ سال قبل رواج داشته است. تولید نسل جدید داروی لوتشیوم ۱۷۷، از سال ۱۳۹۵ در داخل کشور شروع شد. این دارو مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا قرار گرفته و کشورهای آلمان و سوئیس اولین دارندگان آن بودند بعد از آنها کشور ما شروع به تولید آن کرد که تا الان هم ادامه دارد.این کار تیمی بوده، نیازسنجی داخلی و پس از آن سنجش‌های هسته‌ای انجام شده است. در حال حاضر داروهای اثبات شده مورد تایید مجامع بین‌المللی است. یک‌سری از داروها نیز تحقیقاتی هستند که آنها را هم در داخل کشور داریم. عمده این درمان‌ها برای سرطان است. داروهای ترکیبی توسط دانشمندان پارس ایزوتوپ در اختیار مراکز تحقیقاتی قرار می‌گیرد. بیماری‌های قلبی، مغز و اعصاب، داروهای تشخیص آلزایمر، گرفتگی عضلات و... ازجمله مواردی هستند که در زمره تشخیص به‌وسیله رادیوداروها هستند. امیدوارم مسیر کنترل بیماری‌ها برای بیماران آن‌قدر هموار شود که روزی برسد دیگر بیمار مبتلا به سرطان نداشته باشیم.
جمهوری اسلامی ایران در حوزه بهره‌برداری از رادیوداروها در دو فاز تشخیصی و درمانی در چه جایگاهی قرار دارد؟
دکتر برزو رشیدی؛ نایب‌رئیس انجمن پزشکی هسته‌ای
درمان با رادیوداروها ازجمله شایعترین آنها ید۱۳۱ برای سرطان تیروئید؛ رنیوم، استرانسیوم؛ برای سرطان‌های پروستات و تسکین درد، لوتشیوم ۱۷۷ برای کانسرهای متاستازیک پروستات هستند. در همه جای دنیا به‌خصوص در اروپا بعد از آن آمریکا روش درمان به‌وسیله رادیوداروها رواج دارد و خوشبختانه در ایران این بهره‌برداری در حد مطلوبی قرار دارد. شایعترین دارو در صورتی‌که بخواهیم به تشخیص بیماری‌ها بپردازیم و رتبه‌بندی کنیم در مورد بیماری‌های غیر بدخیم، بیماری‌های قلبی، کبد و طحال، رادیوداروی تکنسیوم ۹۹ام است. با کیت‌های متعدد آنها را chilit می‌کنیم مثلا از کیت MDt کانسرهای پروستات در آقایان و سرطان سینه در خانم‌ها در مرحله سنجش استخوان‌ها‌ی بیماران مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
انجمن پزشکی هسته‌ای در فازهای تحقیقاتی و پژوهشی نیز وارد شده است؟
انجمن پزشکی هسته‌ای یکی از وظایفش به‌عنوان یک نهاد غیردولتی (NGO) معرفی دستاوردهای تازه است. البته این موضوع می‌تواند در کارگروهی که متشکل از پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و کارشناسان پارس ایزوتوپ و جمعی دیگر از انجمن پزشکی هسته‌ای است، می‌تواند مطرح شود. انجمن پزشکی هسته‌ای از این مورد استقبال می‌کند. این ارتباط در حال حاضر شاید به علت تدابیر حفاظتی وجود ندارد اما می‌توانیم در کارگروه‌هایی که در دنیا تشکیل می‌شود حضور یابیم و از تجارب مسیرهایی که دیگر انجمن‌های علمی طی کرده‌اند استفاده کنیم. به‌هرحال آنها نیز در سیستم‌های تحقیقاتی و مکانیزم‌هایی که دارند از یک‌سری اصول تبعیت می‌کنند. حتی در کشورهایی همچون آمریکا در ارتباط با داروهای دیگر به‌جز رادیوداروها پس از گذراندن فاز تحقیقاتی و دریافت گریدهای خاص وارد فاز انسانی بهره‌برداری از دارو می‌شوند و تا پیش از آن مورد استفاده در حوزه درمان قرار نمی‌گیرند. این داروها از هر لحاظ در فازهای تحقیقاتی و آزمایشی قرار گرفته و آزمون‌وخطا می‌شوند. در این ارتباط انجمن پزشکی هسته‌ای به تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد و این فرآیند کاری گروهی را می‌طلبد ولی می‌تواند در کنار پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و شرکت پارس ایزوتوپ در این فعالیت گروهی شرکت کند. به‌عنوان مثال در همایش‌های ماهانه‌ای که همکاران گرد هم می‌آیند ممکن است رادیوداروی جدیدی معرفی ودرجمع آنها مطرح شودواز میان آن جمع برخی بتوانند درعرضه آن نقش بسزایی داشته باشند. لازم به ذکر است این ارتباط میان ما با معاونت غذاودارو وجود دارد. ولی در فاز تحقیقاتی و پژوهشی ما با انگیزه کامل می‌توانیم در کنار دیگر بخش‌های مرتبط به گسترش روند شناخت هر چه بیشتر رادیوداروها کمک کنیم.
در ارتباط با عوارض پزشکی هسته‌ای نکاتی را بفرمایید؟
دکتر رشیدی
همه داروها برای این‌که نتیجه‌بخش باشند یک‌سری اثر جانبی دارند. منتهh پیشنهاد می‌کنم همواره توصیه‌هایی را باید در طول کار همراه با شیوه مصرف هر رادیودارو برای بیمارانی که در دوران درمان قرار می‌گیرند داشته باشیم. این درست نیست که مثلا هر بیماری که به سرطان مبتلاست را با هدف تزریق رادیودارو فورا بستری کنیم. حتی توصیه‌هایی که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند ملاک باشند. البته این التزام برای برخی قشرهای خاص یقینا وجود دارد. مثلا بانوان باردار در فاز تشخیصی رادیوداروها می‌توانند با شرایط خاص قرار بگیرند و اما در درمان با رادیوداروها منع مطلق وجود دارد. این موضوع به این دلیل است که استفاده از رادیواکتیو در دوران بارداری یا حتی ید درمانی در این دوران توصیه نمی‌شود و ممنوع است. مگر این‌که با تشخیص پزشک و در هفته‌های پایانی بارداری به شرط عدم آسیب به جنین و در مواقع اضطرار ممکن است درمان نیز روی این قشر انجام شود. همان‌گونه که تأکید کردم پس از تشخیص پزشک و به‌شرط رعایت اصولی که به جنین آسیب وارد نیاید.
جایگاه ایران در میان کشورهای دارنده این فناوری چگونه است؟
دکتر رشیدی
شخصا به‌عنوان فردی که در ارتباط با پزشکی هسته‌ای فعالیت دارم و براساس نیازهای‌مان، بیماران را مورد درمان قرار می‌دهیم و اذعان دارم که در جایگاه مطلوبی قرار داریم.
ازنظر پزشکی هسته‌ای ما درچه جایگاهی قرارداریم وآیا تولید رادیوداروها می‌تواند به‌عنوان گام باارزش و تأثیرگذار در شناسایی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان صاحب این فناوری نام برده شود؟
دکتر محمد‌اسماعیل اکبری بیمارستان شهدای تجریش؛ پزشکی هسته‌ای
سرطان عامل دوم مرگ‌ومیر درجهان وپیچیده‌ترین بیماری جهان محسوب می‌شود. درمان‌های معمولی عبارتند از جراحی به‌عنوان مؤثرترین روش در درمان سرطان‌های توپر(جامد). اما معمولا سرطان نیازمند درمان‌های جانبی موضعی و سیستماتیک است که به‌صورت رادیو‌تراپی و شیمی‌درمانی نمایان می‌شود. در این میان رادیوداروها هم که از درمان‌های سیستماتیک به‌حساب می‌آیند در بعضی از سرطان‌ها مثل تیروئید منحصربه‌فرد و در بقیه سرطان‌ها هم مؤثر هستند که به‌دلیل محدودیت در تولید و اغلب دولتی بودن ساخت این داروها، در بازارهای عادی کمتر وارد شده‌اند اما امروزه به‌دلیل نیاز واقعی به میزان و نوع رادیوداروها، سرعت ورود این داروها در درمان سرطان رو به فزونی است.
به عقیده شما مراکز پزشکی هسته‌ای در بالا بردن شناخت بیماران از روش‌های درمان با رادیوداروها و از سویی نیازسنجی مراکز درمانی برای غربالگری بیماران سرطانی و درمان آنها با رادیو داروها چقدر موفق بوده است؟
سرطان بیماری بالینی است که باید توسط کلینیسین‌ها مورد ارزیابی و درمان قرار گیرد. سپردن غربالگری به هر روش تشخیصی دیگری به یک بخش جانبی مثل همکاران محترم پزشکی هسته‌ای غیرقابل‌قبول و امکان‌ناپذیر است؛ بنابراین لازم است تیم‌های مشترک بالینی و همکاران بخش پزشکی هسته‌ای مشترکا برای کمک به بیماران سرطانی اقدام کنند. همه‌چیز باید «بیمار‌محور» باشد نه «بیماری‌محور» تا امکان موفقیت مستمر پیش آید.
به‌صورت دوره‌ای یا سالانه چه تعداد بیمار با استفاده از رادیوداروها درمان می‌شوند؟
جهت اطلاع دقیق ازتعداد دزهای رادیوداروهای تشخیصی ودرمانی به‌صورت سالانه می‌بایست ازشرکت تولیدکننده پارس ایزوتوپ استعلام انجام شود.
بهره‌برداری از رادیوداروهای تشخیصی همپای رادیوداروهای درمانی پیشرفت داشته است؟
استفاده از رادیوداروهای تشخیصی و درمانی توأمان مورد اعتماد کلینیسین‌ها برای بهره‌برداری در بیماران است و هر دو مورد رشد خوبی داشته‌اند که پزشکان و بیماران راضی و سپاسگزار دانشمندان حوزه هسته‌ای هستند.
گسترش طیف درمانی رادیوداروها در سراسر کشور در چه استان‌ها و مناطقی بیش از بقیه است و دلیل آن چیست؟
از تعداد استان‌ها خبر ندارم ولی معمولا تهیه امکانات تشخیصی برای تصویربرداری و کنترل بیماری نیاز اولیه برای بهره‌برداری از رادیو‌داروهاست. در حال حاضر با ورود همکاران پزشکی هسته‌ای در مورد پت‌اسکن چه با ید یا FDG و چه با گالیوم حضور رادیوداروها را بیشتر و مؤثرتر کرده است.
سخن پایانی، پیشنهاد، راهکار و هر موردی که تصور می‌کنید از این طریق مطرح شود و جای بحث دارد لطفا بیان کنید؟
نکته اصلی که ضروری می‌دانم بیان کنم فرضیه‌های علمی جدید برای انتشار سرطان است که مرتبط با فیبروبلاست‌ها و تولید پروتئینی آنها‌ست که اصطلاحا آنها را CAF و FAP می‌دانیم که منحصرا با استفاده از رادیوداروها قادر به تشخیص درست و قطعی سرطان و همچنان درمان درست آنها هستیم. خوشبختانه سازمان انرژی اتمی و شرکت‌های وابسته به آن اخیرا با ورود به این مقوله علمی در مرز دانش حرکت می‌کنند وما درمرکز تحقیقات سرطان به‌عنوان گروهی از پیشقراولان تشخیص و درمان سرطان در دنیا برای کمک به بیماران، این مقوله علمی را شروع کرده‌ایم و به اذن خدا به‌زودی این روش بسیار پیشرفته در جهان شناخته و از آن استفاده خواهد شد و جمهوری اسلامی ایران نیز همپا و در مواردی جلوتر از دنیا در این زمینه در حال حرکت است.
ازاهمیت موضوع درمان به وسیله استفاده ازرادیو‌داروها چه ارزیابی‌ای دارید؟ همچنین در ارتباط با هزینه درمان با رادیوداروها در ایران و سایر کشورها بگویید.
دکتر کامران آریانا متخصص پزشکی هسته‌ای از مشهد
به این دلیل که استفاده ازرادیو‌داروها راه درمانی هدفمندی نسبت به سایرروش‌های درمانی است،عوارض کمتری دارد. رادیوداروی مدنظر اختصاصا روی سلول‌های سرطانی درگیر، عمل می‌کند. اصطلاحا این روش درمانی هوشمند نیز هست.
دکتر اسدی متخصص پزشکی هسته‌ای از بوشهر
ورود رادیوداروها به عرصه تشخیص ودرمان بیماری‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در پزشکی امروز ایفا می‌کند؛ این امر به‌ویژه در حوزه درمان در حوزه پزشکی فرادقیق مطرح می‌شود.روش درمان به این صورت است که سلول تومور مدنظر مورد هدف قرار گرفته و بالطبع نتیجه دقیق‌تری نسبت به روش‌های درمانی دیگر به دست می‌آید.سیستم جدیدtheranostic می‌تواند به این موضوع کمک کند. درمان سرطان تیروئید با ید۱۳۱نیزآغازشده و درحال‌حاضر درمان مربوط به سرطان پروستات واردمرحلهupdate می‌شود.
دکتر عباسی دبیر انجمن پزشکی هسته‌ای کشور از تهران
درمان‌هایی که با استفاده از رادیوداروها به‌صورت هدفمند انجام می‌شوند، درارگان‌هایی که درگیر تومور هستند به‌صورت موضعی و با جراحی و رادیو‌تراپی انجام می‌گیرد. درمان باید سیستمیک صورت گیرد.مراحل به این صورت است که ابتدا داروی هورمونی تزریق می‌شود (در سرطان پستان و پروستات)، سپس شیمی‌درمانی سلول‌های با فعالیت خاص و سرانجام ایمنوتراپی انجام می‌شود، به این معنی که سیستم ایمنی در این مرحله تحریک می‌شود. در بحث هدفمند بودن روش درمان علاوه بر این‌که درمان روی سلول‌های درگیر انجام می‌شود، نکته دیگر مربوط به نوع اشعه است. این اشعه ممکن است آلفا یا بتا باشد. در این روش آلفا کمتر و بتا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی عوارض کمتری دارد. ازجمله محاسنی که استفاده از رادیوداروها به‌دنبال دارد، بحث بومی‌بودن و هزینه مناسب آن است. در این مورد سیستم حسابرسی ما بسیار دقیق است. هر میلی‌کوری که تولید می‌شود، مورد مصرف قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال درزمینه درمان با لوتشیوم،چیزی حدود ۲۰کوری درهردوهفته استفاده می‌شود؛ این موضوع در خاورمیانه بی‌نظیر است. کشورهای عربی این دارو را ندارند و ما مسافران بسیاری از این کشورها داریم که برای درمان به ایران می‌آیند.این درحالی است که بحث درمان به‌وسیله رادیوداروها در کشورهای دیگر گران‌تر از ایران است.
دکتر کامران آریانا:
از نظر هزینه‌بر بودن ارزان‌ترین درمان با رادیوداروها در ایران انجام می‌شود. در اروپا قیمت هر دز ۱۲هزار یورو و در آمریکا قیمت هر دز ۵۵ هزار دلار. این در حالی است که در ایران نرخ هر دز دارو حدود ۵/۴ میلیون تومان برآورد می‌شود که شامل بیمه هم هست. در مشهد در دو بیمارستان قائم (دولتی) و رضوی (خصوصی) درمان با رادیوداروها برای مراجعان انجام می‌شود.
روش درمان با رادیوداروها از چه سالی در کشورمان رایج شد؟
دکتر اسدی متخصص پزشکی هسته‌ای از بوشهر
در استان بوشهر حدودا از سال‌های ۹۵ـــ۹۴ درمان بیماران بستری به‌وسیله رادیوداروها انجام شد. در این استان بیش از ۵۰۰۰ مترمربع فضای تحقیقاتی ـــ درمانی راه‌اندازی شده که هم امور تحقیقاتی روی حیوانات و هم در بیماری‌های مربوط به انسان را انجام می‌دهیم. این دو سیستم مجزا از هم و البته تحت یک استراتژی هستند و سعی ما بر این است که همواره به پیاده‌سازی روش‌های نوین بپردازیم. ازجمله این روش‌ها هم کار درمان بیماری‌ها با استفاده از رادیو‌داروهاست.
دکتر کامران آریانا، متخصص پزشکی هسته‌ای از مشهد
ازسال ۱۳۹۵ درمان‌های هدفمند با استفاده ازرادیو‌داروها درمشهد آغاز شد.چهار سال بعد یعنی ازسال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ درمان‌های استاندارد رواج یافت. روش درمان این‌گونه است که در مورد بیمار مبتلا بعد از ویزیت شدن و انجام اسکن‌های اولیه و تحلیل نتایج اسکن؛ دز مناسب دارو سفارش داده می‌شود. معمولا در عرض دو هفته دارو تهیه شده و مورد مصرف بیمار قرار می‌گیرد. البته در این زمینه نوید درمان‌های جدید با رادیودارو در مورد سایر بیماری‌ها نیز در راه است.
دکتر عباسی دبیر انجمن علمی ـــ هسته‌ای ایران از تهران
درمان به‌وسیله ید رادیواکتیو نزدیک به پنج سال است در کشور ما آغاز شده. در بیمارستان امام خمینی (ره) در ۱۰سال گذشته ۵۰۰۰بیمار بستری و درمان شده‌اند. این بیماران واقعا درمان می‌شوند. شاید در این زمینه کشور ترکیه تا حدودی با ما در آسیا مشابه باشد و به‌جز آن ما در آسیا ازجمله بهترین‌ها هستیم. اگر روزی این داروها قابل صادرات باشد به اندازه نفت ارزشمند هستند. این موضوع مربوط به زحماتی است که در حوزه نقل و انتقالات دارو باید متحمل شد وگرنه اگر امکان صادرات آن وجود داشته باشد بسیار هم اقتصادی خواهد بود.
استفاده از رادیوداروها در دو فاز تشخیصی و درمانی هر یک به تفکیک چه فرآیندی را طی می‌کنند؟
دکتر دیوبند، متخصص پزشکی هسته‌ای از تهران
استفاده از رادیوداروها دو کاربرد تشخیصی و درمانی دارد. شناسایی تومورهای سرطانی با پت‌اسکن برای درمان‌های استاندارد که با پرتو‌درمانی و جراحی و سپس ارزیابی پاسخ به مرحله درمان کشیده می‌شود. در کاربرد دوم و درمان بیماری‌ها به‌وسیله رادیوداروها درمان هسته‌ای ترانوستیک انجام می‌شود. پس از انجام اسکن تشخیصی در صورت تایید، اگر بیمار توانایی جذب رادیواکتیو داشته باشد، رادیوداروی درمانی تزریق می‌شود. در طول مرحله تشخیص تا درمان و کار تصویربرداری‌ها به بیمار توصیه‌های ایمنی داده خواهد شد اعم از این‌که در صورت تصویربرداری یا هر آمادگی دیگر تا چه زمانی ناشتا باشند و چه حفاظت‌های پرتوی از خود و اطرافیانش هنگام تزریق دارو داشته باشند.
ازنظر پزشکی هسته‌ای ما درچه جایگاهی قرارداریم وآیا تولید رادیوداروها می‌تواند به‌عنوان گام باارزش و تأثیرگذار در شناسایی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان صاحب این فناوری محسوب شود؟
دکتر دیوبند. البته صحبت در این زمینه بسیار است. در عرصه پزشکی هسته‌ای دستاوردهای پررنگ و خوبی داشته‌ایم. یکی از دلایل اصلی که به کار آسیب می‌زند موضوع تحریم است. این موضوع گرچه موانعی ایجاد کرد اما باعث نشد عقب بمانیم و ازجمله تولید‌کنندگان بزرگ رادیودارو قلمداد شدیم. در حال حاضر هیچ داروی رادیواکتیوی در دنیا نیست که بیماران ما نیاز به خارج از کشور داشته باشند. آنها تماما در داخل کشور تولید می‌شوند و در اختیار بیماران متقاضی قرارمی‌گیرند. ازسوی دیگر هزینه داروها در داخل کشور کمتر از خارج است. این نکته که درمان‌های هسته‌ای بعد از کنترل کیفی انجام می‌شود، حائز اهمیت است. به همین دلیل هم آثار مثبت آن را در چند سال اخیر در حوزه درمان بیماری‌هایی مثل سرطان به‌روشنی می‌بینیم.
بیماران مبتلا به سرطان و تیروئید از چه زمانی با روش درمانی با رادیوداروها آشنا شدند؟ آیا این شناخت را مراکز پزشکی به آنها دادند یا نیازسنجی بیماران نسبت به این روش درمانی در مقایسه با روش‌های دیگر آن را به وجود آورد؟
درمان سرطان تیروئید از ۶۰ تا ۷۰ سال قبل رواج داشته است. تولید نسل جدید داروی لوتشیوم ۱۷۷، از سال ۱۳۹۵ در داخل کشور شروع شد. این دارو مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا قرار گرفته و کشورهای آلمان و سوئیس اولین دارندگان آن بودند بعد از آنها کشور ما شروع به تولید آن کرد که تا الان هم ادامه دارد.این کار تیمی بوده، نیازسنجی داخلی و پس از آن سنجش‌های هسته‌ای انجام شده است. در حال حاضر داروهای اثبات شده مورد تایید مجامع بین‌المللی است. یک‌سری از داروها نیز تحقیقاتی هستند که آنها را هم در داخل کشور داریم. عمده این درمان‌ها برای سرطان است. داروهای ترکیبی توسط دانشمندان پارس ایزوتوپ در اختیار مراکز تحقیقاتی قرار می‌گیرد. بیماری‌های قلبی، مغز و اعصاب، داروهای تشخیص آلزایمر، گرفتگی عضلات و... ازجمله مواردی هستند که در زمره تشخیص به‌وسیله رادیوداروها هستند. امیدوارم مسیر کنترل بیماری‌ها برای بیماران آن‌قدر هموار شود که روزی برسد دیگر بیمار مبتلا به سرطان نداشته باشیم.
جمهوری اسلامی ایران در حوزه بهره‌برداری از رادیوداروها در دو فاز تشخیصی و درمانی در چه جایگاهی قرار دارد؟
دکتر برزو رشیدی؛ نایب‌رئیس انجمن پزشکی هسته‌ای
درمان با رادیوداروها ازجمله شایعترین آنها ید۱۳۱ برای سرطان تیروئید؛ رنیوم، استرانسیوم؛ برای سرطان‌های پروستات و تسکین درد، لوتشیوم ۱۷۷ برای کانسرهای متاستازیک پروستات هستند. در همه جای دنیا به‌خصوص در اروپا بعد از آن آمریکا روش درمان به‌وسیله رادیوداروها رواج دارد و خوشبختانه در ایران این بهره‌برداری در حد مطلوبی قرار دارد. شایعترین دارو در صورتی‌که بخواهیم به تشخیص بیماری‌ها بپردازیم و رتبه‌بندی کنیم در مورد بیماری‌های غیر بدخیم، بیماری‌های قلبی، کبد و طحال، رادیوداروی تکنسیوم ۹۹ام است. با کیت‌های متعدد آنها را chilit می‌کنیم مثلا از کیت MDt کانسرهای پروستات در آقایان و سرطان سینه در خانم‌ها در مرحله سنجش استخوان‌ها‌ی بیماران مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
انجمن پزشکی هسته‌ای در فازهای تحقیقاتی و پژوهشی نیز وارد شده است؟
انجمن پزشکی هسته‌ای یکی از وظایفش به‌عنوان یک نهاد غیردولتی (NGO) معرفی دستاوردهای تازه است. البته این موضوع می‌تواند در کارگروهی که متشکل از پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و کارشناسان پارس ایزوتوپ و جمعی دیگر از انجمن پزشکی هسته‌ای است، می‌تواند مطرح شود. انجمن پزشکی هسته‌ای از این مورد استقبال می‌کند. این ارتباط در حال حاضر شاید به علت تدابیر حفاظتی وجود ندارد اما می‌توانیم در کارگروه‌هایی که در دنیا تشکیل می‌شود حضور یابیم و از تجارب مسیرهایی که دیگر انجمن‌های علمی طی کرده‌اند استفاده کنیم. به‌هرحال آنها نیز در سیستم‌های تحقیقاتی و مکانیزم‌هایی که دارند از یک‌سری اصول تبعیت می‌کنند. حتی در کشورهایی همچون آمریکا در ارتباط با داروهای دیگر به‌جز رادیوداروها پس از گذراندن فاز تحقیقاتی و دریافت گریدهای خاص وارد فاز انسانی بهره‌برداری از دارو می‌شوند و تا پیش از آن مورد استفاده در حوزه درمان قرار نمی‌گیرند. این داروها از هر لحاظ در فازهای تحقیقاتی و آزمایشی قرار گرفته و آزمون‌وخطا می‌شوند. در این ارتباط انجمن پزشکی هسته‌ای به تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد و این فرآیند کاری گروهی را می‌طلبد ولی می‌تواند در کنار پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و شرکت پارس ایزوتوپ در این فعالیت گروهی شرکت کند. به‌عنوان مثال در همایش‌های ماهانه‌ای که همکاران گرد هم می‌آیند ممکن است رادیوداروی جدیدی معرفی ودرجمع آنها مطرح شودواز میان آن جمع برخی بتوانند درعرضه آن نقش بسزایی داشته باشند. لازم به ذکر است این ارتباط میان ما با معاونت غذاودارو وجود دارد. ولی در فاز تحقیقاتی و پژوهشی ما با انگیزه کامل می‌توانیم در کنار دیگر بخش‌های مرتبط به گسترش روند شناخت هر چه بیشتر رادیوداروها کمک کنیم.
در ارتباط با عوارض پزشکی هسته‌ای نکاتی را بفرمایید؟
دکتر رشیدی
همه داروها برای این‌که نتیجه‌بخش باشند یک‌سری اثر جانبی دارند. منتهh پیشنهاد می‌کنم همواره توصیه‌هایی را باید در طول کار همراه با شیوه مصرف هر رادیودارو برای بیمارانی که در دوران درمان قرار می‌گیرند داشته باشیم. این درست نیست که مثلا هر بیماری که به سرطان مبتلاست را با هدف تزریق رادیودارو فورا بستری کنیم. حتی توصیه‌هایی که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند ملاک باشند. البته این التزام برای برخی قشرهای خاص یقینا وجود دارد. مثلا بانوان باردار در فاز تشخیصی رادیوداروها می‌توانند با شرایط خاص قرار بگیرند و اما در درمان با رادیوداروها منع مطلق وجود دارد. این موضوع به این دلیل است که استفاده از رادیواکتیو در دوران بارداری یا حتی ید درمانی در این دوران توصیه نمی‌شود و ممنوع است. مگر این‌که با تشخیص پزشک و در هفته‌های پایانی بارداری به شرط عدم آسیب به جنین و در مواقع اضطرار ممکن است درمان نیز روی این قشر انجام شود. همان‌گونه که تأکید کردم پس از تشخیص پزشک و به‌شرط رعایت اصولی که به جنین آسیب وارد نیاید.
جایگاه ایران در میان کشورهای دارنده این فناوری چگونه است؟
دکتر رشیدی
شخصا به‌عنوان فردی که در ارتباط با پزشکی هسته‌ای فعالیت دارم و براساس نیازهای‌مان، بیماران را مورد درمان قرار می‌دهیم و اذعان دارم که در جایگاه مطلوبی قرار داریم.
ازنظر پزشکی هسته‌ای ما درچه جایگاهی قرارداریم وآیا تولید رادیوداروها می‌تواند به‌عنوان گام باارزش و تأثیرگذار در شناسایی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان صاحب این فناوری نام برده شود؟
دکتر محمد‌اسماعیل اکبری بیمارستان شهدای تجریش؛ پزشکی هسته‌ای
سرطان عامل دوم مرگ‌ومیر درجهان وپیچیده‌ترین بیماری جهان محسوب می‌شود. درمان‌های معمولی عبارتند از جراحی به‌عنوان مؤثرترین روش در درمان سرطان‌های توپر(جامد). اما معمولا سرطان نیازمند درمان‌های جانبی موضعی و سیستماتیک است که به‌صورت رادیو‌تراپی و شیمی‌درمانی نمایان می‌شود. در این میان رادیوداروها هم که از درمان‌های سیستماتیک به‌حساب می‌آیند در بعضی از سرطان‌ها مثل تیروئید منحصربه‌فرد و در بقیه سرطان‌ها هم مؤثر هستند که به‌دلیل محدودیت در تولید و اغلب دولتی بودن ساخت این داروها، در بازارهای عادی کمتر وارد شده‌اند اما امروزه به‌دلیل نیاز واقعی به میزان و نوع رادیوداروها، سرعت ورود این داروها در درمان سرطان رو به فزونی است.
به عقیده شما مراکز پزشکی هسته‌ای در بالا بردن شناخت بیماران از روش‌های درمان با رادیوداروها و از سویی نیازسنجی مراکز درمانی برای غربالگری بیماران سرطانی و درمان آنها با رادیو داروها چقدر موفق بوده است؟
سرطان بیماری بالینی است که باید توسط کلینیسین‌ها مورد ارزیابی و درمان قرار گیرد. سپردن غربالگری به هر روش تشخیصی دیگری به یک بخش جانبی مثل همکاران محترم پزشکی هسته‌ای غیرقابل‌قبول و امکان‌ناپذیر است؛ بنابراین لازم است تیم‌های مشترک بالینی و همکاران بخش پزشکی هسته‌ای مشترکا برای کمک به بیماران سرطانی اقدام کنند. همه‌چیز باید «بیمار‌محور» باشد نه «بیماری‌محور» تا امکان موفقیت مستمر پیش آید.
به‌صورت دوره‌ای یا سالانه چه تعداد بیمار با استفاده از رادیوداروها درمان می‌شوند؟
جهت اطلاع دقیق ازتعداد دزهای رادیوداروهای تشخیصی ودرمانی به‌صورت سالانه می‌بایست ازشرکت تولیدکننده پارس ایزوتوپ استعلام انجام شود.
بهره‌برداری از رادیوداروهای تشخیصی همپای رادیوداروهای درمانی پیشرفت داشته است؟
استفاده از رادیوداروهای تشخیصی و درمانی توأمان مورد اعتماد کلینیسین‌ها برای بهره‌برداری در بیماران است و هر دو مورد رشد خوبی داشته‌اند که پزشکان و بیماران راضی و سپاسگزار دانشمندان حوزه هسته‌ای هستند.
گسترش طیف درمانی رادیوداروها در سراسر کشور در چه استان‌ها و مناطقی بیش از بقیه است و دلیل آن چیست؟
از تعداد استان‌ها خبر ندارم ولی معمولا تهیه امکانات تشخیصی برای تصویربرداری و کنترل بیماری نیاز اولیه برای بهره‌برداری از رادیو‌داروهاست. در حال حاضر با ورود همکاران پزشکی هسته‌ای در مورد پت‌اسکن چه با ید یا FDG و چه با گالیوم حضور رادیوداروها را بیشتر و مؤثرتر کرده است.
سخن پایانی، پیشنهاد، راهکار و هر موردی که تصور می‌کنید از این طریق مطرح شود و جای بحث دارد لطفا بیان کنید؟
نکته اصلی که ضروری می‌دانم بیان کنم فرضیه‌های علمی جدید برای انتشار سرطان است که مرتبط با فیبروبلاست‌ها و تولید پروتئینی آنها‌ست که اصطلاحا آنها را CAF و FAP می‌دانیم که منحصرا با استفاده از رادیوداروها قادر به تشخیص درست و قطعی سرطان و همچنان درمان درست آنها هستیم. خوشبختانه سازمان انرژی اتمی و شرکت‌های وابسته به آن اخیرا با ورود به این مقوله علمی در مرز دانش حرکت می‌کنند وما درمرکز تحقیقات سرطان به‌عنوان گروهی از پیشقراولان تشخیص و درمان سرطان در دنیا برای کمک به بیماران، این مقوله علمی را شروع کرده‌ایم و به اذن خدا به‌زودی این روش بسیار پیشرفته در جهان شناخته و از آن استفاده خواهد شد و جمهوری اسلامی ایران نیز همپا و در مواردی جلوتر از دنیا در این زمینه در حال حرکت است.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
لزوم کامل‌تر شدن حکم قابل تحسین دادگاه لاهه
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تکرار اتهامات واهی علیه ایران
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
بازی اروپا در پازل اسرائیل | رای شجاعانه دادگاه کیفری بین‌المللی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
قطعنامه اتحادیه اروپا دست ایران را باز کرد
گفت و گو
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد