بازدارندگی فعال با تدابیر هوشمندانه

متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در نشست خبری اخیرش در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که گزارش‌ها حاکی از تلاش آمریکا برای جلوگیری از محکوم‌شدن ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی اتمی توسط متحدان آمریکا مثل انگلیس و فرانسه است، گفت: این گزارش صحیح نیست ما از هیچ کشوری نخواسته‌ایم که به یک قطعنامه در شورای احکام رأی منفی بدهد. در مقابل ما به صورت فعال در حال افزایش فشارها بر ایران از طریق تحریم‌های بین‌المللی و انزوای جهانی جهت جلوگیری از اقدامات بی‌ثبات‌کننده آنها در جهان و منطقه و جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای هستیم. وبگاه شبکه بلومبرگ نیز بر مبنای ارزیابی سالانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی شده که با وجود ادامه کار بازرسی به صورت منظم، پیشرفت اندکی در حل‌وفصل موضوعات پادمانی باقی‌مانده با طرف ایرانی انجام شده است و مادامی که ایران این موضوعات باقی‌مانده را شفاف‌سازی نکند، آژانس نمی‌تواند درباره ماهیت صرفا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران تضمین دهد. همه این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که آمریکا در سال ۲۰۱۸ به صورت کاملا غیر‌قانونی از توافق هسته‌ای خارج شد و ضمن بازگردانی تحریم‌های پیشین، تحریم‌های متعدد تازه‌ای را علیه ایران اعمال کرد؛ اقدامی که متعاقبا از سوی اروپایی‌ها تکرار شد و این دولت‌ها نیز تعهدات‌شان نسبت به کاهش تاثیر تحریم‌های آمریکا بر ایران و عادی‌سازی روابط تجاری با کشورمان را عملی نکردند و در همین راستا جمهوری اسلامی ایران، اقدامات متقابلی را براساس حقوق قانونی تعیین‌‌شده در برجام در دستور کار قرار داده و به‌طور گام‌به‌گام انجام داد اما نظام سلطه که به بدعهدی عادت دارد بدون در نظر گرفتن عوامل موثر بر این تصمیم تهران در شورای حکام به صدور بیانیه‌های سرزنشی علیه ایران پرداخته‌ است؛ روندی که همچنان ادامه دارد و جمهوری اسلامی ایران بدون توجه به این موضوعات، مشغول فعالیت‌های تکمیلی در حوزه هسته‌ای است تا در پس آن بتواند تحقق منافع ملی‌اش را تضمین کند. 
 
سیاست یک بام و دو هوای آمریکا 
مسئولان دولت‌های غربی ــ که مسبب اصلی ایجاد چنین شرایط پیچیده‌ای هستند ــ در حالی ایران را متهم به بی‌عملی کرده و از تهران می‌خواهند که گام‌های عملی برای تنش‌زدایی درباره برنامه هسته‌ای خود بردارد که گویا فراموش کرده‌اند پس از خروج دولت سابق آمریکا از توافق هسته‌ای، مقامات اروپایی از مقامات ایرانی خواستند تا از برجام خارج نشود و در صورت اجابت این درخواست، اتحادیه اروپا متعهد می‌شود که نیازهای اقتصادی و تجاری مد‌نظر جمهوری اسلامی ایران را برآورده کند، موضوعی که در نشست بروکسل که با حضور اعضای ارشد اتحادیه اروپا برگزار شد نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته و اعضا در بیانیه‌ای ۱۱‌ماده‌ای متعهد شدند تضمین‌های لازم را در‌خصوص بهره‌گیری ایران از منافع تعیین‌شده در برجام را ارائه کنند اما هیچ‌کدام از مفاد مندرج در این بیانیه به مرحله اجرایی نرسید و مقامات اروپایی در اوج بی‌تعهدی مطلق نسبت به احیای توافق هسته‌ای، پا را فراتر گذاشته و اقدام به صدور بیانیه‌های ضد‌ایرانی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کردند.سناریوی نخ‌نما و مزورانه‌ای که در نشست پیش رو نیز مد نظرشان است و در این میان نیز آمریکا با سیاست یک بام و دو هوای خویش از سویی نگران این است که این قطعنامه‌ها به تشدید تنش، کاهش نظارت آژانس و افزایش فعالیت‌های هسته‌ای ایران بینجامد و از طرف دیگر وعده‌هایی مبنی بر بازگشت به برجام در دولت بایدن را به فراموشی سپرد. علاوه بر همه موارد ذکر شده همه این موضوعات در نشست مشترک رئیس سازمان انرژی اتمی ایران با گروسی در اصفهان مطرح و مقرر شد تا تیم‌های کارشناسی برای عملیاتی‌کردن بیانیه مشترک همکاری اسفند ۱۴۰۱ با یکدیگر مذاکره کنند، زیرا مقامات ایرانی از ابتدای این مناقشات بر این موضوع تاکید کردند که اقدامات متقابل هسته‌ای ایران بازگشت‌پذیرند و در صورت اجرایی‌شدن تعهدات طرف مقابل به حالت قبل بازخواهند گشت. ایران همچنین اعلام کرده است در صورتی که اراده سیاسی طرف مقابل معطوف به انجام مذاکرات در جهت احیای توافق و لغو تحریم‌ها باشد ایران آماده تداوم مذاکرات است؛ مطلبی که در سخنان روز گذشته علی باقری، سرپرست وزارت خارجه در میان خبرنگاران نیز مطرح شد و وی درخصوص مذاکرات هسته‌ای گفت: تبادل پیام، قطع نشده و الان هم جاری است.
 
بازدارندگی هسته‌ای؛ از ضرورت تا اجرا
بنابر اظهارات کارشناسان خارجی دلیل اصلی این‌که آمریکا از دستیابی احتمالی ایران به سلاح هسته‌ای می‌ترسد، این است که چنین سلاحی، می‌تواند به‌عنوان عاملی بازدارنده در برابر حملات احتمالی آمریکا کار کند؛ بنابراین ادعای ساخت سلاح هسته‌ای دم‌دستی‌ترین ابزاری است که با آن می‌توان موجب توقف ایران شد و از همین جهت همواره از جانب دولت‌های متخاصم و غربی برای اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران مطرح می‌شود در حالی که رهبر معظم انقلاب صراحتا مطرح فرمودند که «ما دنبال انفجار هسته‌ای نیستیم، دنبال آزمایش هسته‌ای نیستیم، دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم؛ نه به‌خاطر این‌که آنها می‌گویند، بلکه به‌خاطر خودمان، به‌خاطر دین‌مان و به‌خاطر عقل‌مان. هم فتوای شرعی ما این است، هم فتوای عقلی ما این است. فتوای عقلی ما هم این است که ما امروز و فردا و هیچ‌وقت به سلاح هسته‌ای احتیاج نداریم؛ سلاح هسته‌ای برای یک کشوری مثل کشور ما مایه‌ دردسر است که حالا تفصیل این بماند. بنابراین دستاورد هسته‌ای، بسیار مهم است و دنبال‌کردن این صنعت و صنعتی‌کردن کشور، بسیار چیز لازمی است.» 
کمااین‌که ایران در پاسخ به تهدیدات آمریکا و اسرائیل در منطقه، ترکیبی از راهبردهای متعادل‌کننده داخلی و خارجی را به کار گرفته است که تاکنون به طور مؤثر امنیت خود را حفظ کرده است. از نظر توازن داخلی، ایران مانند دیگر کشورهای هسته‌ای نهفته مثل ژاپن، به تأسیسات غنی‌سازی و بازفرآوری متکی است. تأخیر هسته‌ای به کشورهایی اطلاق می‌شود که توانایی بالقوه جمع‌آوری زرادخانه هسته‌ای را در مدت زمان نسبتا کوتاه در صورت تهدید وجودی دارند.با حفظ توانایی ساخت سریع تسلیحات هسته‌ای بدون انجام این کار، سیاستی که به «گزینه ژاپن» معروف است، ایران همچنان از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پیروی می‌کند. علاوه بر این، ایران همچنین بر قدرت نظامی متعارف خود و بهره‌برداری از دارایی‌های استراتژیک ژئوپلیتیکی خود متکی است. از نظر تعادل خارجی، تهران شبکه‌ای از شرکا و متحدان در سراسر خاورمیانه ساخته است که هدف مشترک مقابله با هژمونی آمریکا و اسرائیل را دارند. سیاست‌گذاران ایرانی این مولفه‌های داخلی و خارجی را به هم مرتبط می‌دانند که تعادلی پایدار برای حفظ امنیت و منافع ایران ایجاد می‌کند. 

دکترین دفاعی 
دکترین دفاعی ایران مبتنی بر مفهوم بازدارندگی فعال است که به موجب آن در صورت شکست بازدارندگی به تنهایی یک اقدام متقابل از پیش تعیین شده انجام می‌شود و در نتیجه بازدارندگی از اقدامات بعدی بازیگران متخاصم تقویت می‌شود. در این راستا، مبادله ضربات موشکی اخیر بین ایران و اسرائیل به معنای تغییر اساسی از این دکترین و به سمت تسلیحات هسته‌ای نیست؛ بلکه نشان‌دهنده مرحله جدیدی در رویکرد بازدارندگی فعال مستمر است. تأکید اسرائیل بر محدود نگه‌داشتن دامنه درگیری و تعهد آمریکا به عدم دخالت در درگیری‌های نظامی با ایران نشان می‌دهد که این دکترین در بازدارندگی از اقدام نظامی گسترده‌تر علیه ایران تاکنون مؤثر بوده است.ایران به عنوان یک قدرت در آستانه هسته‌ای، ابهام استراتژیک در مورد توانایی‌های هسته‌ای خود را حفظ کرده و می‌تواند از آن به عنوان یک ابزار چانه‌زنی سیاسی استفاده کند. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران از ژوئن‌ ۲۰۲۳ نرخ غنی‌سازی اورانیوم خود را تا ۶۰ درصد برای چند ماه کاهش داد، قبل از این‌که در نوامبر ۲۰۲۳ مسیر خود را معکوس کند و نرخ تولید اورانیوم غنی شده تا ۹ کیلوگرم در ماه تا ۶۰‌ درصد را افزایش داد. 
جدیدترین گزارش آژانس حاکی از آن است در حالی که ایران از ابتدای سال۲۰۲۴ به همین میزان اورانیوم را غنی‌سازی می‌کند، حدود ۳۱.۸کیلوگرم از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی خود را نیز کاهش داد و مجموع ذخایر خود را به میزان ۶.۸کیلوگرم کاهش داد و این سند آشکاری برای این است که جمهوری اسلامی ایران قصدی برای استفاده غیر‌صلح‌آمیز از صنعت هسته‌ای ندارد؛ موردی که گزارش‌های فنی بی‌طرفانه ناظران نیز بر آن دلالت دارد و بهره‌برداری سیاسی منجر به سوء‌استفاده طرف‌های غربی از فعالیت‌های ایران شده است.بنا بر اظهارات صریح مقامات ایرانی در خصوص برخورداری از سلاح هسته‌ای و برنامه هسته‌ای کشور‌، اراده کلان ما این است که اصلا به این سمت نرویم زیرا داشتن سلاح کشتار‌جمعی هرگز در دکترین دفاعی ایران جایگاهی نداشته و ندارد زیرا به نقطه‌ای رسیده‌ایم که از بازدارندگی قابل ملاحظه‌ای برخوردار هستیم بدون این‌که قوانین را زیر پا بگذاریم. سیستم دفاعی ایران هیچ نیازی به سلاح هسته‌ای ندارد بنابراین اگر‌ آمریکا و کشورهای اروپایی واقعا نگران هستند، باید از اقدامات تهاجمی علیه ایران دست کشیده و به میز مذاکره برگردند و مطالبات جمهوری اسلامی ایران را که لغو تحریم‌ها در رأس آن است، با جدیت دنبال کنند زیرا شرایط حاکم بر دیپلماسی فعال ایران گواه روابط سازنده تهران با کشورهای دوست و همسایه و دست برتر ایران در مناسبات است و جمهوری اسلامی ایران برای روندروبه رشدخود هیچ نیازی به خوشایندغربی‌ها ندارد اما همزمان از تعامل و مذاکره هم رویگردان نیست.