در جستجوی جمعیت!

تفاوت نگاه کارشناسان درباره راهکار رفع مساله کاهش رشد جمعیت و موالید در ایران به رویکرد آنها درباره علت این پدیده اجتماعی در ایران برمی‌گردد. گروهی معتقدند علت مهم کاهش رشد جمعیت،اجرای برنامه کنترل جمعیت در دهه ۱۳۶۰، تبلیغ برنامه «دو تا بچه کافیه»، توزیع لوازم پیشگیری از بارداری است و به‌همین علت راهکار آنها نیز این است که با تبلیغات فرهنگی برای افزایش جمعیت، نشان‌دادن خانواده‌های پر‌جمعیت شاد در رسانه‌ها و فقدان دسترسی مردم به‌خصوص خانواده‌های کم‌درآمد به لوازم پیشگیری از بارداری و مبارزه با سقط جنین، به رشد جمعیت مطلوب برسیم. 
   
دو رویکرد جمعیتی 
در رویکرد اول تمرکز برنامه‌ریزی‌ها برای رشد جمعیت در دستگاه‌هایی مانند وزارت بهداشت و حوزه پزشکی متمرکز است و در نگاه دوم که راهکاری سخت‌تر، پیچیده‌تر و جامع‌تر دارد به همه شاخص‌های مهم اقتصادی و اجتماعی مثل تورم، اشتغال پایدار، مسکن مناسب، میزان درآمد سرانه، ضریب جینی و فاصله طبقاتی، شاخص‌های ازدواج و طلاق و شاخص‌های فرهنگی و رفاهی، آموزش‌وپرورش کارآمد و سیاست‌های مؤثر تشویقی توجه می‌شود. در سه سال گذشته وزارت بهداشت با تأکید بر رویکرد اول و تشکیل قرارگاه جمعیت، مساله جمعیت را یکی از اولویت‌های اصلی خود معرفی و برنامه‌های مختلفی مانند مبارزه با سقط جنین، برخورد با پزشکانی که به سقط جنین اقدام می‌کنند و کاهش دسترسی به لوازم پیشگیری در شبکه بهداشتی را در حوزه بهداشت و درمان برای افزایش جمعیت اجرا کرد. 
   
تصویب قانون جوانی جمعیت
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، اختصاص نسبت یک ماما به ازای هر دو زایمان، ایجاد مراکز درمان ناباروری سطح سه درهمه استان‌ها و ایجاد مراکز زایمان ایمن به‌ازای هر شهرستان، ازجمله تکالیفی است که در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده بر وزارت بهداشت تکلیف شده است.درقانون جوانی جمعیت وحمایت ازخانواده تمامی مراکز آزمایشگاهی غربالگری جنین مکلف به کاهش خطاهای آزمایشگاهی خودوارتقای کیفیت آزمایشگاهی شدند.طبق این قانون،غربالگری جنین هم ساماندهی شد هم تحت پوشش بیمه قرار گرفت. 
   
شکست یا موفقیت؟
اکنون پس از سه سال اجرای برنامه‌های جوانی جمعیت در وزارت بهداشت و در‌حالی که وزیر بهداشت دولت جدید نیز افزایش و رشد جمعیت را از جمله اولویت‌های خود اعلام کرده، بررسی نتایج، دستاوردها و عملکرد اجرای این برنامه در وزارت بهداشت دولت گذشته می‌تواند چراغ راه آینده باشد. اکنون رشد جمعیت کشور حدود شش دهم درصد و نرخ باروری حدود ۱.۶ است. نرخ باروری کل یا TFR نیز ۱.۶است.این شاخص میزان فرزندآوری زنان در بازه سنی ۱۵ تا ۴۹ سال را نشان می‌دهد و برای اینکه رشد جمعیت و جایگزینی صورت بگیرد باید حداقل ۲. ۱باشد. اگر کمتر از این باشد به سمت سالخوردگی می‌رویم و براساس برنامه هفتم این عدد باید به ۲. ۵ برسد. 
   
چاله جمعیتی پیش پای ماست
رشد جمعیت به شاخص موالید ومرگ‌و‌میر بستگی دارد. میزان مرگ‌و‌میر درکشور باتوجه به آمار مرگ‌های طبیعی و تصادفات در سال‌های اخیر تغییر زیادی نداشته، اما میزان موالید ازسال۱۳۹۴درکشور تاکنون همواره سیر نزولی داشته است. فقط درسه سال اخیرسرعت کاهش جمعیت اندکی کمترشده و میزان کاهش موالید درسال۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ حدود۱.۷درصد کمتر شده، اما روند کاهشی رشدجمعیت و تعداد موالید درهمه این سالها وجود داشته وواقعا باید تلاش کنیم که میزان موالید درکشور افزایش پیدا کند و‌گرنه در چاله جمعیتی گیر می‌افتیم، به کشوری سالمند تبدیل می‌شویم و دیگر قابل جبران نخواهد بود. 
   
سقوط موالید!
تعداد موالید سالانه ایرانیان در یک‌دهه گذشته حدود ۵۰۰هزارنفر کاهش یافته است.میزان شاخصTFRیا همان شاخص باروری کل نیز از سال ۶۵ که حدود ۳.۶بوده در چهار دهه گذشته روند کاهشی داشته تا به حدود ۱.۶رسیده و در همین حد تقریبا ثابت مانده که زیر نرخ جایگزینی است. البته در سال ۱۴۰۲ نرخ باروری در چند استان (هر چند اندک) افزایشی شد و در سه استان ثابت ماند؛ اما این شاخص در بیشتر استانها همچنان کاهشی است. البته در سطح کشوری، میزان شاخص نرخ باروری تغییری نکرده و روی عدد ۱.۶ثابت مانده است. در دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۱ اعتبار چندانی برای برنامه جوانی جمعیت اختصاص داده نشد. در سال ۱۴۰۲ حدود ۷۵۰ میلیارد تومان برای کل کشور اعتبار تخصیص داده شد و درسال ۱۴۰۳ هنوز منتظریم که با استقرار دولت بودجه‌ها مشخص شود و هنوز نمی‌دانیم که اعتبار برنامه‌های جوانی جمعیت درقانون بودجه امسال چقدر است. 
   
اعتباری داده نشد 
پیشنهاد وزارت بهداشت برای بودجه این وزارتخانه درحوزه جمعیت ۱۵هزار میلیارد تومان بود اما هنوز هیچ اعتباری برای جوانی جمعیت در سال جاری مشخص نشده است. درسالهای گذشته هم وزارت بهداشت درهمین حدود بودجه درخواست می‌کرد، اما سازمان برنامه هیچ‌وقت چنین ارقامی را اختصاص نداد. این درخواست وزارت بهداشت برای ایجاد مراکز درمان ناباروری، احداث خوابگاه‌های متاهلی و برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و اقناعی است. از بودجه ۷۵۰ میلیارد تومانی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲ نیز حدود۱۰۰میلیارد تومان برای کارهای عمرانی بود و حدود۶۵۰ میلیارد تومان برای کارهای فرهنگی و اقناعی هزینه شد. اکنون تقریبا در همه استانها، حداقل یک مرکز درمان ناباروری سطح سه (فوق تخصصی) داریم. بیش از ۸۰ مرکز درمان تخصصی درمان ناباروری نیز درکشور راه‌اندازی شده است.قبل ازقانون جوانی جمعیت پوشش بیمه‌ای خدمات ناباروری کامل نبود، اما اکنون ۹۰ درصدهزینه‌های این درمان درمراکزدولتی تحت پوشش بیمه است، درمراکز درمان ناباروری، خدمات طب ایرانی هم به زوجین ارائه می‌شود و خدمات پیشگیری و تشخیص به‌هنگام نیز به خدمات این مراکز اضافه شده است.