درمانگران به دنبال یک شربت

دارویی که در کنترل علائم ترک اعتیاد تحت‌نظر پزشک متخصص درمراکز معتبر درمانی وجلوگیری از بازگشت بیماران به مصرف موادمخدرغیرقانونی،نقش موثری دارد.این درحالی است که طبق گفته علی احمدی،نایب‌رئیس صنف درمانگران اعتیاد استان تهران، در حال حاضر حدود یک میلیون بیمار که در چارچوب درمان نگه دارنده با شربت اپیوم قرار دارند، تحت پوشش مراکز درمان اعتیاد در کشور هستند؛ اما دربیش از۱۵استان، مراکز درمانی با کمبود جدی و در برخی موارد با قطع کامل سهمیه این دارو روبه‌رو شده‌اند.
مرداد امسال بود که حسین ذوالفقاری؛ دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد که به دنبال صدور دستور طالبان برای ممنوعیت تجارت مواد مخدر و کاهش چشمگیر کشت خشخاش در افغانستان طی سه سال گذشته، میزان تریاکی که در این مدت به صورت قاچاق وارد ایران می‌شده نیز به طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. به گفته ذوالفقاری، این موضوع باعث شده تولید داروهای مشتق از تریاک، مختل و کارخانه‌های تولید داروهای مخدر با کمبود ماده اولیه مواجه شوند. شربت تریاک هم یکی از همان داروهاست؛ دارویی که در درمان‌ بیماران نقش دارد. ‌

کاربرد اپیوم
شربت تریاک یا همان تینکچر اپیوم یکی از داروهایی است که دردرمان نگهدارنده برای افرادی که به موادمخدر وابسته‌اند، استفاده می‌شود. این دارو معمولا برای افرادی تجویز می‌شود که مصرف تریاک یا هروئین را ترک کرده‌اند اما همچنان دچار علائم ترک هستند و به درمان و کنترل این علائم نیاز دارند.
دکتر علی غلامی، رئیس هیات‌مدیره کانون سراسری مراکز درمان سوء‌مصرف مواد مخدر در این باره به روزنامه جام‌جم می‌گوید: «مصرف این دارو دو نوع است؛ نوع نخست، دوره‌ای ۱۰‌ماهه دارد که بیمار طی آن دارو را مصرف می‌کند و پس از پایان دوره مرحله روان‌درمانی آغاز می‌شود. نوع دوم مربوط به بیمارانی است که پیشتر اعتیاد سنگین داشته‌اند، مثلا هروئین مصرف می‌کرده‌اند و در کنار اعتیاد، با مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب مواجه بوده‌اند؛ مشکلاتی که با داروهای معمول، قابل کنترل نیست.» 
آن‌طور که غلامی توضیح می‌دهد، برای جلوگیری از مصرف مواد پرخطر و رفتارهای پرریسک مانند تزریق، شربت تریاک به افراد داده می‌شود تا تحت کنترل قرار گیرند و هدف این است که این بیماران مرتکب جرم یا موجب آزار خانواده نشده، تحت نظارت درمانی باقی بمانند و بیماری‌های واگیر مرتبط با تزریق را نیز منتقل نکنند.
غلامی همچنین درباره علت تجمع جمعی از فعالان حوزه درمان اعتیاد برای کمبود این دارو می‌افزاید: «از آبان‌‌ماه، شربت آگونیست تینکچر اپیوم به مقدار بسیار ناچیزی تولید شده و موجودی آن در حدود ۲۰ استان به صفر رسیده است. پیش‌بینی می‌شود تا ماه آینده، موجودی این دارو در تمام استان‌های کشور به پایان برسد و در نتیجه، ۶۰۰ هزار بیمار امکان دسترسی به این دارو را از دست خواهند داد.»

اختلاف قیمت شربت تریاک
در کنار کمبود شربت تریاک، اختلاف چشمگیر قیمت این دارو نیز بر پیچیدگی این ماجرا افزوده است. آنطور که علی احمدی، نایب‌رئیس صنف درمانگران اعتیاد استان تهران اعلام کرده، هزینه درمان نگه دارنده با شربت تریاک برای هر بیمار، کمتر از دو میلیون تومان در ماه است، در حالی که اگر فرد از چرخه درمان قانونی خارج شود و مواد مخدر را از بازار غیرقانونی تهیه کند، هزینه ماهانه او به‌طور میانگین به ۱۵ تا۱۸میلیون تومان خواهد رسید اما علت این امر چیست؟ 
رئیس هیات‌مدیره کانون سراسری مراکز درمان سوء‌مصرف موادمخدر در پاسخ به این سؤال به خبرنگار ما می‌گوید: «شربت مورد نیاز از محل کشفیات مواد مخدر توسط نیروی انتظامی تأمین می‌شد. میزان کشفیات مواد مخدر پیش از سال ۱۴۰۰ حدود ۹۰۰ تن در سال بود اما به دلیل این‌که طالبان کشت را ممنوع و حرام اعلام کرده، میزان کشفیات در ایران به حدود ۱۹۰ تن در سال رسیده است. بنابراین، باتوجه به این‌که به گفته رئیس سازمان غذا و دارو، نیاز سالانه کشور حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ تن است، کشور با کمبود جدی مواجه شده است.»
او با اشاره به این‌که درخصوص این چنین داروهایی متاسفانه ذخایر استراتژیک نداریم، ادامه می‌دهد: «طبق ماده ۴۱ قانون مبارزه با مواد مخدر، قرار بود کشت شقایق الیفرا انجام و از این طریق‌ مورفین تامین شود اما این طرح حتی هنوز به مرحله تولید بذر هم نرسیده است. به همین دلیل، وضعیت فعلی به وجود آمده است.» 
البته همایون سامه‌یح نجف‌آبادی، رئیس کمیته دارو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز با اشاره به موضوع صدور مجوز کشت شقایق تاکید کرده که تصمیم‌گیری در این زمینه باید مبتنی بر نگاه کارشناسی باشد. وی با استناد به پیگیری‌های انجام‌شده از متخصصان این حوزه گفته میزان ماده موثره در کشت طبیعی شقایق بسیار محدود است و استخراج آن از نظر اقتصادی صرفه ندارد؛ از این‌رو نباید بدون پشتوانه علمی و ارزیابی دقیق، این موضوع به‌عنوان راه‌حل مطرح شود.
با این حال غلامی به خبرنگار ما گفت که در جلسه چند روز پیش با سازمان غذا و دارو، آنان اعلام کرد‌ه‌اند که از یک سال و نیم پیش مکاتباتی با ستاد مبارزه با موادمخدر داشته‌اند تا این اقدامات انجام شود اما ستاد کوتاهی کرده و در مقابل می‌گوید که سازمان غذا و دارو هنوز میزان نیاز واقعی را به آنها اعلام نکرده تا تامین کنند. البته چندی پیش مهدی پیرصالحی، رئیس این سازمان از هماهنگی با ستاد مبارزه با مواد مخدر برای بررسی امکان کشت محصولات مورد نیاز خبر داد و ابراز امیدواری کرده که با اقدامات موثر،بخشی از داروی مراکز درمان سوءمصرف درآینده نزدیک تامین شود.

پیامدهای یک کمبود
کمبود یک دارو، همیشه فقط یک عدد در آمار نیست؛ گاهی به معنای بلاتکلیفی هزاران بیمار و درمانگری است که هر روز باید پاسخگوی بیماران باشد. 
رئیس هیأت‌مدیره کانون سراسری مراکز درمان سوء مصرف مواد مخدر درخصوص پیامدهای کمبود این دارو می‌گوید: «اگر تأمین این دارو برای بیماران انجام نشود، آنها به سمت تهیه مواد مخدر از بازار آزاد می‌روند. خطر دوم، ناخالصی و آلودگی مواد به سرب است؛ موضوعی که در سال‌های گذشته شاهد آن بودیم که مسمومیت‌های ناشی از سرب بسیار شایع شد.این مسمومیت‌هاموجب ضعف، بی‌حالی ومشکلات جدی درمانی می‌شودوهزینه‌های سنگینی را به دولت تحمیل می‌کند.»
آنطور که او توضیح می‌دهد؛ بیماران به دلیل گرانی ممکن است، به سمت مخدرهای صنعتی مانند هروئین بروند؛ مسیری که به تزریق، سپس ابتلا به هپاتیت c و سایر عوارض منجر می‌شود. این همان وضعیتی است که پیش از اجرای این درمان در کشور شاهدش بودیم و طبق آمار وزارت بهداشت، پس از آغاز این درمان، میزان این آسیب‌ها به‌طور چشمگیری کاهش یافته است.

راهکار چیست؟
به نظرمی‌رسدحل مسأله کمبود شربت تریاک، نیازمند اقدامات چندجانبه وهماهنگی میان نهادهای مرتبط با سلامت و درمان اعتیاد است. دکتر غلامی تنها راهکار در این مورد را واردات فوری می‌داند و می‌گوید: ستاد مبارزه با مواد مخدر باید مجوزهای لازم را صادر کند و سازمان غذا و دارو نیز اقدامات اجرایی را انجام دهد. به نظر می‌رسد عدم هماهنگی میان سازمان غذا و دارو و ستاد مبارزه با مواد مخدر، علت بروز مشکلات این حوزه باشد.
به گفته او اگر چالش‌های این حوزه برطرف نشود، حتی ممکن است در حوزه مخدرهایی که در بیمارستان‌ها و اتاق‌های عمل نیز استفاده می‌شود، دچار کمبود شویم.‌