حجت‌الاسلام محمد رحمانی، مدیر اندیشکده مرآت، از ضرورت‌ها و چالش‌های پیش‌روی این تشکل‌ها می‌گوید و از برنامه‌ها و تجربه‌های ملموسی پرده برمی‌دارد که به عمق هویت و باورهای دانش‌آموزان نفوذکرده است.این پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری تربیتی که در کارنامه کاری خود تالیف هشت عنوان کتاب همچون «مدیریت تربیتی؛ آنچه یک مسئول تعلیم و تربیت باید بداند»،«الگوسازی نهادی؛ نقشه راه الگوسازی نهاد انقلابی»،«الگوی خدمات اجتماعی مقام معظم رهبری»، «خوانشی بر دلالت‌های تربیتی طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن»و...رادارد ومقالات مخالفی را نیز درنشریات علمی ــ پژوهشی به چاپ رسانده،تشکل‌های دانش‌آموزی رافرصتی برای عبوراز آموزش‌های محدود به کلاس و کتاب و ورود به دنیای واقعی می‌داند؛ جایی که نوجوانان نه‌تنها آموزش می‌بینند، بلکه به سازندگان آینده و نقش‌آفرینان جامعه تبدیل می‌شوند. گفتنی است که اندیشکده مرآت با رویکردی پژوهشی و تحلیلی، به ارائه راهکارها و سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر آموزه‌های اسلامی می‌پردازد و تلاش دارد بستری را فراهم کند تا مباحث مرتبط با چالش‌های روز جامعه اسلامی مورد بررسی عمیق قرار گیرند. این اندیشکده با ارائه مقالات، پژوهش‌ها و نشست‌های تخصصی، نقشی مؤثر در روشنگری و تربیت نیروهای فکری و فرهنگی دارد.
نقش کلیدی تشکل‌های دانش‌آموزی در پرورش شخصیت دانش‌آموزان
حجت‌الاسلام محمد رحمانی، مدیر اندیشکده مرآت با اشاره به نقش تشکل‌های دانش‌آموزی در تربیت شخصیت دانش‌آموزان اظهار داشت که این تشکل‌ها وظیفه دارند بستری مناسب برای پرورش و رشد دانش‌آموزان در ابعاد مختلف تربیتی فراهم کنند. او با تأکید بر اهمیت اهداف کلان تشکل‌های دانش‌آموزی به جام‌جم گفت: «اگر این تشکل‌ها در راستای تربیت انسان متعادل و مبتنی بر کنش‌های سیاسی و اجتماعی پیش بروند،می‌توانند در جهت‌دهی به فضای تربیتی و برنامه‌ریزی‌های محتوایی و اجرایی تأثیرگذار باشند.» رحمانی همچنین توضیح داد که تشکل‌های دانش‌آموزی می‌توانند سناریوهای متنوعی در زمینه‌های آموزشی، اردویی و عملیاتی برای دانش‌آموزان طراحی کنند. این موضوع باعث می‌شود که دانش‌آموزان به سمت فعالیت‌های اجتماعی سوق داده شوند و بتوانندبازخوردهای مثبتی نسبت به وقایع پیرامون خود ارائه دهند. او افزود: «این تشکل‌ها می‌توانند نقشی مؤثر و سازنده در جهت‌دهی به نگرش و رفتار دانش‌آموزان ایفا کرده و آنها را به فعالیت‌های اجتماعی و آگاهانه‌تر در مواجهه با چالش‌های روزمره تشویق کنند. رحمانی تأکید کرد این فعالیت‌ها علاوه بر تربیت دانش‌آموزان به‌عنوان انسان‌های متعهد به جامعه، می‌تواند زمینه‌ساز رشد اجتماعی و فکری آنها در آینده باشد.»
راهکارهای موفقیت تشکل‌های دانش‌آموزی در جذب و نگه‌داشتن اعضا
حجت‌الاسلام رحمانی اظهار داشت: «کلید موفقیت این تشکل‌ها در ایجاد ارتباط و تعامل اولیه با دانش‌آموزان، شناخت و پاسخ به نیازهای اعلام‌شده آنهاست.» رحمانی توضیح داد که تشکل‌های دانش‌آموزی باید از نقطه‌ای شروع کنند که با ویژگی‌ها و اقتضائات نسل امروز همخوانی داشته باشد. او گفت: «اگر تشکل‌ها بتوانند تعاملات اولیه را بر مبنای نیازهای واقعی و محسوس دانش‌آموزان شکل دهند و به‌تدریج آنها را درگیرمسائل واقعی اجتماعی کنند، قطعا این فرآیند رشد و تعامل ثبات بیشتری خواهد داشت.» اوهمچنین هشدار داد اگر تشکل‌ها براساس آرمان‌های ذهنی خودشان وبدون توجه به نیازها و خواسته‌های دانش‌آموزان به دنبال جذب آنها باشند، موفقیت درتثبیت حضور دانش‌آموزان در تشکل‌ها چندان آسان نخواهد بود.رحمانی تأکید کرد در صورتی که تشکل‌ها نتوانند برنامه‌ها و فعالیت‌های خود را با واقعیت‌ها و علایق دانش‌آموزان هماهنگ کنند، حفظ و نگه‌داشتن آنها در این مسیر بسیار دشوار خواهد بود.او بیان داشت: «تشکل‌های دانش‌آموزی باید به تدریج دانش‌آموزان را به سوی ارتباط با مسائل اجتماعی و نقطه مطلوب هدایت کنند تا بتوانند هم در جذب و هم در نگه‌داشتن اعضای خود موفق باشند.»
از سازماندهی تا تحول؛ نقش تشکل‌ها در رشد دانش‌آموزان
رحمانی درباره تأثیرات ملموس فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی بردانش‌آموزان وجامعه گفت: «اگرچه تشکل‌های دانش‌آموزی با عرض و طول بالایی که دارند، هنوز موفق نشده‌اند درصد قابل‌توجهی ازدانش‌آموزان را درساختارهای خود سازماندهی کنند، اما آن بخش از تشکل‌ها که توانسته‌اند دانش‌آموزان را به‌خوبی سازماندهی ودرگیر کنند،تأثیرات قابل‌توجهی در نظام ارزشی و کنشی آنها داشته‌اند.» رحمانی توضیح داد، بخشی از تشکل‌ها که علاوه بر سازماندهی، طراحی‌های مناسبی برای درگیرسازی نوجوانان با مسائل اجتماعی و تربیتی داشته‌اند وتوانسته‌اند سناریوها وعرصه‌های عملی را مشخص کنند، موفق به ایجاد تأثیرات عمیق در شخصیت دانش‌آموزان شده‌اند.وی افزود:«این تشکل‌ها توانسته‌اند در نظام ارزشی دانش‌آموزان تغییراتی ایجاد کنند و آنها رابه سمت فعالیت‌های مثبت ومؤثر درجامعه هدایت کنند.»با این‌حال،رحمانی به یک مشکل اساسی اشاره کرد و گفت:«حجم تشکل‌هایی که توانسته‌اندهم سازماندهی درستی داشته باشند، هم طراحی مناسبی برای فعالیت‌های دانش‌آموزی ارائه دهند و هم میدانی برای این فعالیت‌ها خلق کنند، متأسفانه در مقایسه با تعداد کل دانش‌آموزان بسیار ناچیز است.»
پرورش نسلی مسئول و جهادگر
رحمانی در رابطه با تشکل‌های دانش‌آموزی با عناوینی همچون «دختران حاج‌قاسم»، «نوآوین»، «نوجوانانه» و «نوجهادانه» و تأثیرات آنها بر تربیت نسل جوان توضیح داد که این تشکل‌ها با هدف پرورش نسلی مسئول، خلاق و جهادگر طراحی شده‌اند. این تشکل‌ها، نوجوانان را به عرصه‌هایی مانند کنشگری اجتماعی، جهاد تبیین و فعالیت‌های رسانه‌ای وارد می‌کنند تا باعث ایجاد تحولات اساسی در جامعه شوند.رحمانی در این‌خصوص گفت: «این تشکل‌ها به نوجوانان فرصت می‌دهد تا با توجه به نیازهای جامعه در میدان‌های مختلف نقش‌آفرینی کنند. بنابراین این فعالیت‌ها بسیار مطلوب است، زیرا می‌تواند مکمل فرآیندهای تربیتی سایر تشکل‌ها و مدارس باشد.» او افزود که اگرچه این تشکل‌ها باید ابعاد اندیشه‌ای، رفتاری و اخلاقی خود را تکمیل و ارتقا دهند اما به‌عنوان الگوهای مکمل جریانات تربیتی، نقشی مؤثر در هدایت نوجوانان ایفا می‌کنند. او درادامه به مثالی از تأثیرات این تشکل‌ها اشاره کرد و گفت: «در برنامه‌ای به نام «نسل قاسم» که با محوریت شناسایی و داوری گروه‌های تربیتی نوجوان در شبکه امید برگزار شد، چند گروه از تشکل‌های دختران حاج‌قاسم شرکت کردند.این گروه‌ها از مشهد و شیراز بودند و توانسته بودند در حل مسائل محلی زیست‌بوم خود نقش جدی و مؤثری ایفا کنند.» رحمانی این دستاوردها را برای تشکلی که تنها چند سال است فعالیت خود را آغاز کرده، بسیار قابل‌توجه دانست و افزود: «این خروجی‌ها نشان‌دهنده تأثیر واقعی و مثبتی است که این تشکل‌ها در زندگی نوجوانان و جامعه پیرامون آنها دارند.»
روزآمدی تشکل‌های دانش‌آموزی با ابزارهای نوین
رحمانی به بررسی همخوانی برنامه‌ها و فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی مانند «نوآوین» با نیازها و دغدغه‌های نسل جوان امروز پرداخت. او معتقد است که در برخی ابعاد، این تشکل‌ها هنوز با چالش‌های جدی مواجهند و نیازمند به‌روزرسانی‌های اساسی در رویکردها و روش‌های خود هستند. رحمانی با اشاره به سه لایه اصلی این چالش‌ها توضیح داد: «در لایه گفتمان، ما دچار نوعی نگاه سنتی و عقب‌ماندگی هستیم. گفتمانی که بتواند نوجوان را از حالت ایستا و منفعل به فردی پیشران و کنشگر در فضای تربیتی تبدیل کند، هنوز به‌طور جدی شکل نگرفته است.این مسأله باعث می‌شود که نوجوانان نتوانند نقش فعالی در میدان تعلیم و تربیت ایفا کنند.» او ادامه داد: «در لایه دوم، روش‌ها و شیوه‌های ارتباط با نوجوانان نیز با چالش‌هایی همراه است. ما نیاز داریم روش‌هایی جذاب و نوین را به کار بگیریم که بتواند با چارچوب‌های ذهنی و رفتاری خاص نوجوانان امروز سازگار باشد. نسل امروز با ابزارهای جدید و فناوری‌های مدرن درگیر است و ما باید از این ابزارها برای انتقال اندیشه و تربیت استفاده کنیم.متأسفانه دراین زمینه نیز دچارعقب‌افتادگی هستیم.»درلایه سوم،رحمانی به ضعف‌های موجوددر توانمندسازی کنشگران و مربیان تشکل‌ها اشاره کرد و گفت: «بازیگرانی که در حوزه‌های تشکلی فعالیت می‌کنند، یعنی مربیان و کنشگران تربیتی نیز نیاز به آموزش و توانمندسازی جدی دارند اما متأسفانه برای ارتقای توانمندی‌های آنها برنامه‌ریزی کافی انجام نشده وآموزش‌ها اغلب دچار نقص وعقب‌ماندگی است.»رحمانی تأکیدکرد که این سه لایه،یعنی گفتمان،روش‌ها و توانمندسازی، باید به‌روزرسانی شوند تا تشکل‌های دانش‌آموزی بتوانند بانیازهای نسل جوان همخوانی بیشتری پیدا کنند و ظرفیت لازم برای تعامل با نوجوانان امروزی را درخود گسترش دهند.وی افزود:«این تغییرات می‌توانند به ایجاد تشکل‌هایی منجر شوند که نه‌تنها با دغدغه‌های نسل امروز همخوانی دارند، بلکه قادر به تربیت نوجوانانی پیشران و مسئول در جامعه نیز باشند.»
راهی به‌سوی تربیت انسان تراز
مدیر اندیشکده مرآت درباره ضرورت ادامه فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی در رده‌های مختلف سنی اظهار داشت که تربیت، براساس مبانی اسلامی، یک امر جمعی است و نه فردی. اوتأکید کرد که برای تربیت انسان تراز، لزوما باید دانش‌آموزان را در سازه‌ها و نهادهای اجتماعی قرار دهیم.وی افزود:«نهادهای اجتماعی مانند تشکل‌های تربیتی می‌توانند به‌عنوان بستری مناسب برای این امر عمل کنند،چراکه برخلاف نهادهای بروکراتیک رسمی که به دلیل چالش‌ها و مشکلات خودنتوانسته‌اند نقش مؤثری در تربیت نوجوانان داشته باشند،تشکل‌های دانش‌آموزی ازانعطاف‌پذیری بالایی برخوردارند.»رحمانی توضیح دادکه این تشکل‌ها می‌توانند نقش کارخانه انسان‌سازی را ایفا کنند و نوجوانان را به‌گونه‌ای سازماندهی و تربیت کنند که به انسان‌هایی متعهد و مسئول در جامعه تبدیل شوند. او گفت:«تشکل‌های تربیتی ازیک‌سو به‌دلیل انعطاف ساختاری خود، دیگر تحت فشار بوروکراسی رسمی قرار ندارند و می‌توانند به‌سرعت و به‌شکلی مؤثر به مسائل اجتماعی واکنش نشان دهند. از سوی دیگر، آنها ظرفیت این را دارند که نسل نوجوان را به‌صورت کامل و جامع درزمینه‌های مختلف پرورش دهند.»رحمانی بر این نکته تأکید کرد: «داشتن تشکل‌های دانش‌آموزی، دیگر یک گزینه در مسیر تربیت نسل نوجوان نیست، بلکه یک ضرورت حیاتی است که باید به سمت آن حرکت کنیم.» او به مزایای این رویکرد اشاره کرد و افزود که ادامه فعالیت این تشکل‌ها باعث می‌شود که نسل آینده با آگاهی، خلاقیت و توانایی حل مسائل اجتماعی تربیت شوند که در نهایت به نفع جامعه و آینده کشور خواهد بود.
خانواده‌ها؛ بازیگران کلیدی برنامه تشکل‌ها
رحمانی با بیان این‌که تشکل‌های دانش‌آموزی باید به‌عنوان مکمل جریان خانواده در زمینه رشد و تعالی دانش‌آموزان عمل کنند، گفت: «اگرتشکل‌های دانش‌آموزی بخواهندبه صورت نظام‌مند فعالیت کنند، باید نقش خانواده را به‌طور فعال در برنامه‌ریزی‌های تربیتی خود مدنظر قرار دهند. طراحی برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که خانواده‌ها به‌عنوان یک کنشگر و بازیگر اصلی در فرآیند تربیت دانش‌آموزان مشارکت داشته باشند.» رحمانی ادامه داد: «اگر این تشکل‌ها بدون توجه به نقش خانواده‌ها برنامه‌ریزی کنند، عملا به یک رقیب برای جریان خانوادگی تبدیل می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث شود که خانواده‌ها تمایل کمتری به حضور فرزندان خود در این تشکل‌ها داشته باشند.» او تأکید کرد که مشارکت فعال خانواده‌ها در طراحی و اجرای برنامه‌های تشکل‌های دانش‌آموزی می‌تواند به ایجاد یک شبکه منسجم و مؤثر از بازیگران در فرآیند تربیت دانش‌آموزان منجر شود. مدیر اندیشکده مرآت همچنین به اهمیت مشاوره با خانواده‌ها در مراحل طراحی و اجرا اشاره کردوگفت: «اگر خانواده‌ها احساس کنند که در فرآیند تربیت و تصمیم‌گیری‌ها نقشی دارند، این امر می‌تواندبه تقویت ارتباطات وحمایت بیشتر آنهاازفعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی منجر شود.» رحمانی اظهار کرد که با ایجاد این تعامل و همکاری، می‌توان به تربیت مؤثرتر و جامع‌تری در جامعه دانش‌آموزی دست یافت و نسل جوان را به افرادی مسئول و متعهد تبدیل کرد.
