برق با سرمایه‌گذاری روشن می‌ماند

ناترازی در چند سال گذشته به برق هم رسیده و رشد مصرف از میزان رشد تولید آن پیشی گرفته که به گفته کارشناسان، یکی از دلایل آن اقتصاد صنعت برق و اجرای قانون تثبیت قیمت‌ها از اواسط دهه ۸۰ است. البته خاموشی‌ها در سال‌های گذشته از خردادماه آغاز می‌شد اما امسال از نیمه دوم فروردین‌ماه آغاز شده است. سرانه مصرف انرژی در ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۳۰۰دلار بوده که تنها یک‌سوم آن از مشترکان دریافت شد و بقیه ۹۰۰ دلار در قالب یارانه پنهان به آنها پرداخت شده است. بر اساس آمار، ایران رتبه دوم در پرداخت یارانه‌های انرژی را دارد و ۱۳درصد کل یارانه‌های انرژی در کشور ما پرداخت می‌شود که این عدد معادل ۲۰درصد تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران است. بر اساس این گزارش، با توجه به وسعت جغرافیایی و پراکندگی شبکه برق ایران، میزان دسترسی جمعیت شهری و روستایی به برق در ایران ۱۰۰ و ۹۹.۸درصد  و در دنیا به ترتیب ۹۷.۶ و ۸۳.۹درصد است. صنعت برق ایران در زمره ۱۶ کشور نخست جهان به لحاظ ظرفیت تولید برق قرار دارد، به‌طوری‌که ظرفیت اسمی تولید برق نیروگاهی در کشور ۹۴هزار و ۶۳۳ مگاوات است.۸۴ درصد برق تولیدی (۷۹هزار و ۸۴۲ مگاوات) توسط نیروگاه‌های حرارتی، حدود ۱۳درصد توسط نیروگاه‌های برق‌آبی، یک درصد توسط نیروگاه‌های هسته‌ای و ۲ درصد از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، تصویب قانون تثبیت قیمت‌ها در صنعت برق باعث کاهش سرمایه‌گذاری در این صنعت شد و به کاهش ۵۰ میلیارد دلاری منابع صنعت برق به‌دلیل عدم اصلاح قیمت‌ها متناسب با تورم از سال ۸۴ تاکنون منجر گردید که عدم خروج آن می‌توانست ظرفیت تولید برق ایران (یک‌میلیون دلار برای احداث هر هزار مگاوات نیروگاه) را ۵۰هزار مگاوات افزایش دهد. افزایش این میزان تولید برق علاوه بر صفر شدن خاموشی‌ها برای همه مشترکان، ظرفیت کشور برای صادرات ۲۰هزار مگاوات را فراهم می‌کرد که می‌توانست سالانه از این محل بیش از ۱۰میلیارد دلار ارزآوری داشته باشد و ۸۰۰۰ مگاوات نیروگاه‌های فرسوده و کم‌راندمان را از مدار خارج کند. همچنین شدت انرژی، شاخص کارایی مصرف انرژی در یک کشور را نشان می‌دهد؛ یعنی برای تولید هر هزار دلار در اقتصاد چه میزان انرژی معادل نفت‌خام مصرف شده است. بااین‌حال ایران در میان ۴۶ کشور رتبه نخست در شدت مصرف بالای انرژی را دارد، به‌طوری‌که طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۳ شدت انرژی در دنیا از ۱۷۴ به ۱۱۱ کیلوگرم کاهش داشته، اما در ایران از ۱۳۰ به ۲۲۷ کیلوگرم افزایش یافته است که رشد ۷۵ درصدی در مقابل کاهش ۳۵ درصدی در جهان را نشان می‌دهد.
   
نسبت درآمد خانوار و هزینه برق
آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد مصرف انرژی برای هر مترمکعب در خانه‌های ایران حدود پنج‌برابر کشورها با اقلیم‌های مشابه مانند پرتغال، اسپانیا، ایتالیا واسترالیاست و سرانه مصرف انرژی بخش خانگی در ایران ۲.۵برابر کشورها با اقلیم مشابه است. آمارهای مصرف و تثبیت قیمت برق باعث شده که ایرانیان در میان ۱۴۷ کشور جهان، کمترین بها را برای مصرف هرکیلووات ساعت برق معادل۰.۴سنت پرداخت کنند درحالی‌که این عدد درروسیه ۸.۵سنت، چین ۷.۸سنت، ژاپن ۲۲سنت،هند۷.۷سنت، آفریقای‌جنوبی ۱۹سنت،عربستان ۵.۳سنت، آمریکا ۱۸سنت، آلمان ۳۶ سنت و ترکیه ۴.۸سنت است. ارزانی قیمت برق در ایران سبب شده که تنها با ۱.۵ساعت کار با حداقل دستمزد بتوان هزینه برق یک‌ماه را تامین کرد، درحالی‌که درروسیه۱۵.۵ساعت، آلمان۱۰ساعت،آمریکا ۵.۵ساعت، ترکیه ۳.۹ساعت، عربستان ۲.۷ساعت و استرالیا ۶ساعت است. ناترازی‌های تولید ومصرف برق ازسال۱۳۹۷ جدی شده وچالش تامین برق در ماه‌های گرم و سرد سال باعث شده که ما با خاموشی‌ها مواجه شویم؛ اما با کنترل رشد مصرف از طریق روش‌های قیمتی و غیرقیمتی، توسعه ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر، توسعه شبکه برق و رفع محدودیت‌های آن، جمع‌آوری مصارف غیرمجاز و مراکز استخراج رمزارز، تعمیرات به‌موقع واحدهای نیروگاهی و تامین مالی مورد نیاز صنعت برق می‌تواند در حل ناترازی انرژی موثر واقع شود.

افزایش تقاضای برق
میزان ناترازی برق در سال گذشته حدود ۱۸هزار مگاوات بود که با توجه به کاهش ظرفیت تولید نیروگاه برق آبی این عدد برای امسال بیش از ۲۴هزار مگاوات پیش‌بینی می‌شود. بااین‌حال طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳ سالانه ۶۵۳۷ مگاوات به تقاضای برق افزوده شده است. البته یکی از دلایل افزایش مصرف طی چند سال اخیر فراگیر شدن استخراج غیرمجاز رمزارزهاست. بااین‌حال افزایش ۳۵هزار مگاواتی مصرف برق در فصل گرم به‌دلیل ورود وسایل سرمایشی است و به ازای افزایش یک درجه دمای هوا حدود ۱۸۰۰ مگاوات بار شبکه راافزایش می‌دهد.وزارت نیرو ۱۴مگاپروژه برای کاهش ناترازی تولید و مصرف برق در اوج مصرف تابستان در دستور کار قرار داده بود اما یکی از اقدامات برای حل بحران ناترازی برق، اصلاح اقتصاد صنعت و قیمت برق است که باید برای این موضوع اقدام عاجل شود تا سرمایه‌گذاری برای رشد تولید رخ دهد.