اهمیت ثبت خاطرات معلمان

در سال‌های اخیر، اهمیت روایت‌گری از تجربه‌های زیسته‌ معلمان، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است؛ تجربه‌هایی که اگر به درستی شنیده و بازگو شوند، می‌توانند نقش مؤثری در شکل‌گیری ذهنیت جامعه نسبت به جایگاه معلم ایفا کنند. رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اخیر با فرهنگیان، با تأکید بر تولید آثار رسانه‌ای و هنری درباره معلمان از جمله فیلم، سریال، پویانمایی و کتاب بر این نکته تأکید کردند که روایت‌های واقعی و تأثیرگذار می‌توانند ستون‌های افکار عمومی را در حمایت از تعلیم و تربیت مستحکم‌تر کنند. اهمیت روایت تجربه‌های زیسته‌ معلمان، فقط در مستندسازی خاطرات شخصی آنها خلاصه نمی‌شود؛ بلکه این روایت‌ها، منبعی الهام‌بخش برای تولید محتواهای فرهنگی، هنری و آموزشی هستند که می‌توانند چهره‌ای تازه و واقعی از معلم در جامعه ترسیم کنند. تأکید رهبر انقلاب بر ضرورت پرداخت رسانه‌ای به شخصیت معلم، بار دیگر این ضرورت را یادآوری می‌کند که اگر می‌خواهیم نظام آموزشی در دل جامعه جایگاه واقعی خود را پیدا کند، باید روایت‌هایش دیده و شنیده شود. انتشارات «راه‌یار» یکی از مجموعه‌هایی است که در این سال‌ها تلاش کرده تجربیات معلمان را مستند و مکتوب کند. با مهدی ابوالقاسمی مدیر این مجموعه گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

برای سیاستگذاری در راستای حرف راهبردی رهبر انقلاب به نظرتان چه نکاتی را باید مورد توجه قرار داد؟

برداشتم از سخنان اخیر ایشان در دیدار معلمان این است که کلید واژه اصلی این جلسه عبارت «ساخت افکار عمومی» است. اگر قرار است کتاب، فیلم، سریال یا بزرگداشتی برگزار شود، باید تأثیر آن را بر شکل‌گیری ذهنیت عمومی نسبت به معلمان بررسی کنیم. یا به تعبیر دیگر باید کارهای انجام داد که بیشترین تاثیر را در ساخت و ارتقای افکار عمومی نسبت به معلمان داشته باشد؛ این یعنی حرکت در راستای این راهبرد نیازمند پرداخت هنرمندانه‌تر و ارتباط مؤثرتر با مخاطب است.

به نظر شما، برای تحقق این هدف چه الزامات و پیش‌نیازهایی وجود دارد؟

نیاز اول و ضروری این است که تجربه زیسته معلمان ثبت شود. رجوع به تجربه واقعی معلمان و تجربه‌نگاری فعالیت آنها که جذابیت و تنوع زیادی هم دارد، از تولید کارهای رسانه‌ای و هنری خیالی و دور از واقعیت جامعه ایران جلوگیری می‌کند. اگر داستان‌نویس یا هنرمندی بخواهد کار تولید کند، درباره شخصیت معلم باید به گنجینه خاطرات معلمان دسترسی داشته باشد. بنابراین، ضروری است که یک نهضت فراگیر برای جمع‌آوری خاطرات معلمان شکل بگیرد.

این کار را کدام نهاد باید انجام دهد؟

جمع‌آوری خاطرات معلمان در سراسر کشور نیازمند ورود جدی نهادهایی است که مسئولیت مستقیم دارند. وزارت آموزش و پرورش، نهضت سوادآموزی، صداوسیما و سایر نهادهای رسانه‌ای و تبلیغاتی که با فضای آموزشی و امور تربیتی مدارس سروکار دارند باید در این عرصه وارد عمل شوند. این موضوع یک حرکت فردی یا نهادی کوچک نیست؛ یک جریان ملی می‌طلبد.

چه موضوعات یا ایده‌هایی را می‌توان در این مسیر دنبال کرد؟

یکی از ایده‌هایی که سال‌هاست در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی مطرح شده، این است که با حمایت آموزش و پرورش، معلمان در سال‌ آخر خدمتشان تشویق شوند به جای کار آموزشی یا در کنار آن تجربیات کاری دوران خدمتشان را مکتوب کنند. این خاطرات منبع ارزشمندی برای تولیدات هنری خواهند بود. ضمن این‌که باید احصای دقیقی از موضوعات متنوع در این حوزه داشته باشیم.

این کار موجب می‌شود دست کم در هر سال به تعداد معلمانی که بازنشست می‌شوند کتاب تولید شود. معلمان در جغرافیای گسترده‌ای از کشور حضور دارند و این تنوع فرهنگی و اقلیمی می‌تواند خوراک بسیار غنی‌ برای تولید آثار متنوع فراهم کند.

این تنوع اتفاقا خیلی هم جذاب می‌تواند باشد، درسته؟

بله. ما با دسته‌بندی‌هایی مثل معلمان شهری، روستایی، عشایری، معلمان مرد و زن، جوان و باسابقه روبه‌رو هستیم. هرکدام از این گروه‌ها تجربیات منحصر به‌فردی دارند. برای برخی از موضوعات، مصاحبه‌های کوتاه کافی است، اما در برخی دیگر نیازمند گفت‌وگوهای مفصل‌تر هستیم. این دسته‌بندی به ما کمک می‌کند تا با برنامه‌ریزی دقیق‌تری سراغ جمع‌آوری داده‌ها برویم. یکی از سوژه‌های اصلی مجموعه تاریخ شفاهی حسینیه هنر از ابتدای فعالیتش، پرداختن به ثبت خاطرات معلمان پرورشی دهه ۶۰ بود؛ معلمانی که در دوره شکوفایی و اوج هنر انقلاب، مسئول همه کارهای فرهنگی هنری مدارس و از جمله گروه‌های سرود، تئاتر و برنامه‌های انقلابی در مدارس بودند. موضوع دیگر ثبت تجربیات معلمان نهضت سوادآموزی است که اتفاقات جذاب و حرف‌های شنیده نشدنی دارد.

مخاطبان به این تجربه نگاری‌ها می‌توانند دسترسی داشته باشند؟

از این خاطرات تعدادی کتاب تولید شده از جمله: مربای گل‌محمدی، خانم مربی، دختر تبریز، معلم حسابی، بوی خوش اسفند، برپا، سلوی، به عشق بچه‌های تو ده و ...

این تولیدات، علاوه بر جنبه مستند، ظرفیت تبدیل شدن به آثار هنری نمایشی را نیز دارند. مخاطبانی که علاقه به این کتاب‌ها دارند، می‌توانند به سایت انتشارات راه‌یارRahyarpub.ir مراجعه کنند.

تصویری زنده از معلم

سخنان اخیر رهبر انقلاب می‌تواند نقطه شروع یک حرکت بزرگ فرهنگی در آموزش و پرورش باشد. ما به شبکه‌ای گسترده از مجموعه‌های فعال نیاز داریم تا روایت معلمان را جمع‌آوری، تحلیل و تبدیل به محتوای هنری کنند. این اتفاق، اگر با هم‌افزایی ملی همراه شود، قطعا می‌تواند تصویر جدید، ماندگار و جذابی از شخصیت معلم در ذهنیت افکار عمومی بسازد. روایت تجربه‌های معلمان، نه فقط یک اقدام فرهنگی صرف، بلکه یک ضرورت راهبردی برای تقویت جایگاه تعلیم و تربیت در افکار عمومی است. آنچه از سخنان رهبر انقلاب می‌توان دریافت، این است که باید با نگاهی هدفمند و حرفه‌ای به سراغ شخصیت معلم رفت؛ نه در قالب تصویرهای کلیشه‌ای، بلکه بر پایه‌ واقعیت‌های میدانی و زیسته. تجربه‌نگاری معلمان می‌تواند به منبعی اصیل برای تولید کتاب، فیلم، سریال، انیمیشن و حتی محتوای آموزشی تبدیل شود؛ اما تحقق این هدف، نیازمند طراحی یک حرکت ملی است؛ حرکتی که هم‌زمان دستگاه‌های مسئول، نهادهای فرهنگی، هنرمندان، ناشران، و خود معلمان را درگیر کند. ایجاد بانک خاطرات معلمان، تشویق آنها به ثبت تجربه‌های دوران خدمت و فراهم کردن زیرساخت‌های حمایتی برای نشر و عرضه‌ این محتواها، می‌تواند آینده‌ای بسازد که در آن معلم تنها یک شاغل در آموزش و پرورش نباشد، بلکه شخصیتی الهام‌بخش، مؤثر و جریان‌ساز در فرهنگ عمومی جامعه تلقی شود. فرصتی در اختیار ماست که اگر از آن بهره بگیریم، می‌توانیم تصویر معلم را از قاب‌های رسمی و خشک بیرون آورده و به تصویر زنده، صمیمی و واقعی از قلب جامعه تبدیل کنیم.