در‌چنین شایطی با دکتر مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو به گفت‌وگو پرداخته‌ایم. او از تجربه روزهای بحرانی جنگ، نحوه مدیریت زنجیره تأمین، بدهی‌های پابرجا، وضعیت تولید داخل و آمادگی در برابر بحران‌های احتمالی گفت.
با توجه به سابقه بحران‌های دارویی در کشور، در روزهای ابتدایی جنگ اسرائیل علیه ایران، سازمان غذا و دارو چه اقداماتی برای پیشگیری از کمبود دارو انجام داد؟
تا پیش از حمله اسرائیل به ایران، به‌طور کلی چالش‌هایی مانند تأمین نقدینگی برای شرکت‌های دارویی، زمان‌بندی پرداخت‌های بیمه‌ای و تأمین ارز مورد نیاز برای واردات مواد اولیه از جمله عوامل تأثیرگذار بر بازار دارو بود. بر همین اساس، سازمان غذا و دارو با همکاری وزارت بهداشت، بیمه‌ها و سایر نهادهای مرتبط تلاش کرد این چالش‌ها را مدیریت کرده و از ایجاد کمبودهای دارویی جلوگیری کند. دولت نیز با اجرای اقداماتی مانند تقویت پوشش بیمه‌ای، تأمین ذخایر استراتژیک داروهای حیاتی و حمایت از تولید داخلی، سعی در کاهش فشار مالی بر بیماران خاص و صعب‌العلاج و تسهیل دسترسی آنها به داروهای مورد نیاز داشت.پس ازحمله رژیم‌منحوس‌صهیونیستی به‌کشورمان سازمان‌غذاودارو‌باتشکیل سریع‌جلسات‌هماهنگی و فعال‌سازی ساختار آماده‌باش، با محوریت معاونت‌های تخصصی وهمراهی داروخانه‌ها،شرکت‌های پخش، دانشگاه‌های علوم پزشکی و نهادهای پشتیبان، زنجیره تأمین فرآورده‌های سلامت به‌ویژه دارو را به‌طور مستمر پایش کرد. علاوه بر آن، شبکه توزیع فعال ماند و با هدایت ذخایر از مراکز منتخب، پایداری دسترسی به دارو درسطح ملی برقرارشد وبخش قابل توجهی از داروخانه‌های خصوصی و همه داروخانه‌های شبانه‌روزی و منتخب بدون وقفه به فعالیت ادامه دادند تا خللی در این زمینه ایجاد نشود.
در طول این ۱۲ روز، گزارش‌هایی غیررسمی از افزایش تقاضا برای برخی اقلام دارویی منتشر شد. آیا کشور با کمبود یا فشار مضاعف بر برخی داروها مواجه شد؟
رصد وضعیت موجودی فرآورده‌های سلامت و به‌طور خاص دارو، تجهیزات پزشکی و شیر خشک از جمله وظایف معمول سازمان غذا و داروست که طبیعتا این دقت در مواقع اضطراری و خاص مانند بحران‌ها با حساسیت و پیگیری بسیار بیشتری دنبال می‌شود. بر همین اساس، سازمان غذا و دارو با رصد میدانی و تکیه بر اطلاعات سامانه‌ها، توزیع هدفمند فرآورده‌های سلامت و اقلامی مانند شیر خشک، فرآورده‌های تزریقی، داروهای اضطراری و تجهیزات پزشکی را در دستور کار قرار داد. خوشبختانه با استفاده از ذخایر مناسب و همراهی داروخانه‌ها، کمبودی در کشور گزارش نشد و شرایط تحت کنترل ماند.
گاهی پیش آمده که سامانه‌های رصد و هشدار سریع در مواقع عادی از شناسایی کمبودها عقب می‌مانند. در این بحران، آیا تی‌تک و سایر ابزارها عملکرد مطلوب و به‌موقعی داشتند؟
سامانه تی‌تک که به‌عنوان یکی از سامانه‌های هوشمند رصد و پایش فرآورده‌های دارویی شناخته می‌شود، همراه با گزارش‌های میدانی که توسط سازمان غذا و دارو و همچنین معاونت‌های غذا و دارو در سراسر کشور جمع‌آوری شده بود، نقش بسیار فعال و مؤثری در شناسایی سریع نقاط ضعف و کمبودهای احتمالی در زنجیره تأمین دارویی ایفا کردند. هشدارهایی که توسط این سامانه‌ها و تیم‌های میدانی در همان ساعات ابتدایی شروع بحران صادر گردید، موجب شد مسئولین ذی‌ربط بتوانند در کمترین زمان ممکن وارد عمل شده و با مداخله به‌موقع، نسبت به بازتوزیع بهینه و هدفمند داروها در مناطق بحرانی اقدام کنند تا از بروز کمبود جدی جلوگیری به‌عمل آید. علاوه بر این، هم‌اکنون نیز فرآیندهای ارزیابی دقیق و جمع‌آوری گزارش‌های عملکرد مرتبط با نحوه مدیریت این بحران در حال انجام است.
ذخایر راهبردی دارویی چقدر پاسخگوی یک بحران واقعی در مقیاس بزرگ است؟ آیا این ذخایر در صورت طولانی‌تر شدن درگیری‌ها نیز کفایت می‌کرد؟
ذخایر راهبردی و مناسبی که به لطف تمهیدات و برنامه‌ریزی‌های دقیق و هدفمند از چند ماه پیش از وقوع جنگ تدارک دیده شده بود، در مدیریت این بحران کم‌سابقه نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای ایفا کردند. این آمادگی قبلی موجب شد در روزهای ابتدایی جنگ، کشور با اتکا به همین ذخایر از وارد شدن به مرحله کمبود و بحران گسترده در تأمین دارو و فرآورده‌های سلامت جلوگیری کند. بخش قابل توجهی از نیاز دارویی کشور- به‌ویژه در مناطق پرجمعیت و استان‌هایی که بیشتر تحت تأثیر شرایط جنگی قرار داشتند- از محل همین ذخایر موجود تأمین و توزیع شد. فرآیند توزیع این ذخایر نیز به‌صورت هدفمند انجام گرفت تا از هدررفت منابع و بروز کمبود در سایر نقاط کشور جلوگیری شود؛ به‌ویژه در شهر تهران و دیگر استان‌های جمعیت‌پذیر، با هدایت هوشمندانه ذخایر توانستیم پایداری در دسترسی به اقلام ضروری دارویی را حفظ کنیم. نکته مهم دیگر در این مسیر، نحوه ترکیب و چینش جغرافیایی این ذخایر بود که با مکان‌یابی علمی و دقیق به‌نحوی صورت گرفته بود که امکان پاسخگویی سریع و مؤثر به تقاضا در مناطق مختلف کشور فراهم شده و توزیع به‌صورت عادلانه و منطقی انجام گیرد.
یکی از نگرانی‌های فعالان حوزه دارو همواره تداوم تولید در شرایط بحرانی است. با توجه به محدودیت‌های لجستیکی، مواد اولیه و نیروی انسانی آیا طی ۱۲روز جنگ تحمیلی تمام خطوط تولید بدون وقفه فعال ماندند؟
براساس گزارش‌های میدانی و ارزیابی‌های صورت‌گرفته، تولیدکنندگان داخلی دارو در طول تمامی ۱۲روز جنگ تحمیلی، علی‌رغم وجود خطرات احتمالی و فشارهای ناشی از وضعیت بحرانی، فعالیت خطوط تولید خود را بدون وقفه ادامه دادند. اگرچه در مواردی معدود، اختلالاتی در مسیرهای لجستیکی، انتقال مواد اولیه یا جابه‌جایی نیروهای کار گزارش شد اما با مداخلات به‌موقع و تصمیمات هماهنگ ستاد مرکزی و معاونت‌های غذا و دارو در وزارت بهداشت، توانستیم از گسترش این اختلالات جلوگیری کرده و پایداری چرخه تولید را حفظ کنیم. همچنین ارتباط مستمر و مؤثر میان داروخانه‌ها و تأمین‌کنندگان موجب شد زنجیره تأمین دارو به‌صورت گسترده دچار اخلال نشود و نیازهای دارویی مردم در سطح کشور- به‌ویژه در استان‌های درگیر- به‌موقع تأمین گردد. این هم‌افزایی و استمرار تعامل میان حلقه‌های مختلف تولید و توزیع، نقش کلیدی در عبور موفق از این مقطع حساس ایفا کرد.
بیش از ۳۳ هزار میلیارد تومان بدهی به صنایع دارویی و بیش از ۲۲ هزار میلیارد تومان به حوزه تجهیزات پزشکی عددی نیست که بتوان در سایه بحران از آن عبور کرد. در روزهای جنگ، برای کاهش فشار نقدینگی بر داروخانه‌ها و شرکت‌ها چه اقدامات عملی صورت گرفت؟
سازمان غذا و دارو با آگاهی از اثر مستقیم نقدینگی بر پایداری زنجیره تأمین، موضوع بدهی‌ها را به‌صورت ویژه در دستور کار قرار داده است. در ایام جنگ نیز پیگیری‌های فوری برای پرداخت علی‌الحساب به داروخانه‌ها و شرکت‌های پخش انجام شد. هماهنگی با سازمان برنامه، بیمه‌ها و سایر دستگاه‌های مالی برای تأمین منابع مالی صورت گرفت و این اقدامات به تولید و توزیع بهتر دارو کمک کرد.
با توجه به تجربه این بحران، در صورت تکرار شرایط مشابه آیا برنامه عملیاتی مشخص و شفافی برای اصلاح ساختار توزیع، ذخایر و رصد هوشمند وجود دارد؟
تقویت زیرساخت‌های توزیع شبانه‌روزی در سراسر کشور یکی از مهم‌ترین محورهایی است که به‌عنوان برنامه‌ای راهبردی در دستور کار سازمان غذا و دارو قرار گرفته. این موضوع به‌ویژه در شرایط بحران نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ پایداری زنجیره تأمین دارد. در کنار آن، توسعه تفویض اختیار به سطوح استانی و اجرایی، با هدف تسهیل فرآیندهای تأمین و توزیع دارو و فرآورده‌های سلامت از دیگر اقدامات مهمی است که با جدیت دنبال می‌شود. همچنین بهره‌گیری از فناوری‌های نوین از جمله ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی، برای ارتقای ساختارهای تصمیم‌گیری و پایش هوشمند در دستور کار قرار دارد تا در مواقع بحرانی، تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی نیازها با دقت بیشتری انجام گیرد. در همین راستا، استقرار کمیته‌های ارزیابی عملکرد میدانی به‌منظور رصد پیوسته وضعیت داروخانه‌ها، شرکت‌های پخش و مراکز درمانی به‌صورت منسجم و سازمان‌یافته پیگیری می‌شود. علاوه بر این، با توجه به حساسیت شرایط بحرانی، سازوکارهای قانونی لازم برای برخورد با تخلفات احتمالی نیز با دقت بازتعریف شده‌اند و اختیارات کمیسیون ماده ۲۰ به‌صورت ویژه برای مقابله با تعطیلی‌های غیرمجاز داروخانه‌ها یا مراکز تأمین دارو فعال شده تا در صورت بروز تخلف یا ترک خدمت در زمان‌های حساس، برخوردهای قاطع و مؤثری انجام گیرد.
انسجام؛ کلید موفقیت در بحران
رئیس سازمان غذا و دارو درخصوص مهم‌ترین تجربه یا درس مدیریتی این دوره برای حوزه دارو می‌گوید: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای مدیریتی این دوره بحرانی، انسجام، چابکی و کارآمدی ستاد بحران سازمان غذا و دارو بود؛ ستادی که توانست با بهره‌گیری از ظرفیت‌های درون‌سازمانی و تعامل نزدیک با شبکه داروخانه‌های کشور، دانشگاه‌های علوم پزشکی، شرکت‌های پخش دارو و سایر نهادهای مرتبط، در کوتاه‌ترین زمان ممکن سازوکارهای اجرایی را فعال و هماهنگ کند. این هم‌افزایی و همکاری منسجم میان بخش‌های مختلف، نقش بسزایی در حفظ پایداری زنجیره تأمین دارو و پاسخگویی سریع به نیازهای پدید آمده در نقاط مختلف کشور ایفا کرد. در عین حال، تجربه این روزها بار دیگر نشان داد که تکیه صرف بر ظرفیت‌های متمرکز و مرکزی نمی‌تواند پاسخگوی شرایط بحرانی گسترده باشد.
