جای خالی پیمان‌های ارزی

بااین‌حال کشوری که تراز تجاری منفی اندکی دارد و با کمک فروش نفت‌خام و میعانات گازی، تراز تجاری را مثبت کند، نباید با افزایش جدی قیمت ارز مواجه شود، اما زمانی که بخش اعظمی از تجارت خارجی کشور به درهم وابسته است و کنترل بر بازار رسمی و غیررسمی ارز کشور نیز با فشارهای خزانه‌داری آمریکا از بین خواهد رفت، باید وابستگی تجارت خارجی کشور به درهم کاهش یابد.اعمال سیاست‌های صحیح در بزنگاه‌های سیاسی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است و نشان از هوشیاری دولت‌ها دارد. الان در شرایط حساسی هستیم. پرونده هسته‌ای کشورمان به مقطع سرنوشت‌سازی رسیده است. ابتدا آمریکا تلاش کرد از طریق تعرض نظامی اسرائیل به ما فشار وارد کند اما وقتی از این راه نتیجه‌ای نگرفت فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط کشورهای اروپایی را در دستورکار قرار داد. مکانیسم ماشه بیشتر از آن‌‌که اثر عملی اقتصادی داشته باشد، دارای آثار روانی است؛ زیرا در گذشته نیز ما تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار داشته‌ایم و سازوکار مکانیسم ماشه چیز جدید و عجیبی نیست. به‌منظور واکنش به فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی غرب به اصرار آمریکا، پیشنهادات مختلفی مطرح است. در حوزه اقتصادی مهم‌ترین اقدام در زمینه کاهش فشار در تجارت خارجی کشور و تحقق حرکت به سمت تجارت‌های دو یا چندجانبه، استفاده از ارزهای ملی و حذف ارزهای واسط است که در این زمینه باید وابستگی بیش از ۸۰ درصدی تجارت کشور به درهم را کاهش داد.
یکی از ابزارهای کلیدی تحریم‌های آمریکا علیه ایران، مهار کانال‌های انتقال مالی در امارات است. هرچند روابط تجاری ایران و امارات در ظاهر قطع نشده، اما خزانه‌داری آمریکا از طریق فشار بر بانک‌ها و صرافی‌های اماراتی، می‌تواند بخش بزرگی از گردش مالی ایران را کنترل کند. وقتی بخش مهمی از تجارت خارجی ایران با درهم تسویه می‌شود، آمریکا عملا با فشار بر حلقه واسط، توانسته کنترل غیرمستقیمی بر تجارت خارجی ایران و بازارهای رسمی و غیررسمی ارز داشته باشد. نتیجه این روند آن است که هرچند ایران به لحاظ صادرات نفت و کالا درآمد ارزی دارد، اما دسترسی به این درآمد و استفاده از آن در تجارت خارجی به‌دلیل همین تراستی‌ها و همگن‌نبودن نقشه تجارت خارجی ایران محدود و پرهزینه می‌شود. وابستگی به درهم موجب شده که هرگونه محدودیت یا اختلال در انتقال درهم، هم بازار رسمی و هم بازار غیررسمی را دچار بحران کند.
   
بریکس و شانگهای، مسیر عبور از تحریم
ایران با عضویت در بریکس و سازمان همکاری شانگهای، فرصت دارد تا از ظرفیت سازوکارهای مالی این بلوک‌ها بهره‌مند شود و بخشی از تجارت خارجی را بدون نیاز به درهم انجام دهد. استفاده از سیستم‌های پرداخت مشترک منطقه‌ای می‌تواند یک گام بلند در این مسیر باشد. اجرای سیاست کاهش وابستگی به یک ارز، علاوه بر اثرات مستقیم اقتصادی، آثار روانی قابل‌توجهی بر جامعه و فعالان اقتصادی خواهد داشت. با مشاهده این‌که تجارت خارجی کشور به یک ارز خاص گره نخورده و فشارهای غرب نیز خنثی شده است، انتظارات تورمی کاهش یافته و بازار غیررسمی انگیزه کمتری برای ایجاد التهاب خواهد داشت. از سوی دیگر، هزینه‌های غیرشفاف و کارمزدهای بالا که در مسیر انتقال درهم و تراستی‌ها نیز وجود دارد، با حذف تدریجی آنها کاهش می‌یابد و سود نهایی به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود.مبادلات اقتصادی نقش مهمی در جایگاه کشورها دارند. طی سالیان طولانی غرب و آمریکا تلاش کردند کشورمان را از گردونه ارتباطات اقتصاد جهانی کنار بگذارند و آن را به انزوا بکشانند. در برهه‌های مختلف ما به سوی مذاکره با غرب و آمریکا رفته‌ایم و اعلام کرده‌ایم که آمادگی لازم را برای حل‌وفصل مشکلات فی‌مابین داریم اما این تلاش‌ها درنهایت به کارشکنی و بدعهدی طرف مقابل منجر شده است.
با توجه به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و کاهش شدید تجارت با غرب باید سازوکار تسویه ارزی را نیز از رصد غرب خارج کنیم و در این زمینه ضرورت حرکت به سمت کاهش وابستگی به درهم در تجارت خارجی از همیشه بیشتر احساس می‌شود. 
بازدارندگی ارزی یعنی ایجاد ظرفیتی که فشار خارجی نتواند اقتصاد داخلی را متزلزل کند. این هدف، تنها با کاهش وابستگی به درهم و جایگزینی آن با ارزهای شرکای شرقی محقق می‌شود. بانک مرکزی باید با قراردادهای پولی دوجانبه با چین، روسیه، هند و دیگر کشورهای همسو، سهم یوآن، روبل و روپیه را در مبادلات افزایش دهد. همچنین بخشی از تجارت می‌تواند بر پایه تهاتر کالایی و سازوکارهای مبتنی بر پیمان پولی چندجانبه انجام گیرد تا نیازی به عبور از کانال‌های بانکی غربی نباشد. عضویت ایران در بریکس و پیمان شانگهای فرصتی تاریخی برای چنین تغییری فراهم کرده است. این بلوک‌ها نه‌تنها بیش از نیمی از جمعیت جهان و بخش بزرگی از تولید ناخالص جهانی را در اختیار دارند، بلکه شبکه‌های مالی مستقل از غرب را نیز توسعه داده‌اند؛ شبکه‌هایی که می‌تواند مسیر مبادلات ایران را از کنترل خزانه‌داری آمریکا خارج کند.
شرط موفقیت در مسیر تقویت بازدارندگی کشور در نظام ارزی چه در بازار رسمی و چه در بازار غیررسمی، کنارگذاشتن وابستگی خطرناک به درهم و حرکت به سمت ارزهای متنوع، شرکای مطمئن و پیمان‌های چندجانبه است. بانک مرکزی و وزارت اقتصاد باید با درک حساسیت شرایط، گام‌های قاطع و سریع بردارند تا نظام ارزی کشور بازدارندگی لازم را پیدا کند. آینده اقتصاد ایران در گرو همین تصمیم‌های کلیدی است.
   
از نفوذ ارزی آمریکا بکاهیم
محمد جلالی، نماینده مجلس درخصوص لزوم چاره‌اندیشی در مقابل فعال‌سازی مکانیسم ماشه و فاصله‌گرفتن از درهم در تجارت خارجی کشور گفت: یکی ازاقدامات اساسی در زمینه مقابله با تلاطمات قیمتی دربازاررسمی و غیررسمی ارز، کاهش وابستگی به تجارت با درهم است.
جلالی با اشاره به این موضوع که نیاز است در واکنش به فعال‌سازی مکانیسم ماشه سیاست‌های درست و دقیقی در حوزه اقتصادی به اجرا بگذاریم، تصریح کرد: حالا که مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک به‌عنوان یک سازوکار ظالمانه علیه کشورمان فعال شده است، باید واکنش مقتضی نسبت به آن داشت.
وی در رابطه با لزوم فاصله‌گرفتن از درهم و دلار در تجارت خارجی و توسعه پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه ادامه داد: به‌طورمثال، نیاز است از هر چیزی که تحت نفوذ آمریکا و غرب است فاصله بگیریم. فاصله‌گرفتن از دلار و یورو در اقتصاد کشور به‌درستی در دستورکار قرار گرفت. در همین راستا، فاصله‌گرفتن از درهم در تجارت خارجی نیز باید با جدیت در دستورکار باشد و پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه با محوریت چین در دستورکار توسعه همکاری‌ها بین ایران با کشورهای عضو بریکس قرار گیرد.
جلالی در ادامه با اشاره به نقش کلیدی چین، روسیه و هند در تعاملات آتی ایران پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: ارتباط با هر جایی که منافع ملی ما اقتضا می‌کند، باید در دستورکار باشد. به‌طور‌مثال، گسترش روابط با بلوک شرق، اعضای گروه‌هایی نظیر بریکس، شانگهای و ... می‌تواند کمک‌کننده باشد.
وی ادامه داد: بیشترین تجارت خارجی کشور با چین است. باید در ارتباط خود با این کشور از یک ارز مناسب استفاده کنیم که وابستگی به غرب و آمریکا نداشته باشد و مشکلی برای‌مان ایجاد نکند.
   
پایان سلطه درهم
احمد آریایی‌نژاد،نماینده مجلس بااشاره به این موضوع که ما دریک جنگ اقتصادی تمام‌عیار به‌سر می‌‌بریم تصریح کرد: این موضوع تازه‌ای نیست که مورد تحریم و تهدید کشورهای غربی قرار گرفته‌ایم. فعال‌شدن مکانیسم ماشه و اسنپ‌بک فقط تأکید دوباره‌ای بر مواضع غربی‌هاست.این نماینده مجلس تصریح کرد:هراقدامی که در راستای استقلال کشور باشد، منافع ما را بیشتر تأمین می‌کند. در همین ارتباط، فاصله‌گرفتن از درهم که تحت نفوذ آمریکاست می‌تواند کمک‌کننده باشد. حتی‌الامکان باید از ابزارهای موجود بهره بگیریم و خودمان را تقویت کنیم. در همین راستا، افزایش روابط با کشورهای عضو بریکس، شانگهای و دیگر گروه‌های شرق می‌تواند کمک‌کننده باشد.وی ادامه داد: در روابط با چین استفاده ازیوآن می‌تواند به‌جای درهم مد نظر قرار گیرد. البته باید دقت کنیم که تمام تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نگذاریم. در محیط بین‌الملل تنها چیزی که سیاست‌های ما را تعیین می‌کند، منافع ماست. هر جایی که برای‌مان منفعتی وجود داشته باشد، باید روابط‌مان را درعین اقتدار و عزت گسترش دهیم.