این ادعاها درحالی مطرح می‌شود که دستمزدهای شبکه نمایش خانگی نسبت به صداوسیما بسیار بالاتر است و صداوسیما به‌دلیل موقعیت حاکمیتی خود محدودیت‌های مختلفی دارد اما متاسفانه عادت داریم که هیچ‌وقت از صنعت نمایش خانگی نپرسیم که چرا با وجود اینکه هزینه‌های زیادی پرداخت می‌کنند، کیفیت کارشان افزایش نمی‌یابد. این درحالی است که درموردبرخی از تولیدات، حتی نمی‌توان به اشاره هم به آنها گفت «بالای چشمت ابروست!» درست مثل حادثه‌ای که اخیرا برای تهیه‌کننده سریال سووشون پیش آمد. این تهیه‌کننده، خود را به‌عنوان تهیه‌کننده سریال بامداد خمار معرفی کرد و پس از بیانیه پلتفرم «شیدا»، مشخص شد که این ادعا نادرست است و در نامه‌ای که ساترا به وزارت ارشاد استان تهران ارسال کرده بود، این اطلاعات به‌طور دقیق ذکر شده بود.به‌طور آشکار، این‌گونه رفتارها بیشتر از آن‌که ناشی از اشتباه یا بی‌اطلاعی باشد، ابزاری برای تبلیغات است؛ همان‌طور که پیش‌تر برای سووشون و سایر تولیدات مشابه چنین اقداماتی دیده شده بود؛ اما این روش دیگر برای مخاطب پنهان نمی‌ماند و حالا وقت آن رسیده است که تهیه‌کنندگان سکوهای نمایش خانگی به‌سمت افزایش کیفیت محصولات‌شان حرکت کنند. اما همه این اتفاقات، یک سرمنزل مشترک دارند: نظارت. به‌نظر می‌رسد که هدف اصلی این هجمه‌ها علیه نظارت، تخریب و بی‌اعتبار کردن آن است. این پلتفرم‌ها به‌وضوح نمی‌خواهند نظارتی بر آثار نمایش خانگی اعمال شود. یکی از نمونه‌های این موضوع، سریال ممنوعه است که زمانی در نمایش خانگی پخش شد و جنجال‌های بسیاری به همراه داشت.
در نهایت، شاید یکی از راه‌های جلوگیری از این هجمه‌ها و انحرافات، به‌رسمیت شناختن قانونی ساترا باشد که هر‌از‌گاهی درباره آن بحث می‌شود. ولی سؤال این‌جاست که چه‌زمانی قرار است این بحث‌ها به سرانجام برسد و ساترا به‌طور قانونی به جایگاه واقعی خود در نظارت بر فضای رسانه‌ای برسد؟ به‌ویژه در شرایطی که فضای نمایش خانگی همچنان نیاز به نظارت و ساماندهی جدی دارد. برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر و جدیدتر در مورد وضعیت قانونی‌‌شدن ساترا در مجلس شورای اسلامی، به سراغ احمد راستینه، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس رفتیم. راستینه در این گفت‌وگو نکات جالب و جدیدی را در رابطه با روند قانون‌شدن ساترا و مشکلات و چالش‌های موجود مطرح کرد.
نظارت با ابزارهای هوشمند
راستینه با بیان اینکه موضوع ساترا و ضرورت قانونی شدن آن از موضوعات بسیار مهم در حوزه فرهنگ و رسانه است، از ادامه بررسی طرح قانونی شدن جایگاه ساترا در کمیسیون فرهنگی مجلس خبر داد و گفت: موضوعاتی مانند ابزارهای نظارتی، حمایت از حقوق تولیدکنندگان و دفاع از هویت فرهنگی کشور از جمله مواردی است که در این طرح به آن پرداخته شده است. هر چند‌وقت یک‌بار، مانند امروز که بحث سریال بامداد خمار پیش آمد، به این نتیجه می‌رسیم که تا زمانی که قانون ساترا به تصویب نرسد، ابزارهای نظارتی قانونی نخواهیم داشت و این امر مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند.
سخنگوی کمیسیون فرهنگی با تاکید بر اینکه تا زمانی که ساترا به‌طور قانونی به رسمیت شناخته نشود، نمی‌تواند نظارت‌های مؤثر و قانون‌مند خود را در عرصه نمایش خانگی و سایر بخش‌های صوت و تصویر فراگیر اعمال کند، افزود: این فقدان نظارت، سبب می‌شود که برخی از پلتفرم‌ها و تولیدکنندگان از هر ابزاری برای تبلیغات و حتی حمله به یکدیگر استفاده کنند. به‌ویژه وقتی که منافع خاص خود را در نظر دارند، به راحتی می‌توانند از فضای بی‌قانونی استفاده کنند و مشکلاتی را برای نهادهای نظارتی ایجاد کنند. یکی از مسائل مهم که در کمیسیون فرهنگی مورد توجه قرار گرفته، ضرورت ایجاد ابزارهای هوشمند نظارتی است. این ابزارها نه‌تنها می‌توانند به دفاع از حقوق تولیدکنندگان کمک کنند، بلکه امکان نظارت دقیق‌تر بر محتوای تولیدی و جلوگیری از تخلفات را نیز فراهم می‌آورند. متاسفانه در قوانین فعلی، چنین ابزارهایی به‌طور مشخص پیش‌بینی نشده‌اند. به همین دلیل، کمیسیون فرهنگی در حال کار روی طرحی است که این موضوعات را پوشش دهد و به ساترا این امکان را بدهد تا با ابزارهای هوشمند به نظارت بر محتوای تولیدی بپردازد.
وی افزود: هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین می‌توانند نقش بسیار مهمی در عرصه نظارت و تولید محتوا ایفا کنند. امروز با استفاده از این فناوری‌ها، امکان شناسایی و تحلیل محتوای دیجیتال به صورت خودکار و با دقت بسیار بالا فراهم شده است. کمیته تخصصی در کمیسیون فرهنگی در حال جمع‌بندی طرحی است که این ابزارهای هوشمند را در اختیار ساترا قرار دهد. ما امیدواریم که این طرح نه تنها مشکلات موجود را حل کند، بلکه به تولیدکنندگان این امکان را بدهد که با اطمینان بیشتری در فضای رسانه‌ای فعالیت کنند.
در پایان آبان، طرح نهایی خواهد شد
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس با بیان اینکه کار کمیته تخصصی در حال حاضر در مراحل پایانی خود قرار دارد، اضافه کرد: جلسات زیادی در خصوص این طرح برگزار شده و گزارش‌های مختلفی به کمیسیون ارائه شده است. به احتمال زیاد، در پایان آبان ماه، طرح نهایی و از آذرماه بررسی آن در کمیسیون فرهنگی آغاز خواهد شد. این طرح درصورت تصویب در کمیسیون، به صحن مجلس ارسال می‌شود و در نهایت هیات‌رئیسه مجلس باید آن را در دستور کار قرار دهد. به همین ترتیب، اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، احتمالا شاهد تصویب قانون ساترا تا پایان سال خواهیم بود.
وی در عین حال اضافه کرد: یکی از نکات مهمی که در این مسیر باید به آن توجه داشت، واکنش‌ها و چالش‌هایی است که گاهی از سوی پلتفرم‌ها و تولیدکنندگان به سمت نظارت و قانون‌گذاری ساترا ایجاد می‌شود. برخی از این واکنش‌ها به‌ویژه در حوزه تبلیغات و ترویج محتواهای غیرقانونی، باعث ایجاد فضای پیچیده‌ای برای رسیدن به اهداف نظارتی می‌شود.
چرا با نظارت بر نمایش‌خانگی مخالفند؟!
به‌گفته وی یکی از چالش‌های بزرگ در این حوزه، تعارض منافع بین پلتفرم‌های نمایش خانگی و سایر رسانه‌هاست و متاسفانه پلتفرم‌ها از خلأ قانونی موجود در نظارت‌های هوشمند و محتوایی به بهترین نحو استفاده می‌کنند. وی افزود: آنها در تلاش‌اند تا با بهره‌برداری از این خلأ نظارتی، بیشترین سود را ببرند. این رفتار به‌ویژه زمانی که روابط ناسالم میان پلتفرم‌ها و دلال‌های اقتصادی و فرهنگی در کار باشد، منجر‌به تبلیغات سوگیرانه و هدایت شده می‌شود که برای عموم مردم و مخاطبان، مشکلات بسیاری به‌وجود می‌آورد. متاسفانه این موضوع به دستگاه‌های دولتی و حتی برخی از بخش‌های رسمی جمهوری اسلامی هم کشیده شده است. زمانی که ساترا به سمت کسب اعتبارات قانونی برای نظارت‌های هوشمند حرکت می‌کند، به‌طور طبیعی شبکه‌ای از تعارض منافع شکل می‌گیرد که باعث می‌شود بعضی از دستگاه‌ها در سطوح مختلف وزارتخانه‌ها موضع‌گیری‌های متفاوتی نسبت به این نهاد پیدا کنند.در برخی موارد، حتی مواضع ضد و نقیضی از طرف دستگاه‌های دولتی نسبت به ساترا شنیده می‌شودکه این مساله به‌شدت باعث متحیر‌شدن بسیاری ازناظران وفعالان عرصه رسانه شده است.عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، ادامه داد: برخی از سکوها و افراد در این شبکه گسترده از منافع، به‌ویژه به‌خاطرارتباطات تجاری و فرهنگی‌ای که دارند، نمی‌خواهند نظارت قانونی بر تولیدات محتوا به‌ویژه درنمایش خانگی اعمال شود. این افراد به‌ویژه از آزادی عمل خود در تولید و توزیع محتوا و تبلیغات غیرقانونی منتفع می‌شوند و از آنجایی که این نظارت‌ها ممکن است به منافع‌شان آسیب بزند، با هرگونه حرکت قانونی علیه نظارت بر نمایش‌خانگی مخالفت می‌کنند. این تعارض منافع به‌طور کلی در صنعت نمایش خانگی و رسانه‌های دیجیتال وجود دارد، ولی قطعا پلتفرم‌هایی که بیشترین درآمد را از تبلیغات و توزیع محتوای غیرمجاز یا سوگیرانه به دست می‌آورند، بیشترین مقاومت را در برابر نظارت‌ها نشان می‌دهند. آنها با استفاده از روابطی که با دلال‌های فرهنگی و اقتصادی دارند، می‌توانند محتوای خاصی را به‌طور هدایت شده و مغرضانه در جامعه منتشر کنند. این روابط، البته از نظر قانونی و اخلاقی چالش‌هایی جدی ایجاد می‌کند و مردم را به‌ویژه در فضای رسانه‌ای آنلاین، قربانی می‌کند.
ساترا باید تقویت شود
راستینه با تاکید بر اینکه تلاش‌های زیادی در کمیسیون فرهنگی و ساترا صورت گرفته است، افزود: همان‌طور که گفتم، هدف اصلی ما در حال حاضر این است که ساترا به ابزارهای نظارتی هوشمند و قانونی مجهز شود. این ابزارها می‌توانند کمک کنند تا نظارت بر محتوا به شکلی هوشمند و دقیق‌تر انجام شود و بتوانیم با تبلیغات سوگیرانه و سکوهای غیرقانونی مقابله کنیم. همچنین، ساترا باید از نظر قانونی و مالی به‌گونه‌ای تقویت شود که در برابر این شبکه‌های تعارض منافع ایستادگی کند. متاسفانه، این موضوع در گذشته به دلایل مختلف به‌طور جدی پیگیری نشده است اما ما امیدواریم که با تصویب قانون، شرایط به‌گونه‌ای پیش برود که این مسائل به‌طور اساسی حل شوند. وی با بیان اینکه معتقدم تصویب قانون ساترا می‌تواند تحول بزرگی در این عرصه ایجاد کند، گفت: اگر قانون‌گذاری به‌طور کامل انجام شود، نه تنها نظارت‌های هوشمند بر محتوا اعمال خواهد شد، بلکه فضای رسانه‌ای کشور به سمتی خواهد رفت که تولیدات فرهنگی و هنری با کیفیت بالاتری عرضه شوند و پلتفرم‌ها مجبور به رعایت خطوط قرمز فرهنگی و اخلاقی خواهند شد. از وی پرسیدیم با توجه به اینکه برخی اوقات ادعاهایی مطرح می‌شود که جایگاه ساترا را زیر سؤال می‌برد مثلا گاهی گفته می‌شود که باید نظارت به وزارت ارشاد یا نهادهای دیگری بازگردد - نظر شما در این خصوص چیست؟ او پاسخ داد: وظایف ساترا و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌طور دقیق و شفاف مشخص شده است. طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامه هفتم توسعه، وظایف و مسئولیت‌های این دو نهاد به‌طور واضح تعریف شده‌اند و باید تمامی دستگاه‌ها به این قوانین و تصمیمات تمکین کنند. تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌ویژه در مورد نظارت و مدیریت ساترا به‌طور دقیق در برنامه هفتم توسعه آمده است و این برنامه باید به‌طور کامل اجرا شود. اگر کسی بخواهد این تصمیمات را زیر سؤال ببرد یا از مسیر آنها منحرف شود، عملا در برابر قانون ایستاده است. ساترا به‌عنوان نهاد ناظر بر نمایش خانگی و سایر پلتفرم‌ها باید همان‌طور که در برنامه هفتم و تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین شده، وظایف خود را انجام دهد. این نهاد در حال حاضر به‌عنوان یک نهاد مستقل، وظیفه نظارت بر محتوای رسانه‌ای را بر‌عهده دارد و تغییر در این جایگاه می‌تواند چالش‌های زیادی را به‌وجود بیاورد. به جای تغییر جایگاه قانونی، باید به تقویت و بهبود ابزارهای نظارتی و اجرایی ساترا توجه کنیم.
ایجاد فضای رقابتی سالم برای سکوها
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: برخی پلتفرم‌ها و تولیدکنندگان که در گذشته از نبود نظارت قانونی بهره‌برداری کرده‌اند، ممکن است مخالف هرگونه نظارت سختگیرانه بر محتوای خود باشند. آنها ترجیح می‌دهند که فضای نظارتی شفاف و قانونی به‌طور کامل بر محتواهای تولیدی و توزیعی آنها اعمال نشود، چرا که این نظارت‌ها ممکن است به منافع کوتاه‌مدت آنها آسیب بزند. بنابراین، مقاومت در برابر نظارت‌های قانونی و تغییر جایگاه ساترا می‌تواند ناشی از همین منافع مالی و تجاری باشد. این مقاومت‌ها گاهی اوقات در میان برخی نمایندگان و نهادهای مختلف مشاهده می‌شود. به‌ویژه وقتی که بحث نظارت دقیق‌تر بر محتوای رسانه‌ای یا اعمال قوانینی که می‌تواند برخی روابط اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد، مطرح می‌شود، بعضی از نمایندگان یا گروه‌ها در برابر این تغییرات مقاومت می‌کنند.البته لازم به ذکر است که این مقاومت‌ها معمولا به‌دلیل منافع خاص یا تفاوت در دیدگاه‌های فرهنگی است و نه لزوما به‌دلیل مخالفت با اصل نظارت و قانون‌گذاری. در نهایت، به‌عنوان نمایندگان مردم، ما باید تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامه هفتم را در راستای منافع کلی کشور و مردم اجرا کنیم و از هرگونه انحراف از قانون جلوگیری کنیم.
وی تاکید کرد: تقویت نظارت‌های قانونی و هوشمند می‌تواند فضای سالم‌تری برای تولید و توزیع محتوا فراهم کند. نظارت‌های دقیق و شفاف به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند رعایت حقوق مؤلفان، کپی‌رایت، و مقابله با محتوای مغایر با اصول فرهنگی و اخلاقی می‌تواند به تولید محتوای باکیفیت و مسئولانه کمک کند. از طرفی، این نظارت‌ها می‌توانند از هرگونه انحرافات قانونی و اخلاقی جلوگیری کنند و فضای رقابتی سالم‌تری برای پلتفرم‌ها و تولیدکنندگان ایجاد کنند.
