قتل‌ها رنگ و بوی خانوادگی گرفت

هفته گذشته رئیس پلیس آگاهی تهران اعلام کرد قتل‌های اخیر در پایتخت بیشتر قتل‌های خانوادگی و دعواست، به دلیل این‌که آستانه تحمل مردم پایین آمده. مردم باید آستانه تحمل‌شان را بالا ببرند و گذشت داشته باشند. ما همه عضو یک جامعه هستیم و باید همدیگر را درک کنیم. زیرا با آسیب‌رساندن به همدیگر نه‌تنها مشکلی حل نمی‌شود بلکه بر گرفتاری‌ها نیز می‌افزاید. وی تاکید کرد: اگر هوای هم را داشته باشیم، نه به خودمان و نه به دیگران آسیبی وارد نمی‌شود. زمانی که جنایتی رخ می‌دهد، هم خانواده مقتول و هم خانواده قاتل درگیر می‌شوند و مجازات قاتل، هر دوی آنها را داغدار می‌کند و از نظر روحی و روانی، همسر، فرزندان، پدر و مادر آنان نیز آسیب می‌بینند. این امر واقعا بر جامعه تأثیر منفی عمیقی می‌گذارد. پس بهترین راه این است که آستانه تحمل‌مان را بالا ببریم. بدین‌ترتیب دو خانواده (قاتل و مقتول احتمالی) از غم‌، غصه و مشکلات شدید روحی و روانی نجات پیدا می‌کنند. هر جرمی که رخ می‌دهد واقعا در جامعه تأثیر منفی می‌گذارد. بررسی پرونده‌های قتل خانوادگی در ایران نشان می‌دهد که همسر‌کشی بیشترین نوع این قتل‌هاست که اغلب در نتیجه خشم آنی و عصبانیت لحظه‌ای رخ می‌دهند. از سوی دیگر درگیری بر سر ارثیه هم دلیلی برای قتل‌های خانوادگی است که باید به آن نگاه جدی داشت. 
در آخرین پرونده، پسری پس از اختلاف با اعضای خانواده‌اش بر سر ارثیه، پدر و دو خواهر خود را در خانه‌ای شمال تهران به قتل رساند. شهرام، دامپزشکی است که به‌عنوان راننده در تهران کار می‌کرد. او در آخرین روز شهریور امسال پدر ۹۰ساله و دو خواهر۴۲ و ۴۵ساله‌اش را به قتل رساند و اجسادشان را به آتش کشید و پس از گذشت ۱۲ روز از این جنایت دستگیر شد. این درحالی‌بود که مأموران اجساد سوخته قربانیان را به فاصله چند متری از یکدیگر در اطراف دریاچه آهنک شهرستان فیروز‌کوه کشف کردند. او در جریان تحقیقات گفته بود دو خواهرش همیشه مورد حمایت پدر بودند و پدرش حتی خانه ۲۰۰ متری‌شان در ولنجک را هم به نام آنها سند زده و چیزی برای او در نظر نگرفته است. بنابراین با ضربه‌های چاقو ابتدا دو خواهر و بعد پدرش را به قتل رسانده و اجساد را از ساختمان خارج کرده و به آتش کشیده است. 
در پرونده‌ای دیگر، مرد جوانی پس از درگیری با پدر ۷۳ساله‌اش در پارکینگ خانه، او را هل داد. در نتیجه سر پیرمرد با ستون برخورد کرد. او براثر این ضربه جان‌باخت و پسر جوان، جسد پدر را در صندوق‌عقب خودرو گذاشت، آن را به حوالی ساری برد و سپس ماشین و جسد را به آتش کشید.
سرهنگ شهرام ولی‌خانی، فرمانده انتظامی شهرستان پاکدشت در استان تهران هم هفته گذشته از دستگیری قاتل زن ۴۰ساله‌ای خبر داد که ابتدا مرگش به‌صورت یک فوت مشکوک و ظاهرا خودکشی گزارش شده بود. تیم‌های پلیس آگاهی به محل اعزام و پس از ورود به خانه در حمام با جسد زنی ۴۰ساله روبه‌رو شدند که آثار بریدگی رگ دستش حاکی از خودکشی بود. در تحقیقات اولیه شوهر ۷۰ساله مقتول ادعا کرده بود شب قبل از حادثه میان آنها درگیری جزئی رخ داده و همسرش بعد از رفتن به اتاق‌خواب، دست به خودکشی زده است اما بررسی‌های دقیق صحنه و شواهد فنی افسران پلیس آگاهی حکایت از وجود علائم خفگی غیرطبیعی و تناقض در روایت شوهر داشت. با پیگیری‌های تخصصی، تطبیق آثار فیزیکی و بازخوانی اظهارات متهم، مأموران سرانجام متوجه شدند که خودکشی سناریویی ساختگی برای پنهان‌کردن قتل بوده است. در ادامه بازجویی‌های فنی، متهم پس از چند ساعت سکوت، لب به اعتراف گشود و گفت در جریان مشاجره شبانه، با استفاده از پتو همسرش را خفه کرده و سپس برای فریب مأموران دست به صحنه‌سازی زده است.
   
دلایل قتل‌های خانوادگی
بابک نمک‌شناس، کارشناس آسیب‌های اجتماعی و اموررسانه دراین‌باره می‌گوید: قتل خانوادگی، یکی از شدیدترین اشکال خشونت خانگی است که در سال‌های اخیر، در کلانشهر تهران نگرانی‌هایی را درخصوص امنیت خانواده‌ها به همراه داشته. یافته‌ها نشان می‌دهد فشارهای اقتصادی و نابرابری اجتماعی،ضعف مهارت‌های ارتباطی وکنترل هیجان، اختلالات روانی، مصرف مواد، تغییر ارزش‌ها و فرسایش پیوندهای اجتماعی و نقش رسانه و بازنمایی خشونت از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز این جرائم‌ است.  وی خاطرنشان کرد: در دهه‌های اخیر، تهران به‌عنوان یک کلانشهر با تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گسترده مواجه بوده است. 
افزایش فشارهای اقتصادی، نابرابری اجتماعی، سبک زندگی پرشتاب شهری و کاهش تاب‌آوری روانی خانواده‌ها، موجب بروز تنش‌های خانوادگی و افزایش خشونت شده است. نمک‌شناس به نقش فشارهای اقتصادی و نابرابری اجتماعی در وقوع قتل‌های خانوادگی اشاره کرد و افزود: فشارهای اقتصادی و نابرابری اجتماعی، زمینه‌ساز بسیاری از قتل‌های خانوادگی است. بیکاری، تورم، کاهش قدرت خرید و ناامنی شغلی، سطح کنترل تکانه و توانایی مدیریت هیجان را کاهش و احتمال واکنش‌های پرخطر و انفجاری را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر تفاوت‌های درآمد و سبک زندگی موجب ناکامی و حس محرومیت می‌شود و خشونت را افزایش می‌دهد. این کارشناس، مهارت‌های ارتباطی ضعیف و ناتوانی در تنظیم هیجان را یکی از عوامل کلیدی خشونت خانوادگی دانست و تاکید کرد: ضعف کنترل خشم، آستانه تحمل افراد را کاهش می‌دهد و احتمال رفتارهای انفجاری را بالا می‌برد. سرکوب هیجانات منفی هم به بروز واکنش‌های شدید و ناگهانی منجر می‌شود. این عامل نشان می‌دهد که آموزش مهارت‌های گفت‌وگو و کنترل هیجان می‌تواند در کاهش خشونت خانگی نقش بازدارنده مهمی داشته باشد. وی ادامه داد: اختلال‌های روانی و مصرف مواد یکی دیگر از عوامل کلیدی وقوع قتل‌های خانوادگی است، زیرا هر دو عامل به‌شدت توانایی فرد در کنترل هیجانات و رفتارهای تکانشی را کاهش می‌دهند. این اختلالات باعث کاهش توانایی تصمیم‌گیری منطقی و افزایش تحریک‌پذیری می‌شوند. افراد مبتلا ممکن است نسبت به مشکلات خانوادگی واکنش‌های شدید و غیرمنطقی نشان دهند.  نمک‌شناس تغییر ارزش‌های فرهنگی و هنجاری را از دیگر عوامل افزایش قتل‌های خانوادگی دانست و گفت: در گذشته، خانواده به‌عنوان مهم‌ترین واحد حمایتی و نظارتی عمل می‌کرد و اعضا با ارزش‌هایی مانند وفاداری، همبستگی و احترام متقابل بزرگ می‌شدند. 
تغییر سبک زندگی، فردگرایی و تمرکز بر موفقیت‌های شخصی باعث کاهش اهمیت ارزش‌های جمع‌گرایانه و هنجارهای اخلاقی سنتی شده است. این تغییرات موجب می‌شوند افراد در مدیریت تعارض‌ها و تحمل فشارهای خانوادگی توانایی کمتری داشته باشند و احتمال بروز رفتارهای خشونت‌آمیز افزایش یابد. این کارشناس آسیب‌های اجتماعی به راهکارهای کاهش قتل‌های خانوادگی اشاره کرد و افزود: قتل‌های خانوادگی در تهران ناشی از تعامل پیچیده‌ای میان فشارهای اقتصادی، ضعف مهارت‌های ارتباطی، اختلالات روانی، مصرف مواد، تغییر ارزش‌ها، فرسایش پیوندهای اجتماعی و نقش رسانه است.برگزاری دوره‌های آموزشی در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز مشاوره خانواده با هدف ارتقای مهارت‌های حل تعارض، گفت‌وگوی مؤثر و مدیریت خشم، آموزش تکنیک‌های تنفس عمیق، مدیتیشن و مدیریت استرس به اعضای خانواده برای کاهش واکنش‌های تکانشی و تقویت مهارت گوش‌دادن فعال، همدلی و احترام متقابل میان آنان، نقش بازدارنده‌ای در بروز خشونت دارد. با تلفیق اقدامات فردی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی می‌توان از احتمال وقوع قتل‌های خانوادگی کاست. پیشگیری مؤثر نیازمند رویکرد میان‌رشته‌ای است که به سلامت روان، آموزش مهارت‌های زندگی، حمایت اجتماعی و مدیریت فشارهای اقتصادی توجه داشته باشد.