اقتصاد دیجیتال ایران؛ موتور محرک توسعه کشور

به گزارش جام جم آنلاین، مجید گودرزی در بررسی تحلیل چالش‌های اقتصاد دیجیتال ایران در پرتو سیاست‌های ارزی و تحریم‌ها، اظهار کرد: اقتصاد دیجیتال امروزه محور اصلی قدرت‌های اقتصادی جهان، به ویژه در رقابت میان چین و آمریکا، تعریف می‌شود. این جنگ قدرت به شکلی واضح بر سر منابع استراتژیک، مانند خاک‌های کمیاب، نمود پیدا کرده است؛ جایی که چین با در اختیار داشتن این منابع، فشار قابل توجهی بر زنجیره تأمین فناوری آمریکا وارد کرده است. تلاش آمریکا برای جایگزینی چین با تایوان در این مسیر تاکنون به نتیجه مطلوب نرسیده و آنها را وادار به تعدیل فشار‌ها کرده است، چراکه تداوم پیشرفت اقتصاد دیجیتال بدون دسترسی به این مواد معدنی حیاتی ممکن نیست.

وی به نقاط قوت و ظرفیت‌های داخلی ایران در این حوزه اشاره و اظهار کرد: در داخل کشور، بخش دیجیتال ایران با وجود تمام محدودیت‌ها، نشانه‌های پیشرفت قابل توجهی از خود بروز داده است. جوانان و متخصصان ایرانی همواره در مواجهه با تحریم‌ها، توانسته‌اند با تکیه بر ساخت داخلی و دانش بومی، بسیاری از نیاز‌ها را برطرف سازند. شرکت‌های دانش‌بنیان با موفقیت‌های بزرگ، کمبود‌هایی که می‌توانستند منبع فشار خارجی باشند را مرتفع و تا حدودی ساماندهی کرده‌اند. این امر نشان‌دهنده ظرفیت بسیار بالای کشور در حوزه فناوری‌های هایتک و نوآوری است که باید با بهره‌مندی از فناوری‌های روز دنیا، به موازات سایر بخش‌ها پیشرفت کند. با این حال، غلبه بر چالش تحریم‌ها همچنان نیازمند راهبرد‌های دقیق است.

تأمین ارز و محدودیت واردات؛ چالش اصلی

این مدرس مدیریت مالی دولتی بزرگترین چالش کنونی که تأثیر مخربی بر اکوسیستم دیجیتال گذاشته را تأمین ارز دانست و اظهار کرد: سوءعملکرد‌های اخیر بانک مرکزی، هرچند ممکن است منجر به تقویت صادرات شده باشد، اما بهای سنگینی را بر واردات تحمیل کرده است. این محدودیت‌ها نه تنها موجب شده که در بسیاری از بخش‌ها، صرفه اقتصادی برای واردات وجود نداشته باشد، بلکه مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان داخلی را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است.

وی بر دشواری دسترسی مصرف‌کننده و چالش تولید و رقابت تاکید و تصریح کرد: خرید تجهیزات اساسی مانند رایانه‌های شخصی (PC) برای خانواده‌های ایرانی بسیار دشوار شده است، در حالی که این تجهیزات یک نیاز طبیعی و اصلی برای نیروی جوان، دانش‌آموزان و دانشجویان محسوب می‌شود. همچنین از آنجا که بخش مهمی از قطعات دیجیتال باید از خارج تأمین شوند، تولید داخلی نیز با معضل دوگانه‌ای رو‌به‌رو است؛ اولاً، به دلیل مشکلات واردات و محدودیت‌ها، رقابت مؤثر با محصولات خارجی دشوار است؛ ثانیاً، برای کالا‌هایی که تکنولوژی خارجی در آنها نقش پررنگی دارد، با توجه به چالش‌های ارزی، صرفه اقتصادی تولید داخلی به شدت کاهش یافته است.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: بنابراین اقتصاد دیجیتال ایران دارای پتانسیل رشد خیره‌کننده‌ای است که می‌تواند مسیر توسعه کشور را هموار سازد، اما این پتانسیل تحت فشار مضاعف تحریم‌های خارجی و سیاست‌های داخلی مرتبط با مدیریت ارز قرار گرفته است. حل چالش‌های دسترسی به قطعات و تنظیم سیاست‌های ارزی، کلید اصلی برای شکوفایی واقعی این بخش حیاتی خواهد بود.

شکاف میان فناوری‌های پیشرو و نظام تصمیم‌گیری سنتی

گودرزی بر ضرورت هوشمندسازی برای غلبه بر ضعف مدیریتی اشاره و اظهار کرد: استفاده از هوش مصنوعی و سیستم‌های هوشمند نه تنها یک مزیت، بلکه یک ضرورت برای تقویت ساختار‌های اداری و اقتصادی کشور محسوب می‌شود. این فناوری‌ها پتانسیل متحول کردن فرآیند‌ها و افزایش کارایی مدیریتی را دارند. با این حال، بزرگترین مانع در این مسیر، ضعف‌های مدیریتی اساسی است. موفقیت در این تحول مستلزم آن است که مدیران از روش‌های سنتی فاصله گرفته و توانایی ساختار سازی نوین و به‌کارگیری فناوری‌های جدید در اداره امور را کسب کنند.

وی یکی از دلایل اصلی این عقب‌ماندگی را عدم همخوانی دانش تصمیم‌گیران با سرعت جهش فناوری‌های نوین برشمرد و گفت: تصمیم‌گیران غالباً با دانش و تجربیات نسل‌های گذشته تربیت شده‌اند و در درک چالش‌ها و فرصت‌های نوظهور مانند ارز‌های دیجیتال (رمزارزها) ناتوان مانده‌اند.

گودرزی ادامه داد: عدم قانون‌گذاری به‌موقع و کارشناسی‌شده در این حوزه منجر به دو آسیب جدی شده است ابتدا اقتصاد کشور از فرصت‌های عظیم این فناوری بهره‌ای نبرد و کشور متحمل آسیب‌های ناشی از فضای «یله و رها» و نبود نظارت شد. این نشان می‌دهد که فقدان درک صحیح از چالش‌های نوین، هم فرصت‌ها را از بین می‌برد و هم ریسک‌ها را مدیریت‌نشده باقی می‌گذارد. انتخاب مدیران و قانون‌گذارانی که جوان، به‌روز و پاسخگوی چالش‌های کنونی باشند، در دنیای امروز یک اصل پذیرفته‌شده است، اما این امر در بسیاری از بخش‌های داخلی با چالش رو‌به‌رو است.

وی تنظیم‌گری هوشمندانه را به عنوان گلوگاه اصلی در این حوزه دانست و بیان کرد: تجاری‌سازی فناوری‌های جدید با موانع بزرگی رو‌به‌رو است که مهم‌ترین آنها تنظیم‌گری است. سخت‌ترین کار در محیط کنونی، ایجاد هماهنگی میان بخش‌های مختلف است. تنظیم‌گری هوشمندانه، یعنی به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتال برای حل مسائل نوظهور و ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی قوی، می‌تواند تحول عظیمی در هر سیستمی ایجاد کند، اما مادامی که سیستم‌های مدیریتی سنتی و اعتماد بیش از حد به حساب‌های سرانگشتی بر استفاده از تکنولوژی‌های نوین ارجحیت داشته باشد، پیشرفت و تحول در نظام اداری و اقتصادی کند خواهد بود.

ضرورت ایجاد شبکه‌های فراگیر فناوری؛ حفظ سرمایه دانشی و توسعه هماهنگ

وی به اهمیت پارک‌های علم و فناوری در جهت ارتقاء عمومی تاکید و اظهار کرد: تاریخچه پارک‌های علم و فناوری، که نخستین بار در آلمان شکل گرفتند، نشان می‌دهد که هدف اصلی آنها نه صرفاً ایجاد فناوری‌های پیشرفته، بلکه ارتقاء عمومی و کلی جامعه برای هماهنگی با تحولات توسعه‌ای بوده است. در دنیای امروز که فناوری‌های جدید با سرعت سرسام‌آوری جایگزین روش‌های پیشین می‌شوند، اگر نسل‌های فعلی و پیشین نتوانند با این تحولات هماهنگ شوند، خطر بی‌خاصیت شدن و از دست دادن ارزش اجتماعی و دانشی آنها وجود دارد.

وی تاکید کرد: فاصله فناوری میان نسل جوان (نسل‌های بعد از ما) و نسل‌های قبلی به شدت در حال افزایش است. مسائلی که برای نسل‌های جدیدتر «پیش پا افتاده» تلقی می‌شوند، برای نسل‌های پیشین یک چالش عمده محسوب می‌گردد.

گودرزی افزود: برای جلوگیری از این انزوا و حفظ سرمایه‌های دانشی ارزشمند ما نیازمند ایجاد یک شبکه فناوری به‌روزرسانی‌شده در سراسر کشور هستیم، به همان شکلی که شبکه بهداشت و خانه‌های بهداشت در سطح روستا‌ها موفق عمل کردند. همچنین تمرکز صرف بر نسل جوان و نادیده گرفتن نسل‌های پیشین، به معنای هدر دادن ذخایر ارزشمند انسانی و دانشی کشور است؛ این نسل‌ها نیازمند برنامه‌ریزی ویژه برای همگام‌سازی با تحولات هستند.

 ایجاد «خانه‌های فناوری» در سطح روستا‌ها

این کارشناس اقتصادی بر ضرورت ایجاد شبکه «خانه‌های فناوری» مشابه شبکه بهداشت کشور در راستای جلوگیری از «بی‌خاصیت شدن» ذخایر دانشی نسل‌های گذشته تاکید و خاطرنشان کرد: درخواست اصلی این است که مسئولین توجه ویژه‌ای به ایجاد خانه‌های فناوری در روستا‌های سراسر کشور داشته باشند. این اقدام باید در راستای موفقیت شبکه بهداشت و درمان باشد که توانست خدمات ارزشمندی را به اقشار مختلف جامعه ارائه دهد و مورد تحسین نهاد‌های جهانی قرار گیرد. هدف از این خانه‌ها باید آشناسازی عمومی مردم، به ویژه اقشار مختلف، با فناوری‌های نوین باشد.

گودرزی ادامه داد: این اقدام یک ضرورت توسعه‌ای است؛ زیرا یک تحول کوچک در سیستم بانکی (مثلاً تغییر در روش‌های پرداخت یا احراز هویت دیجیتال) می‌تواند برای پدران و مادران ما یا حتی خود ما در آینده به یک دردسر بزرگ تبدیل شود. همچنین جامعه برای دستیابی به جهش‌های توسعه‌ای مورد نیاز کشور، باید به صورت هماهنگ رشد کند و آموزش‌های لازم باید به دورافتاده‌ترین مناطق کشور برسد تا توسعه‌ای همه‌جانبه و پایدار محقق شود.