سود طلای سرخ در جیب قاچاقچیان

سفرپنهان زعفران ایرانی این کالای لوکس ومنحصر به‌فرد از مزارع خراسان تا سفره‌های دیگر کشورها، حکایت سفرهایی است که در دفاتر گمرک ایران ثبت نمی‌شود و سود آن به جیب دلالان بین‌المللی رفته و اقتصاد ایران را به محاق می‌برد.
طبق اسناد تاریخی و گزارش‌‌های فائو، ایران خاستگاه اصلی زعفران و بدون رقیب در عرصه تولید این محصول است، به طوری که سابقه کشت زعفران در ایران به بیش از ۳۰۰۰ سال می‌رسد و استان‌های خراسان‌رضوی و جنوبی قلب تپنده این صنعت هستند.براساس آخرین آمارها سال گذشته حدود ۴۵۰ تن زعفران در سطح زیرکشت ۱۲۷ هزار هکتار تولید شد که از این میزان در شش‌ماهه امسال ۱۰۰ تن زعفران به کشورهای هدف صادر شد که نسبت به سال گذشته رشد را نشان می‌دهد اما طبق گفته کارشناسان به غیر از خروج مسافری این محصول، ماهانه حدود ۱۰ تن زعفران به صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود که آمار سالانه آن بیش از صادرات رسمی کشور است.اگرچه ایران از نظر کمی در تولید زعفران حرف اول را در جهان می‌زند اما سهمش از گردش مالی سه میلیارد دلاری دنیا به سبب وجود برخی چالش‌ها و مشکلات، سهم اندکی در  حدود ۳۰۰ میلیون دلار دارد که عبور از صادرات خام و جلوگیری از قاچاق این محصول نیازمند برنامه‌ریزی‌های استراتژیک است.قیمت هر کیلوگرم زعفران به دلیل کیفیت ونوع بسته‌بندی در بازار داخلی بین ۱۱۵ تا ۱۲۵ میلیون تومان و در بازارهای جهانی بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ دلار متغیر است.صادرات رسمی زعفران ایران به شکل مدرن از دهه ۱۳۴۰ شمسی آغاز شد و اوج درخشش آن مربوط به دهه‌های ۸۰ و ۹۰ بوده است که اکنون تعداد کشورهای هدف صادراتی ایران به ۷۱ مورد رسیده است، به طوری که براساس آمار رسمی، مهم‌ترین کشورهای واردکننده زعفران ایرانی امارات، اسپانیا، چین، ایتالیا، فرانسه، آلمان و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هستند.
 
وضعیت کنونی صادرات و آغاز قاچاق
در سال‌های اخیر شکاف عجیب و قابل تاملی بین آمار تولید داخلی و آمار صادرات رسمی به وجود آمد و قاچاق از عواملی چون شکاف قیمتی، پیچیدگی و ناکارآمدی نظام ارزی، تحریم‌ها و موانع بانکی، مالیات و عوارض صادراتی سرچشمه گرفت. در حالی که تولید سالانه ایران بیش از ۴۰۰ تن است، حجم صادرات رسمی به کمتر از ۱۵۰ تن در سال رسیده و این بدان معناست که سالانه بیش از ۱۲۰ تا ۲۵۰ تن زعفران از مرزهای کشور به صورت قاچاق و مسافری خارج می‌شود. درواقع قاچاق سازمان‌‌یافته زعفران از دهه ۱۳۹۰ و همزمان با تشدید تحریم‌ها، نوسانات شدید نرخ ارز و ایجاد شکاف بین قیمت داخلی و جهانی، شدت گرفت.
 
نقش کشاورزان در قاچاق زعفران چیست؟
کشاورزان ایرانی در این ماجرا هم قربانی و هم بازیگری ناخواسته هستند؛ زیرا به دلیل پرداخت نقدی و سریع، قیمت‌های پیشنهادی بالاتر و عدم آگاهی از ارزش واقعی این محصول، زعفران خود را به دلالان و قاچاقچیان می‌فروشند، به طوری که بسیاری از کشاورزان از برندسازی، بسته‌بندی و قیمت نهایی محصول خود در بازارهای جهانی بی‌اطلاع هستند و تنها به سود کوتاه‌‌مدت می‌اندیشند.حال زعفران قاچاق به طور عمده از مسیرهای زمینی به کشورهای همسایه و به‌ویژه افغانستان، پاکستان و ترکیه و از مسیرهای هوایی و دریایی به امارات (دبی) فرستاده می‌شود و دبی به عنوان یک هاب تجاری، زعفران ایرانی را با برند خود یا سایر کشورها مانند اسپانیا، بسته‌‌بندی و به تمام جهان صادر می‌کند.
   
ضرر قاچاق زعفران برای اقتصاد ایران
قاچاق زعفران منجر به خروج سالانه میلیاردها دلار ارز از کشور، تبدیل ایران به تولیدکننده ماده اولیه برای برندهای خارجی، از دست رفتن اعتبار بین‌المللی، فروش زیرقیمت و کاهش انگیزه برای ارتقای کیفیت می‌شود؛ چراکه قاچاقچیان برای سود بیشتر محصول را با قیمتی کمتر از ارزش واقعی می‌فروشند که این امر در درازمدت به ضرر کل صنعت است.سود اصلی این چرخه به جیب دلالان، شبکه‌‌های بین‌المللی قاچاق، قاچاقچیان مرزی و برندهای خارجی می‌رود و کشاورز ایرانی تنها سهم کمی از این سود کلان را دریافت می‌کند که در نهایت با نوسانات قیمت و بی‌ثباتی بازار ضرر می‌کند.شفاف‌سازی و ایجاد بازار رسمی رقابتی، حذف موانع ارزی و بانکی، برندسازی و حمایت از نشان جغرافیایی، ارتقای زنجیره ارزش، آموزش و توانمندسازی کشاورزان، برخورد قاطع با شبکه‌های قاچاق و یکسان‌سازی نرخ ارز (در بلندمدت) را می‌توان از راهکارهای جلوگیری از قاچاق زعفران ایران برشمرد که باید توسط دولت و نهادهای ذیربط اجرایی شود. بنابراین قاچاق زعفران تنها خروج یک کالا نیست بلکه ضربه به اقتصاد ایران، هدررفت فرصت‌‌های شغلی و نابودی یک برند چند هزارساله است.نجات طلای سرخ از چنگال قاچاق، نیازمند عزمی ملی، برنامه‌ریزی دقیق و همکاری همه‌جانبه دولت، بخش خصوصی و خود کشاورزان است. اگر امروز اقدام نکنیم، در آینده نه‌چندان دور شاهد برند زعفران اسپانیایی بر سر سفره جهانیان خواهیم بود و سود حاصل از تلاش‌های کشاورزان خراسانی به جیب دلالان و قاچاقچیان خواهد رفت.