همکاری ایران - روسیه روی ریل جدید

از سوی دیگر بندر خشک آپرین، به‌دلیل موقعیت خود در جنوب تهران و دسترسی همزمان به خطوط ریلی و جاده‌ای، قابلیت تبدیل به بزرگ‌ترین مرکز تجاری و لجستیکی خشکی ایران را دارد. اتصال مستقیم چین به این پایانه، زمینه را برای تبادلات سریع‌تر کالا میان شرق آسیا، قفقاز، خاورمیانه و اروپا فراهم می‌کند، بنابراین مسیر ریلی نه‌فقط مسیری اقتصادی بلکه ابزاری ژئو‌استراتژیک است که می‌تواند ضمن کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل، جایگاه ایران را به‌عنوان حلقه پیوند زنجیره تأمین بین‌المللی تثبیت کند که گامی در راستای تبدیل کشور به هاب ترانزیتی منطقه در دهه آینده است.  اتصال این بندر به شبکه ریلی و جاده‌ای کشور، قابلیت تبدیل ایران به مرکز توزیع کالا برای کل خاورمیانه را فراهم می‌کند. چنین زیرساخت‌هایی نه‌تنها درآمد ارزی ناشی از ترانزیت راافزایش می‌دهد،بلکه توان چانه‌زنی ایران را در تعاملات اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای تقویت خواهد کرد. ایران با در اختیار داشتن موقعیتی ممتاز در تلاقی خطوط شمال- جنوب و شرق- غرب، به‌نوعی قلب ترانزیتی منطقه است. نخستین قطار باری روسیه شنبه هفته جاری وارد تهران شد. این قطار سفر خود را از ۹۰۰ کیلومتری شمال مسکو آغاز کرده و باعبور ازروسیه، قزاقستان وترکمنستان از مرز اینچه‌برون وارد ایران شده و فقط در مدت ۱۲روز به بندر خشک آپرین رسیده است. این قطار شامل ۶۲ کانتینر۴۰ فوتی کاغذ و سایر مشتقات آن به مقصد ایران و عراق است.  ورود این قطار ترانزیتی به ایران نیز نشانه‌ای روشن از در حال تغییر بودن معادلات منطقه است و اکنون به‌عنوان نماد ریلی شدن پیوندهای اقتصادی اوراسیا با خلیج‌فارس شناخته می‌شود. این مسیر جدید نه‌تنها زمان حمل بارمیان روسیه وایران را ازحدود ۳۰روز به ۱۲روز کاهش می‌دهد بلکه با کاهش هزینه حمل‌ونقل، زمینه‌ساز تحولی ساختاری در مسیرهای ترانزیت منطقه‌ای شده است. در این چارچوب، ایران به‌عنوان حلقه حیاتی میان روسیه، آسیای میانه، هند و خلیج‌فارس، نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده حمل‌ونقل و تجارت منطقه‌ای ایفا می‌کند. بنابراین مسیر جدید ریلی روسیه- ایران فقط یک خط آهن نیست‌؛ جاده‌ای است که آینده ترانزیت اوراسیا رارقم خواهد زد.شکل‌گیری چنین قطاری،نیازمندهماهنگی گسترده میان نهادهای متعددازجمله راه‌آهن کشورهای مسیر،گمرکات،فورواردرهای ریلی، صاحبان کالا و گیرندگان محموله بوده و این موفقیت،دستاوردی بزرگ برای کریدور شمال - جنوب به شمار می‌آید. آن‌طور که گفته می‌شود این اقدام نه تنها گامی مهم در تقویت روابط تجاری میان ایران و روسیه است، بلکه آغازی بر حرکت‌های منظم قطار میان ایران، روسیه و کشورهای همسایه آسیای مرکزی محسوب می‌شود. در حال حاضر به‌صورت میانگین هر ۱۰ روز یک قطار کانتینری ترانزیتی از روسیه وارد کشور می‌شود و هماهنگی‌ها در حال انجام است تا تعداد آنهاافزایش یابد. 
شرکت راه‌آهن، از برنامه‌ریزی برای افزایش تعداد قطارهای ترانزیتی ورودی از روسیه به ایران خبر داده و اعلام کرده است که بندر خشک به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی تبادل کالا، به زودی شاهد رشد قابل توجهی در حجم عملیات حمل‌ونقل ریلی خواهد بود. طبق برنامه اعلام شده به صورت میانگین هر ۱۰ روز یک قطار از روسیه وارد ایران می‌شود که در آینده تعداد آن افزایش می‌یابد. 
   
توسعه  ترانزیت ریلی 
مرتضی جعفری، معاون بازرگانی و بهره‌برداری شرکت راه‌آهن ایران در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم درباره جزئیات ورود نخستین قطار روسی به بندر امیرآباد و اهمیت این مسیر در چارچوب کریدور شمال‌ ــ جنوب، توضیحاتی ارائه داد. او درباره محور ورودی قطار گفت: کریدور شمال ــ‌ جنوب از منظر اسناد اولیه‌ای که حدود ۲۰ سال پیش میان کشورها مطرح شد، در ابتدا مسیر جمهوری‌آذربایجان ــ ایران، یعنی مسیر آستارا بود، اما بعدا تحرکات متعددی داشتیم و این کریدور به سه بخش تقسیم شد: کریدور شرقی، میانی و غربی. کریدور شرقی از روسیه آغاز شده، وارد قزاقستان، سپس ترکمنستان و ایران می‌شود و تا بنادر جنوبی کشور ادامه دارد. کریدور میانی از بندر امیرآباد آغاز می‌شود و اخیرا بندر کاسپین هم به آن افزوده شده و از آنجا به‌سمت بندرعباس ادامه پیدا می‌کند. کریدور غربی نیز به ‌احتمال زیاد از آستارا می‌گذرد، هرچند هنوز مسیر رشت ــ آستارا کامل نشده است. درواقع کالای روسیه وارد آستارا شده و از آنجا به‌صورت جاده‌ای به رشت منتقل می‌شود و سپس با قطار تا بندرعباس ادامه مسیر می‌دهد. اما این قطار که هفته جاری وارد کشور شد، از مسیر شرقی دریای خزر حرکت کرده است: از روسیه به قزاقستان رفته، سپس وارد ترکمنستان شده و درنهایت به ایران رسیده است. مجموع مسیر طی‌شده تا تهران ۶۵۰۰کیلومتر بوده است. جعفری درباره مزایای کریدور شمال ــ جنوب توضیح داد: کلا این کریدورها بیشتر به‌دلیل نقش مهمی که درحمل کالا، لجستیک و درآمدهای ترانزیتی کشورها دارند تعریف می‌شوند. ایران جایگاه تجاری بسیار مهمی در منطقه و در سطح جهان دارد و واقعا می‌توانیم از این موقعیت خاص استفاده کنیم. هم از کریدور شرق به غرب و هم از کریدور شمال ــ جنوب می‌توانیم بهترین بهره‌برداری را داشته باشیم. کریدور شمال ــ جنوب از روسیه تا بنادر جنوبی ایران تعریف شده است. البته در امتداد این مسیر، کشورهای قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان نیز حضور دارند و در تبادلات تجاری شریک هستند. مزیت مهم این کریدورها در آن است که نوعی وابستگی اقتصادی بین کشورهای آسیایی، از نظر حمل‌ونقل، ایجاد درآمد ترانزیتی و منافع اقتصادی برای کشورهایی که کالا از مسیرشان عبور می‌کند، ایجاد می‌شود. درحال‌حاضر، فعالیت ما بیشتر در مسیر شرقی این کریدور است. هم به کشورهای صادرات CIS عضو داریم و هم از این کشورها به سمت بنادر جنوبی به‌ویژه بندرعباس واردات و ترانزیت کالا انجام می‌شود. تا امروز بیشتر حمل کالا در همین مسیر بوده است.
   
رقابت کریدوری
معاون شرکت راه‌آهن با اشاره به رقابت جهانی میان مسیرهای ترانزیتی ادامه داد: الان شاهدیم که کریدورهایی از شمال و جنوب ایران عبور می‌کنند و درواقع، جنگ فعلی دنیا تا حدی جنگ کریدورهاست. بنابراین اقتصاد کشورها مستقیما درگیر این مسأله است. ما باید تلاش کنیم تا کریدور خودمان را به منطقه و جهان معرفی کنیم تا بتوانیم از آن بهره ببریم. برای صاحبان کالا مهم‌ترین مسأله این است که مسیر از نظر اقتصادی بصرفه‌تر و از نظر زمانی کوتاه‌تر باشد. پس مسیرهایی فعال‌تر می‌شوند که هزینه کمتر و زمان کوتاه‌تری دارند. برای همین فعال‌شدن کریدور ایران به دو عامل اصلی بستگی دارد: کاهش هزینه‌ها و کاهش زمان انتقال کالا. وقتی این دو عامل تأمین شود، می‌توانیم با سایر مسیرها رقابت کنیم. درحال‌حاضر، از نظر زمان، کریدور شمال ــ جنوب ایران نسبت به مسیر دریایی تقریبا نصف زمان نیاز دارد. کالایی که از روسیه به بنادر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس یا هند فرستاده می‌شود، از مسیر ما حدود ۲۵ روز زمان می‌برد، درحالی‌که مسیر دریایی ۴۰ تا ۴۵ روز طول می‌کشد. بنابراین از منظر زمانی وضعیت بهتری داریم. نکته مهم دیگر اینجاست که هزینه دریایی ارزان‌تر است اما باید در این زمینه هم تعرفه‌ها کاهش یابد که دراین‌باره هم اقداماتی انجام شده است.وی ادامه داد: ما جلسات متعددی با کشورهای مسیر داشتیم تا این اختلاف‌ها کمتر شود و تا حدودی هم توفیق حاصل شده است. اکنون از روسیه کانتینرهایی به‌صورت منظم البته هنوز در تعداد کم، به ایران می‌آیند. این محموله‌ها از روسیه تا بندرعباس حمل و از آنجا به مقاصدی چون کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و هند ارسال می‌شوند.جعفری درباره‌ آینده شبکه ریلی کشور نیز گفت:واقعیت این است کشورهایی که به حوزه ریلی اهمیت داده‌اند، منافع ملی خود رامدنظر داشته‌اند.حمل‌ونقل ریلی مزایای فراوانی دارد، ازجمله کاهش مصرف سوخت که در ریل حدود یک‌‌ششم جاده است، و این صرفه‌جویی بزرگی برای کشور محسوب می‌شود.همچنین باانتقال بار ازجاده به ریل،زیرساخت‌های جاده‌ای کمترفرسوده می‌شوند،میزان آلودگی محیط‌زیست کاهش می‌یابد و در نهایت، شاهد کاهش چشمگیر تلفات وحوادث جاده‌ای خواهیم بود. معاون راه‌آهن افزود: به‌هرحال، هرچه بتوانیم بار بیشتری را از جاده به ریل انتقال دهیم، برای کشور منافع ملی دارد.لازم است که درحوزه زیرساخت اقدامات بیشتری انجام دهیم. دولت فعلی در این زمینه کارهای بسیار خوبی انجام داده و آقای رئیس‌جمهور نیز پیگیر هستند. اما در حوزه ناوگان هم باید با وجود محدودیت‌ها، تلاش کنیم ناوگان ریلی را به‌روز و کامل کنیم تا حمل‌ونقل ریلی بیشتری در کشور صورت گیرد. او گفت: این توسعه ریلی و جابه‌جایی کالا نه‌فقط در زمینه بین‌المللی، بلکه حتی برای حمل‌ونقل داخلی نیز اهمیت دارد. هر اندازه حمل داخلی ریلی افزایش یابد، منافعش به کشور بازمی‌گردد. به گفته وی، قطار اخیر شامل حدود ۶۰ کانتینر بوده که هریک به‌طور میانگین ۲۵ تن بار داشته‌اند. جعفری ابراز امیدواری کرد با توسعه زیرساخت‌های لجستیکی، ظرفیت حمل‌ونقل ریلی کشور در مسیرهای ترانزیتی به ویژه از مبادی شمالی، به‌صورت مستمر افزایش یابد.