مکانیزاسیون؛ ابزار بهره‌وری کشاورزی

بنابر آمار اعلامی فائو، سالانه ۳۰ تا ۳۵ درصد محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره هدر می‌رود که حداقل ۶درصد محصولات زراعی به‌واسطه ریزش کمباین‌های فرسوده به ضایعات تبدیل می‌شود، درحالی‌که نوسازی مکانیزاسیون و استفاده از ماشین‌آلات روز دنیا در افزایش بهره‌وری و کاهش ضایعات تأثیر بسزایی دارد.بسیاری از کارشناسان کشاورزی معتقدند توسعه مکانیزاسیون می‌تواند بهره‌وری تولید محصولات اساسی را ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش دهد؛ دستاوردی که اهداف برنامه هفتم را محقق می‌کند، واردات را کاهش می‌دهدوموجب خروج ارز می‌شود.درمقابل، سالانه بخش قابل‌توجهی از غلات به‌دلیل فرسودگی کمباین‌ها و ماشین‌آلات هدر می‌رود. از این‌رو، انتظار می‌رود با ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت برای خرید ماشین‌آلات نو، ناوگان مکانیزاسیون نوسازی شود و بهره‌وری تولید به‌طور چشمگیری ارتقا یابد.
 
مکانیزاسیون و کاهش ضایعات
تغییر رویکرد کشاورزی از سنتی به صنعتی در بسیاری از کشورها قابل توجه است‌ به‌طوری‌که برخی از آنها با استفاده از مکانیزاسیون کشاورزی نه‌فقط تولید محصولات خود را افزایش داده‌اند و کیفیت را نیز بالا برده‌اند، بلکه توانسته‌اند برای محصولات خود بازاری مطمئن نیز ایجاد کنند.هرچند کشورمان نیز به این حوزه وارد شده، اما هنوز نتوانسته جایگاه شایسته‌ای برای ماشین‌آلات هوشمند و به‌روز در مزارع ایجاد کند. البته این مهم، فراتر از حمایت‌ها و سیاست‌گذاری دولت، به آموزش صحیح کشاورزان و همراهی فعالان بخش کشاورزی نیز نیاز دارد. توسعه ماشین‌آلات و فناوری‌های نوین کشاورزی نقشی کلیدی در افزایش بهره‌وری و تقویت تاب‌آوری تولید ایفا می‌کند. سرعت و دقت بالاتر در عملیات کاشت، داشت و برداشت، تلفات را به‌شدت کاهش داده و سطح زیرکشت مؤثر را گسترش می‌دهد. این پیشرفت نه‌تنها عملکرد در واحد سطح را ارتقا می‌دهد، بلکه تولید پایدار و تأمین مستمر مواد غذایی را تضمین می‌کند.با کاهش ضایعات پس از برداشت و بهینه‌سازی فرآیندهای مزرعه، مکانیزاسیون به افزایش کیفیت محصولات و عرضه واقعی غذا در بازار کمک می‌کند. ماشین‌آلات برداشت، بسته‌بندی و نگهداری ازجمله تجهیزاتی هستند که همزمان با کاهش هزینه‌های تولید، سودآوری کشاورزان را نیز تقویت می‌کنند.
 
نیمی از تراکتورها فرسوده هستند
حمیدرضا نامی، رئیس هیأت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان تراکتور و ماشین‌آلات کشاورزی گفت: قطعی مکرر برق، کمبود نیروی انسانی و عدم صرفه اقتصادی از عوامل کاهش تولید ماشین‌آلات کشاورزی نسبت به سال قبل است.
به گفته وی، با توجه به اقتصادی‌نبودن کشت‌وکار به‌ویژه در حوزه گندم ناشی از تعیین قیمت‌های غیرکارشناسی و تأخیر در بازپرداخت مطالبات و قطعی برق،‌ ضعف مطلق اقتصادی در بخش کشاورزی ایجاد کرده است که بر این اساس امکان خرید ماشین‌آلات با تکنولوژی بالا به‌منظور کاهش ریزش و هدررفت وجود ندارد.نامی با بیان این‌که سرمایه‌گذاری برای ماشین‌آلات مدرن در بخش کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد، افزود: دولت حمایت یا تسهیلات خاصی در این خصوص انجام نمی‌دهد و از طرفی با قیمت‌های فعلی محصولات کشاورزی و درآمد کشاورزان از عهده چنین کاری برنمی‌آیند.
وی گفت: ۵۰ درصد تراکتورهای فعال کشور فرسوده هستند. همچنین درخصوص دیگر ماشین‌های کشاورزی آمار و ارقام دقیقی را نمی‌توان اعلام کرد چراکه دولت در آن دخل و تصرف ندارد. بر این اساس وضعیت تراکتورهای فرسوده نسبت به ادوات بحرانی‌تر است.

جایگزینی مؤثر نیروی انسانی و تضمین استمرار تولید
کاهش نیروی کار در مناطق روستایی یکی از چالش‌های اصلی بخش کشاورزی است که توسعه مکانیزاسیون می‌تواند به‌عنوان راه‌حل مؤثر آن مطرح شود. به‌کارگیری ماشین‌آلات پیشرفته در شرایط بحرانی مانند جنگ یا پاندمی، امکان استمرار تولید را فراهم می‌کند و وابستگی به نیروی انسانی محدود را کاهش می‌دهد.استفاده از تجهیزات پیشرفته و فناوری‌های هوشمند، مانند ماشین‌آلات مجهز به GPS و سیستم‌های داده‌محور، باعث می‌شود عملیات کشاورزی دقیق‌تر، سریع‌تر و کارآمدتر انجام شود. این رویکرد بهره‌وری عوامل تولید را بهینه کرده و منابع آب، خاک و انرژی را به‌شکل مؤثرتری مصرف می‌کند. 

مکانیزاسیون در زنجیره ارزش و فرآوری محصولات
توسعه مکانیزاسیون محدود به مزرعه نیست و نقش آن در زنجیره ارزش، حمل‌ونقل و فرآوری محصولات نیز حیاتی است. بهینه‌سازی فرآیندهای پس از برداشت، از جمله بسته‌بندی، نگهداری و حمل‌ونقل، ضایعات را کاهش داده و امکان عرضه مطمئن و پایدار محصولات را فراهم می‌کند. این روند علاوه بر کاهش هزینه‌های تولید، درآمد کشاورزان را افزایش داده و ثبات اقتصادی آنها را تقویت می‌کند. با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در کل زنجیره ارزش، نظام غذایی کشور در مواجهه با نوسانات بازار و شرایط بحرانی، مقاوم‌تر و توانمندتر خواهد شد. 

فناوری هوشمند، راهکار مقابله با تغییرات اقلیمی
استفاده از فناوری‌های هوشمند و داده‌محور در مدیریت مزرعه، امکان سازگاری با تغییرات اقلیمی و شرایط محیطی متغیر را فراهم می‌کند. تحلیل داده‌های محیطی و کشاورزی، پیش‌بینی دقیق نیازهای آبی، خاکی و تغذیه‌ای محصولات و مدیریت بهینه منابع را ممکن می‌سازد. این فناوری‌ها تاب‌آوری نظام غذایی کشور را افزایش داده و کاهش وابستگی به واردات و نوسانات خارجی را ممکن می‌سازد. بهره‌گیری از کشاورزی دقیق و مبتنی بر داده، کلید دستیابی به خودکفایی و امنیت غذایی پایدار است. 

مسیر تحقق امنیت غذایی پایدار
توسعه مکانیزاسیون، افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات و بهینه‌سازی مصرف منابع، نقش اساسی در تحقق امنیت غذایی دارد. مکانیزاسیون نه‌فقط فرآیندهای تولید را بهینه می‌کند، بلکه با تقویت پایداری اقتصادی کشاورزان و کاهش هزینه‌های تولید، مسیر دستیابی به خودکفایی غذایی را هموار می‌سازد. 
برنامه‌های توسعه کشاورزی که به توسعه فناوری و مکانیزاسیون توجه نکرده‌اند، با چالش‌های جدی بهره‌وری، ضایعات و تاب‌آوری تولید مواجه هستند. بازنگری جدی در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها، به‌‌ویژه در الگوی کشت و تخصیص منابع، می‌تواند فرصت‌های بزرگی برای ارتقای امنیت غذایی کشور ایجاد کند. 
در مجموع امنیت غذایی پایدار بدون بهره‌گیری از فناوری و مکانیزاسیون کشاورزی غیرممکن است. کاهش ضایعات، افزایش بهره‌وری، مدیریت منابع و تقویت اقتصاد کشاورزان، همگی در مسیر توسعه مکانیزاسیون محقق می‌شوند. کشاورزی هوشمند و مکانیزه، ابزار اصلی مقابله با بحران‌های نیروی انسانی، تغییرات اقلیمی و نوسانات بازار و کلید تحقق خودکفایی و تاب‌آوری نظام غذایی کشور به‌شمار می‌آید. 

تاثیر مکانیزه‌شدن ماشین‌آلات در تولید
مکانیزاسیون و افزایش بهره‌وری: مکانیزاسیون کشاورزی باافزایش سرعت ودقت عملیات کشاورزی،باعث افزایش بهره‌وری نیروی کار و زمین می‌شود. به‌عنوان مثال، استفاده از تراکتور و ادوات کشاورزی، باعث افزایش سرعت عملیات خاک‌ورزی، کاشت، داشت و برداشت محصولات می‌شود.
مکانیزاسیون و کاهش ضایعات: مکانیزاسیون کشاورزی با انجام دقیق‌تر و یکنواخت‌تر عملیات کشاورزی، باعث کاهش ضایعات محصولات در مراحل کاشت، داشت و برداشت می‌شود. به‌عنوان مثال، استفاده از کمباین‌های مدرن، باعث کاهش ضایعات محصولات هنگام برداشت می‌شود. 
نقش مکانیزاسیون در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در ایران: ضایعات محصولات کشاورزی در ایران یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌ روی بخش کشاورزی است. مکانیزاسیون کشاورزی می‌تواند نقش مهمی در کاهش این ضایعات ایفا کند. با‌این‌حال، مکانیزاسیون کشاورزی در ایران با موانعی از جمله کمبود سرمایه، عدم دسترسی به فناوری‌های نوین و کمبود نیروی کار متخصص مواجه است.  
ضرورت توسعه مکانیزاسیون در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی: با توجه به اهمیت کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در تامین امنیت غذایی، توسعه مکانیزاسیون در این بخش امری ضروری است. دولت و بخش خصوصی باید با همکاری یکدیگر، زمینه را برای توسعه مکانیزاسیون در بخش کشاورزی فراهم کنند.