آسمان زیر چرخ خودروهای فرسوده

نتایج مطالعات مختلف نشان می‌دهد وسایل حمل‌ونقل عمومی سهم ۶۵درصدی در آلودگی هوا به‌ویژه در فصول سرد سال دارند؛ به همین دلیل است که قانون هوای پاک نیز تمامی مالکان وسایل نقلیه یعنی اشخاص حقیقی و حقوقی را مکلف کرده تا خودروهای خود را پس از رسیدن به سن فرسودگی از رده خارج کنند. این قانون اما سال‌هاست که مورد توجه قرار نگرفته و اجرا نمی‌شود.
‌رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌تازگی دراین‌باره گفته ‌سال گذشته ۳۵۰هزار خودروی فرسوده اسقاط شده‌است؛ مسأله‌ای که نشان می‌دهد چرا گره آلودگی ‌هوای کلانشهرها باز نمی‌شود.
داریوش گل‌علیزاده، رئیس سابق مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم و مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان دراین‌باره به جام‌جم، می‌گوید: «بخش قابل توجهی از آلودگی هوا، ناشی از مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌هاست که خودروهای فرسوده باعث آن می‌شود. در این میان، سیستم حمل‌ونقل عمومی به‌دلیل سهم بالای خودروهای دیزلی (به‌ویژه اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌هایی که از گازوئیل استفاده می‌کنند و اغلب فاقد فیلتر جاذب دوده هستند)، نقش چشمگیری در تشدید آلودگی و انتشار آلاینده‌ها دارند؛ چراکه باعث انتشار ذرات معلق (PM ۵.۲) می‌شوند.» 
آن‌طور که او توضیح می‌دهد تحلیل‌های انجام‌شده نشان می‌دهد حدود ۷۰درصد ذرات معلق درکلانشهرهای ما از جنس دوده و ناشی از انتشار گوگرد درسوخت است.علاوه‌براین، موتورسیکلت‌ها نیز سهم قابل توجهی در آلودگی دارند؛ به‌طوری‌که در کلانشهری مانند تهران ۱۲درصد و در اصفهان ۷درصد از آلودگی را به خود اختصاص می‌دهد. این درحالی‌است که ۹۰ درصد موتورسیکلت‌های کشور فرسوده است و آلایندگی زیادی تولید می‌کند.
     
فرسودگی در اجرای قانون
اگرچه حدود هشت‌سال از تصویب قانون هوای پاک می‌گذرد اما بسیاری از تکالیف آن هنوز اجرا نشده است؛ تکالیفی مثل لزوم اسقاط خودروهای فرسوده که از متهمان شماره یک آلودگی هوا در کلانشهرها به شمار می‌رود. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان دراین‌باره به خبرنگار ما می‌گوید: «درحال‌حاضر با تردد ۱۷میلیون خودروی فرسوده روبه‌رو هستیم. براساس برنامه توسعه هفتم، دولت موظف است سالانه ۵۰۰هزار دستگاه خودرو را اسقاط کند؛ اما در بهترین حالت در سال گذشته تنها موفق به اسقاط ۳۵۰هزار دستگاه خودرو شدیم. بخشی از این اتفاق به‌دلیل اثرات تحریم‌هاست. از سوی دیگر قانون ساماندهی صنعت خودرو تکلیف کرده که به ازای تولید هر چهار خودرو، یک خودرو باید اسقاط شود؛ برای مثال، اگر یک‌میلیون خودرو در کشور تولید شده باشد، باید ۲۵۰هزار دستگاه اسقاط می‌شد.»
علاوه‌براین بند ۳۰ ماده قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور نیز به واردات خودروهای سنگین اشاره دارد و تاکید کرده که در ازای واردات هر دستگاه، یک دستگاه باید اسقاط شود. 
     
مردم ناتوان در نوسازی خودرو 
گرانی چشمگیر خودروها در سال‌های اخیر و ناتوانی قدرت خرید شهروندان، باعث شده تا آنها علی‌رغم هزینه‌بر بودن خودروهای فرسوده و همچنین تشدید آلودگی هوا امکان نوسازی خودروی خود را نداشته باشند. این موضوعی است که رئیس سابق مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم نیز آن را تایید می‌کند و می‌گوید: «بیشترین میزان اسقاط در سال ۹۳ رخ داد؛ به گونه‌ای که حدود ۳۳۰هزار دستگاه خودرو اسقاط شد. در آن زمان، قیمت خودرو کمتر بود و افراد قادر به خرید خودروی نو از طریق تسهیلات بودند اما اکنون وضعیت اقتصادی به گونه‌ای است که اقشار ضعیف توانایی تهیه خودروی نو را ندارند و این امر موجب اختلال در اجرای قانون شده است.»
در این میان کارشناسان بسیاری تاکید دارند که دولت می‌تواند با منوط‌کردن بخش قابل‌توجهی از واردات به ارائه گواهی اسقاط، وضعیت را بهبود بخشد.درواقع نگاهی به عملکرد کشورهای موفق در این حوزه نشان می‌دهد که آلودگی هوا چالشی است که اگر عزم جدی وجود داشته باشد، در بلندمدت می‌توان آن را از بین برد؛ به همین دلیل نیز در سال‌های گذشته نسخه‌های مختلفی برای حل این معضل پیچیده شده است؛ نسخه‌هایی که البته تاکنون نتوانسته به کاهش آلودگی هوا منجرشود.ناکارآمدبودن سیستم حمل‌ونقل عمومی دربسیاری‌ازکلانشهرهاوهمچنین استفاده‌بسیاری ازشهروندان از خودروهای فرسوده، باعث شده تا آلودگی هوا روزبه‌روز بیشتر شود وخسارت‌های مختلفی را به بار آورد. به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان،روزانه حدود۱۳۰میلیون لیتربنزین درکشورمصرف می‌شود.باتوجه به مصرف بالای خودروها، افزایش مصرف بنزین و گازوئیل مستقیما به افزایش انتشار آلاینده‌ها منجر می‌شود. بنابراین با تمرکز بر واردات و تولید خودروهای کم‌مصرف می‌توانیم تا ۴۰ درصد مصرف را کاهش دهیم و به همان میزان انتشار آلاینده‌ها را کنترل کنیم.
     
دود وابستگی به سوخت فسیلی
ازسوی دیگر، وابستگی کشوربه انرژی‌های فسیلی وبی‌توجهی به سایرمنابع باعث شده تاگره مشکل آلودگی هوا روزبه‌روز کورتر شود و جان شهروندان را به خطر اندازد. 
گل‌علیزاده دراین‌باره می‌گوید: «۹۴درصد انرژی کشور وابسته به سوخت‌های فسیلی است، درحالی‌که این سوخت‌ها در هر کجا مصرف شوند، آلایندگی به همراه خواهند داشت. برای کاهش این وابستگی، باید بهره‌وری انرژی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را افزایش دهیم.» 
افزون‌براین بسیاری از کارشناسان بر این باورند که باید بهره‌وری خودروهای تولیدی و تجهیزات سرمایشی و گرمایشی بهبود یابد تا شاهد کاهش مصرف انرژی فسیلی در کشور باشیم.
البته باید دسترسی شهروندان به ناوگان حمل‌ونقل عمومی مناسب نیز فراهم شود تا آمار خودروهای تک‌سرنشین کاهش یابد و بتوان امیدوار بود از حجم آلودگی کلانشهرها کاسته شود.