به یاد ولی الله مومنی؛ هنرمند دوست داشتنی عرصه های صدا و تصویر

ولی الله مومنی متولد دهم خرداد ماه ۱۳۲۳ در ایردموسی اردبیل، از حدود بیست سالگی و اوایل دهه ۴۰ بازی در تئاتر را شروع کرد؛ سپس در اواخر سال ۴۶ به توصیه داریوش اسدزاده که در تئاتر با او همبازی بود و به واسطه آگهی جذب گوینده فیلم از طرف استودیو شهاب وارد دوبله شد و پس از مدتی کارآموزی از طریق مشاهده دوبله در استودیو، از سال ۴۷ گویندگی در دوبله فیلم را زیر نظر هوشنگ کاظمی آغاز کرد. ویژگی های صدا و چهره مومنی او را در درجه اول مستعد بازی و گویندگی در نقش های منفی کرده بود، اما نقش آفرینی های متفاوتی در نقش های مثبت و قهرمان داستان، نقش‌هایی با چاشنی طنز و کمدی، کارتون‌ها و انواع نقش‌ها کار‌هایی بودند که به واسطه استعداد بازیگری و صدابازیگری ولی الله مومنی به خوبی در بسیاری آثار از او دیده و شنیده شد.

از میرزا کوچک خان تا شرحبیل بن ذی کلاع
 در میان نقش آفرینی های زنده یاد مومنی، بازی در نقش میرزا کوچک خان جنگلی در فیلم‌های «میرزا کوچک خان» و «سردار جنگل» از بهترین نمونه های نقش‌های قهرمان دوست داشتنی داستان و دوبله و بازی در سریال «سربداران» و ایفای نقش در مجموعه «مختارنامه» از بهترین مثال‌های نقش‌های منفی او بودند؛ جاییکه در سربداران هم دوبله به جای ارگون شاه، ایلخان سفاک مغول با بازی جمشید لایق را انجام داد و هم چند نقش منفی دیگر به جای مغول‌ها گفت و خودش هم در یک قسمت در نقش یک افسر مغول با خوی وحشی و بیرحم و هرزه بازی کرد و همچنین در مختارنامه در نقش خوف انگیز و شرور شرحبیل بن ذی کلاع (از عاملان جنایات روز عاشورا و از سرداران سفاک حکومت بنی امیه) بازی کرد. نقش والی یکی از شهر‌های مهم حکومت خوارزمشاهیان در سریال «جلال الدین» که در حال جانفشانی برای رساندن جواهرات به جلال الدین خوارزمشاه برای تجهیز سپاه جهت مقابله با مغول‌ها بود و نیر نقش قیس از یاران شیخ مفید در مجموعه «خورشید شب» و نقش روحانی در «آفتاب و زمین» از نقش آفرینی های زنده یاد مومنی در نقش انسان‌های درستکار بود، که در مقابل نقش‌های منفی دیگری مانند نقش هیرودس در «بشارت منجی» و ژنرال پاسکوویچ در «تبریز در مه» قرار می گرفت. هنرنمایی ولی الله مومنی در نقش طاهر ذوالیمینین در «ولایت عشق» از دیگر نقش آفرینی های جالب وی بود. نقش پیچیده و دولایه غلام در فصل اول سریال «کلانتر» که وجوه بدجنسی و خلافکاری را در کنار ابعاد مهربانی و خوش طینتی و انسان دوستی در کنار هم قرار داده بود، نشان دهنده ابعاد توانایی ولی الله مومنی در مقام بازیگر بود. نقش پهلوان یونس در سریال «پهلوانان نمی  میرند» با لایه های متفاوت خوب و بد نیز بازی دولایه مومنی را نشان می داد. بازی در دو نقش متفاوت در سریال «معمای شاه»، یکی در نقش یک پاسبان ساده دل با صداسازی و وجوه کمیک و دیگری نقش منفی افسر زیرک و رده بالای سازمان جاسوسی انگلیس در ایران نشان دهنده توانایی مومنی در ارائه همزمان دو یا چند نوع نقش و شخصیت متفاوت در یک اثر بود؛ وجه طنز و تیپ سازی که برای نقش پاسبان به کار گرفت، یادآور بسیاری از صدابازیگری های مومنی در دوبلاژ بود.

صداپیشگی های متنوع در دوبلاژ
ولی الله مومنی با اینکه فعالیت هنری خود را از بازیگری در تئاتر آغاز کرد، اما می توان گفت که در درجه اول یک صداپیشه و دوبلور حرفه ای، پیشکسوت و مطرح بوده است. صاحب صدایی قدرتمند و بم با مهارت بالا در فن بیان گویندگی که اگرچه در وهله اول بیشتر برای نقش‌های خشن مناسب به نظر می رسد، اما بهعلت توانی های مومنی در انتقال حس‌های مختلف و صدابازیگری و انعطاف در صدا و بیان و به ویژه «ابداع تیپ نوک زبانی برای افراد ساده لوح» توانست در نقش‌های متفاوت و برای انواع نقش‌های دیگر نظیر انسان‌های مهربان، کمیک، ساده لوح یا دیوانه و صداسازی و تیپ گویی در برخی آثار به ویژه کارتون و انیمیشن نیز موفق ظاهر شود. از نمونه های صداپیشگی های ولی الله مومنی در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی می توان از این موارد یاد کرد: دوبله به جای جمشید لایق در نقش ارگون شاه و چند مغول دیگر در سریال «سربداران»؛ صداپیشگی به جای حسین خانی بیک در نقش فرهادخان قرامانلو (فرمانده معزول سپاه صفوی در زمان شاه عباس اول) در مجموعه «روشنتر از خاموشی»، گویندگی به جای شخصیت «سعدل بیگ» با بازی ایمان ساجدی در سریال درخشان «روزی روزگاری» در نقش پیشکار حسام بیگ راهزن که اگرچه راهزن بودند ولی با توجه به ویژگی‌های آثار امرالله احمدجو نقش منفی محسوب نمی شدند؛ صداپیشگی به جای فرامرز شهنی در نقش هراکلیوس رومی در سریال «مردان آنجلوس» در بخش‌های پایانی سریال که انسانی در اصل بی اعتقاد به مسیحیت بود، دوبله های معروف مومنی به جای محمود لطفی در فیلم‌های «ای ایران» (در نقش یک سرباز ساده لوح و نیمه دیوانه پاسگاه روستا) و  «مادر» (در نقش دیوانه همبازی غلامرضا) که با صداسازی و تیپ گویی و طنازی همراه بود، صداپیشگی به جای حمید عبدالملکی در نقش ابو مورع در سریال «امام علی» که گمراه شد و در جنگ جمل توسط دوست دیرینش کشته شد؛ دوبله در سریال «بازی با مرگ» به جای یکی از تفنگچیان طایفه مرزی؛ دوبله به  جای محمد برسوزیان در نقش سردسته امنیه ها در دوران کودکی محمد قریب در مجموعه «روزگار قریب»، گویندگی به جای یکی از نوچه های شعبون استخونی در تهران قدیم در سریال «هزاردستان»، صداپیشگی به جای آتش تقی پور در فیلم «شاخه های بید» و گویندگی به جای علی سوزنچی در نقش «عمرو بن حجاج» در مجموعه تلویزیونی «روایت عشق». همچنین، دوبله در آثار خارجی، چون سریال‌های خاطره انگیز «جنگجویان کوهستان» (به جای تینیو که ساده لوح، اما خوش قلب و با وجه طنز بود)، «داستان زندگی» (به جای کلانتر دوست خانوادگی هانیکو که شخصیت شیرینی داشت) و «قصه های جزیره» (به جای سرپاسبان جفری» و نیز فیلمهایی، چون «سواران پانچو ویلا» (ویلا می تازد)، «آن‌ها در شب می رانند»، «سرقت از بانک» از دیگر هنرنمایی های زنده یاد مومنی در دوبلاژ هستند. اما شیرین ترین وجه گویندگی مومنی در کارتون ها بود که گاهی با صدای اصلی خودش و گاهی نیز با صداسازی و تیپ سازی انجام می داد، نظیر: «خانواده دکتر ارنست» در نقش آقای مورتون، «دور دنیا در هشتاد روز» به جای گرگ تعقیب کننده آقای فاگ، «بچه های کوه تاراک» در نقش پدرو (یکی از برادران چوپان)، شخصیت تیز دندان در «گوش مروارید»، شکارچی خوش قلب در «سفید برفی»، گروهبان گارسیا در کارتون «زورو»، غلام گزمه در «پهلوانان».  
ولی الله مومنی این هنرمند توانمند، با اخلاق و متواضع عرصه های گویندگی و بازیگری که تا آن حد که شایسته او بود مورد توجه قرار نگرفت، سرانجام با به یادگار گذاشتن آثار ارزشمند از خود در هشتم دی ماه ۱۳۹۴ بر اثر عارضه قلبی درگذشت، درحالیکه نام و یاد و خاطرات و هنرش در میان ما باقی و جاوید است. روحش شاد و یادش گرامی.