برنامه محوری؛ حلقه گمشده ورزش ایران

معتقدم دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی در حوزه ورزش و تربیت بدنی رشد خوبی داشته‌اند، به طوری که همزمان با ورود وسیع دختران دانشجو به دانشگاه‌ها، پسران هم در جهت ارتقای علم ورزش گام برداشته‌اند. امروز بیش از 20 دانشگاه در وزارت علوم، دانشگاه آزاد و مراکز فرهنگیان و جدیدا دانشگاه‌های غیرانتفاعی وارد این حوزه شده‌اند. بنابراین در مجموع از منظر تولید علم در ورزش کمبودی در کشورمان حس نمی‌شود و رشد کمی و کیفی خوبی در این حوزه داریم، اما به دلایلی این علم با ورزش ما عجین نشده است. این در حالی است که می‌بینیم در برخی رشته‌ها مانند مهندسی، دفاتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها ایجاد شده و تلفیق نسبتا خوبی بین علم و عمل انجام شده است. اما در حوزه ورزش شکاف عمیقی بین علم و اجرا می‌بینیم، هر چند نسبت به گذشته وضع بهتر شده است؛ اما باز هم داده‌های علمی امکان استفاده و کاربرد در میدان عمل را پیدا نمی‌کند. در این رابطه دو مشکل وجود دارد. از طرفی دانشگاهیان باید مسائل و فعالیت‌های خود را اجرایی تر تعریف کرده و به دستگاه‌های اجرایی ارائه کنند و در طرف مقابل هم دستگاه‌های اجرایی باید پرسش علمی داشته باشند و درباره حل مسائل علمی خود به دانشگاه نزدیک شوند، یعنی یک طرف باید ضرورت را احساس کرده و سوال طرح کند و دانشگاه هم باید برای سوالات دستگاه‌های اجرایی پاسخ‌های عملیاتی و تضمینی داشته باشد. این تعامل شاید از سطح کوچکی آغاز شود، اما به مرور زمان وسیع خواهد شد. بنابراین نقطه آغاز افتراق بین علم و عمل در ورزش از همین جا شروع می‌شود و دو طرف باید این موضوع را به طور جدی مد نظر داشته باشند.

مساله مهمی که در این بین نباید مورد غفلت قرار بگیرد، شاخص‌های احراز و ارتقاست. این شاخص‌ها باید به گونه‌ای تعریف شود که اگر کسی قرار است مدیر اجرایی یک دستگاه شود یک سری شایستگی‌های علمی و آموزشی در حوزه ورزش احراز کرده باشد،کسی که رئیس فدراسیون می‌شود باید غیر از ارتباطات سیاسی، اجتماعی و مسائل تخصصی، دوره‌های خاص حرفه‌ای را پشت سر گذاشته باشد، اساسا در همه مشاغل و پست‌های ورزش باید این روند وجود داشته باشد، نه فقط برای رئیس و دبیر فدراسیون. در این صورت احساس نیاز علمی اتفاق می‌افتد و مدیر در جهت برطرف کردن نیاز علمی دست به کار می‌شود. ممکن است برخی مواقع بعضی دستگاه‌ها کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی خاصی را برگزار کرده باشند و چون نیازشان برطرف نشده، به این دوره‌ها بی اعتماد شده باشند یا این‌که افراد در دستگاه‌های اجرایی این احساس را داشته باشند که با ارتباطات خود می‌توانند ترقی کنند و احتیاجی به داده‌های علمی و اندیشه‌ای هم ندارند. همه این علل و عوامل و ریشه‌ها یک نکته را به ما می‌گوید؛ در وهله اول نظام ورزش کشور باید یک برنامه علمی بلند مدت داشته باشد مانند طرح جامع. در چنین نظامی حتما علمی کردن ورزش کشور به عنوان یک استراتژی خود را نشان می‌دهد و تمام ارکان ورزش طبیعتا به صورت علمی در این مسیر گام برمی‌دارد.

دقیقا همین طور است. کارهای زیربنایی به میزان مبنایی بودنشان زمانبَر هستند. از طرفی نگاه حاکم بر مسئولان ورزش کشور در حوزه مدیریت اجرایی، نگاه نتیجه‌گرایانه است، نگاه حاکم بر رسانه‌ها هم همین طور. این نگاه به جامعه و مردم هم تسری پیدا کرده و همه فقط به دنبال پیروزی و مدال هستند. البته این مساله تا حدی طبیعی است و در همه کشورها کم و بیش چنین دیدگاهی وجود دارد، اما به هر ترتیب تکیه صرف به نتیجه‌گرایی ممکن است اعتماد به نفس یک مدیر را در جهت توجه و تمرکز بر انجام برنامه‌های دراز مدت، تحت‌الشعاع قرار دهد، چون معمولا دوره‌های مدیریت چهار ساله است، مثلا یک مدیر فرصت این‌که بخواهد کارهایی را انجام دهد که ده سال دیگر نتایجش مشخص شود، ندارد. در نتیجه به سمت برنامه‌ها و نتایج مقطعی می‌رود تا به عنوان یک مدیر موفق شناخته شود. این در حالی است که کارهای زیربنایی ممکن است سه نسل مدیریت را پشت سر بگذارد تا به نتیجه برسد. یادم است سال 75 وقتی مدیران ورزش دیداری با ر‌هبر معظم انقلاب داشتند، ایشان در آن دیدار بر این مفهوم تاکید کردند: «در ورزش سیاست بگذارید، این سیاست‌ها را کمی کنید و هر مدیری که می‌آید، به این سیاست‌ها عمل کند. این طوری نباشد که هر مدیری بیاید به سلیقه خودش عمل کند. بدترین نوع اداره ورزش، اداره سلیقه‌ای است.» در واقع ایشان به خوبی ریشه مشکلات ورزش کشور را بیان کردند. اگر بخواهیم ورزش را علمی اداره کنیم باید برنامه‌های بلند مدت داشته باشیم و مدیریت سلیقه‌ای که هر از گاهی جای خود را به مدیریت سلیقه‌ای دیگری می‌دهد ما را به جایی نخواهد رساند. من وقتی نگاهی می‌اندازم به تاریخ مدیریت ورزش کشور در 30 سال گذشته، یعنی از زمانی که شاه‌حسینی در دولت ابتدای انقلاب بر مسند ریاست سازمان تربیت بدنی نشست تا امروز مدیران همین طور آمده و رفته‌اند، در حالی که آن چیزی که باقی می‌ماند؛ بنیان علمی و برنامه بلند مدت علمی است و باید یک بنیان برنامه‌ای برای ورزش وجود داشته باشد، برنامه‌ای که باید میثاق نسل‌های مختلف مدیریت باشد و بر اساس آن، ورزش را اداره کنند و اگر چنین اتفاق میمونی بیفتد، نگاه‌ها هم ورزشی‌تر می‌شود و هم بخش اجرایی و هم دانشگاهی عملیاتی‌تر و علمی‌تر کارشان را پیش می‌برند.

بله، کلید طرح جامع بیانات رهبر معظم ا‌نقلاب بود که بلافاصله پس از آن دیدار در برنامه سوم توسعه مجلس، سازمان تربیت بدنی را مکلف کرد طرح جامع را تدوین کند. یادم است پس از یکی از شکست‌های تلخ و ناباورانه فوتبال در آن سال‌ها، فقط کمیته بررسی علل شکستی که جلسات ادامه‌دار داشت و تعطیل نشد در پایان بررسی‌های خود به این نتیجه رسید که افت‌و‌خیز ورزش کشورمان به صورت سینوسی ادامه خواهد یافت، مگر این‌که ورزش کشور برنامه جامع داشته باشد. به هر ترتیب رئیس‌جمهور وقت در حکم انتصاب محسن مهرعلیزاده به عنوان رئیس سازمان تربیت بدنی تاکید کرد که شما مکلف و موظف به تدوین طرح جامع هستید. به هر حال برای تدوین این طرح 750 نفر علم، تجربه و سابقه اجرایی خود را روی میز ریختند و طرح جامع تدوین و منتشر شد. این‌که چرا این طرح بایگانی شد، در این رابطه یک تحقیق علمی دانشگاهی توسط یکی از دانشجویان انجام شد، تحقیقی بسیار ارزشمند که با پرسشنامه بسیار کاربردی صورت گرفته است. این تحقیق به این نتیجه رسید که تغییرات پی‌درپی مدیریتی و تمایل به سلیقه‌گرایی دلیل اصلی بایگانی شدن طرح جامع بود. به هر حال مدیران تمایل نداشته‌اند فعالیت خود را در قالب یک طرح و برنامه انجام دهند، آن هم طرحی که در دوره مدیر قبلی نوشته شده بود. این تحقیق دانشگاهی همچنین به این نتیجه رسید که طرح جامع خوب تدوین شده است اما این تدوین فقط 10 درصد کار بوده و 90 درصد باقیمانده اجرای آن بود که اتفاق نیفتاد. شاید به این دلیل که مهارت‌های اجرای طرح جامع وجود نداشت که وارد جزئیات شده و روند اجرای آن را نظارت و کنترل کند. این در حالی بود که طرح جامع ورزش ادبیات جدیدی را وارد کشور کرد و به دنبال ورزش، دیگر دستگاه‌ها هم اقدام به تهیه طرح جامع حوزه مربوط خود کردند.

بخش‌های مختلف ورزش باید از یک تئوری مشخص و واحد تبعیت کنند و به عبارتی یک چتر فلسفی بالای سر همه سازمان‌ها قرار گیرد و همه بخش‌های ورزش از جمله فدراسیون‌ها از آن تبعیت کنند. وقتی این نظام کلی وجود نداشته باشد حتی در صورت برنامه‌ریزی‌هایی که شما به آنها اشاره داشتید، این برنامه‌ها انفکاکی و جدا از یکدیگر است و ما را به هدف اصلی خود نخواهد رساند.

به نظر من اگر یک تئوری حاکمیتی در مورد ورزش تعریف کنیم، تمام ظرفیت و انرژی ورزش به صورت واحد و منسجم در یک جهت به کار گرفته شود، از کارهای موازی جلوگیری کنیم، بهره‌وری اقتصادی منابع انسانی مالی در ورزش داشته باشیم و همه اینها در سایه یک استراتژی واحد صورت گیرد و تقسیم کار ملی سنجیده بین همه بخش‌ها داشته باشیم، توان ورزش کشورمان را در عرصه بازی‌های المپیک در حد استرالیا می‌بینم و راه این کشور را باید سپری کنیم. کشوری که در المپیک‌های دور همیشه هم‌ردیف ما بود، اما این منطق را اعمال کرد و با راه‌اندازی انستیتوی ویژه ورزش در بالاترین سطح ورزش کشور را از نظر علمی، به لحاظ جهت‌گیری‌ها، تقسیم کار ملی و ظرفیت‌سازی به این مرکز وصل کرد و به جایی رساند که در اکثر المپیک‌های اخیر در بین ده کشور برتر قرار گرفته است، مثل همین المپیک لندن که با 35 مدال در رده دهم ایستاد. ما هم می‌توانیم این راه را برویم مشروط بر این‌که تجارب ورزش را روی هم بریزیم، مدیریت دانش و بانک اطلاعاتی در ورزش کشور ایجاد کنیم، اجازه خانه‌نشینی به تجارب پیشکسوتان و نسل‌های مختلف نداده، نیروهایمان را درست ساماندهی کرده، از انبوه تحقیقات علمی و ظرفیت‌های دانشگاهی در حوزه ورزش نهایت بهره را ببریم، ضمن آن‌که از موازی‌کاری اجتناب ورزیم، می‌توانیم در بین 15 کشور برتر المپیک همواره جایگاه ثابتی داشته باشیم. این نکته را همواره شاهد بوده‌ایم که وقتی برای حضور در بازی‌های المپیک روی یک نقطه و هدف خاص متمرکز شده‌ایم، نتیجه بهتری گرفته‌ایم.

به هر حال باید این نکته را مد نظر داشت که اگر یک شکست ورزشی رخ دهد، مجلس در درجه اول از وزیر ورزش پاسخ می‌خواهد و حتی ممکن است وزیر استیضاح شود. بنابراین نمی‌توان توقع داشت وزیر هم پاسخگو باشد و هم در حوزه مدیریت فدراسیون‌ها اختیاری نداشته باشد. معتقدم مساله تعلیق با تدبیر حل می‌شود، اما موازی‌کاری را باید با بازنگری در قانون ورزش حل کرد.

در آنجا دستگاه‌های نظارتی از رئیس فدراسیون سوال می‌کنند و او باید پاسخگو باشد.

من از یک زوایه دیگر موضوع را می‌بینم. موضوع این است که در ورزش کشور ما همان قانون باید تعریف شود، اگر مرزبندی‌ها روشن باشد. اگر این همه دخالت‌ها نباشد و به عنوان مثال در انتخاب روسای فدراسیون‌ها، روسای هیات‌ها نقش پررنگ‌تری داشته باشند. اما از طرفی نمی‌توان در هیچ جای دنیا کشوری را پیدا کرد که حاکمیت دخالتی در فدراسیون‌ها نداشته باشد. آنها ظاهر این موضوع را برای جلب نظر کمیته بین‌المللی المپیک درست کرده‌اند و در عمل دخالت خود را انجام می‌دهند، اما میزان دخالت فرق می‌کند. در برخی جاها هم میزان دخالت بالاست؛ اما چارچوب‌ها و رفتارها را طوری طراحی و تنظیم می‌کنند که جهانی‌پسند باشد.

یک برنامه استراتژیک در حال ساماندهی این موضوع هستم. یکی از محورهای این برنامه طراحی نظام یکپارچه مسابقه‌های دانشجویی کشور است، به گونه‌ای که بخش‌های مختلف ورزش وزارت علوم علاوه بر رقابت‌های درون دانشگاهی، در یک رقابت سراسری هم شرکت کنند و بهترین‌های ورزش دانشجویی برای حضور در یک رقابت واحد مشخص شوند.

این موضوع در هیات رئیسه که بزرگ‌ترین و بالاترین بخش مدیریتی ورزش دانشجویی و متشکل از همه مدیران ورزش دانشگاه‌های مختلف است تصویب شده و وزیر علوم هم از آن استقبال کرده است. هیات‌های استانی هم که بعضا تشکیل شده و البته بلاتکلیف‌اند از آن استقبال کردند. معتقدم در مجموع باید بین 120 تا 140 هیات ورزش دانشگاهی در سراسر کشور تشکیل دهیم، چرا که به طور میانگین در هر شهر چهار تا پنج مرکز آموزش عالی وجود دارد و با تشکیل کامل این هیات‌ها، زمینه اجرای طرح یکپارچه رقابت‌های دانشجویی فراهم می‌شود. به عنوان مثال در کیش پنج، شش مرکز آموزش عالی داریم که با هم رقابت‌های ورزشی انجام نمی‌دهند. با وجود همه اوقات فراغتی که وجود دارد در دیگر نقاط کشور هم به همین شکل است. در واقع در قالب این طرح میزان تبادل، تعامل و ارتباط بین دانشجویان شهرستان‌ها افزایش یافته و شور و نشاط خاصی در محیط‌های دانشگاهی اتفاق می‌افتد. در این رقابت‌ها تیم‌های شهرستان‌ها پس از برگزاری رقابت‌های درون دانشگاهی و درون استانی در این المپیاد حضور می‌یابند و حتی می‌توانند با نام دانشگاه خود و با استفاده از بازیکنان کمکی دانشگاه‌های استان خود در این رقابت شرکت کنند. به هر حال با توجه به این‌که خودم تجربه سرپرستی هفت دوره المپیاد ورزش دانشجویی را دارم در کنار شور و نشاطی که در محیط دانشگاه‌ها ایجاد می‌شود، اعزام برون‌مرزی تیم‌های دانشجویی معنای واقعی پیدا می‌کند.

اصولا با این طرح دامنه فعالیت ما در بعد قهرمانی توسعه می‌یابد و باتوجه به چند مرحله غربالگری که برگزار می‌شود امکان دستیابی به اهداف ورزش قهرمانی هم حاصل می‌شود.

ما تجربه هردو حالت را داشتیم، اما امروز دیدگاه من چیز دیگری است. با تفاهم‌نامه‌ای که قصد داریم با وزیر آموزش و پرورش و قائم‌مقام تربیت بدنی این وزارتخانه امضا کنیم قصد داریم قهرمانان ورزشکار دانش‌آموز را بورس تحصیلی کنیم تا در ادامه دوران تحصیل خود در دانشگاه همچنان در مسیر ورزش قهرمانی باقی بمانند.

همه هدف ما تعامل مثبت و دوسویه با فدراسیون‌های ورزشی مختلف است و قطعا در این راه کاری نخواهیم کرد که تیم ملی هیچ رشته ورزشی از همراهی ملی‌پوشانش محروم شود.