چرا خواب می‌بینیم؟

بتازگی یک تحقیق نشان داده است خواب‌دیدن می‌تواند همچون یک روان‌درمانی موثر از بار سنگین خاطرات بد ما بکاهد. در این تحقیق از یکسری داوطلب خواسته شد به تصاویری که می‌توانند بشدت یک فرد را تحت تاثیر قرار دهند، نگاه کنند و سپس از آنها خواسته شد که بخوابند. اسکن مغزی این افراد نشان داد فشار وارد بر بخشی از مغز ـ که مسئولیت کنترل احساسات و عواطف را بر عهده دارد ـ در یک برهه مشخص دچار رکود شد.

کد خبر: ۵۳۷۵۴۲

این برهه مشخص زمانی است که شخص به خواب عمیق رفته و خواب می‌بیند، این مرحله به دلیل حرکت‌های جزئی و ممتد پلک‌ها قابل تمایز است و آن را اصطلاحا REM می‌خوانند که مخفف عبارت انگلیسی «حرکت سریع پلک» است.

این تحقیق گویای یک موضوع مهم‌تر نیز بوده است؛ آن ‌که افراد تحت آزمایش در صبح روز بعد بیان داشتند یادآوری تصاویر شب گذشته، دیگر آنها را متاثر نمی‌کند. محققان می‌گویند این یافته‌ها حاکی از آن است که خواب‌دیدن ممکن است به انسان‌ها کمک کند بتوانند حوادث سخت زندگی‌شان را راحت‌تر بپذیرند.

مسئول این تحقیق، متیو والکر ـ که یک دانشمند عصب‌شناس از دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیا است ـ می‌گوید: «علت این که ما چرا خواب می‌بینیم هنوز هم شناخته‌نشده است و حتی مهم‌تر از آن رابطه میان خواب و سلامت روان نیز هنوز به درستی شناخته‌شده نیست، اما سابق بر این هم ما شاهد نمونه‌های بارزی از مزایای خواب در تسکین انسان‌ها بوده‌ایم.

نمونه قابل لمس آن خود ما هستیم که وقتی بعد از یک خواب راحت بیدار می‌شویم، احساس بهتری داریم.» در عین حال، داده‌های بالینی نشان می‌دهد اختلالات روحی و روانی از تشویش گرفته تا استرس‌های ناشی از ضربه‌های روحی، همه و همه می‌توانند باعث اختلال در خواب نیز شوند. آقای والکر در ادامه افزود: «با وجود این کنش و واکنش طبیعی، ما متوجه مسائل بنیادی جالب توجه دیگری در مغز نیز شده‌ایم که می‌تواند مبنای رابطه میان زندگی احساسی ما و زمان‌هایی که در خواب هستیم، باشد. چنان که تحقیق اخیر نشان می‌دهد، خواب‌دیدن می‌تواند راه‌حلی باشد برای جبران آسیب‌های روحی که ما طی روز متحمل شده‌ایم.»

خواب دیدن، کلید آرامش

آقای والکر و همکارانش برای انجام تحقیق از 34 داوطلب سالم و جوان خواستند که به دو گروه تقسیم شوند. از افراد هر گروه خواسته شد طی مدت 12 ساعت و در زمان‌های دلخواه و از پیش تعیین‌شده به 150 تصویر نگاه کنند. طی این مدت، اسکنر ام‌آرآی فعالیت مغزی آنها را کنترل می‌کرد. آقای والکر می‌گوید: «تصاویری که در این تحقیق از آنها استفاده شد، دامنه وسیعی دارند؛ از اشیای خوشایند و معمول گرفته تا تصاویر ناخوشایندی همچون صحنه‌های تصادف.» به یک گروه، تصاویر را در صبح نشان دادند و دوباره در عصر هم این کار را تکرار کردند. لازم به ذکر است که بینندگان این گروه در خلال آزمایش نخوابیدند. گروه دیگر همان تصاویر را قبل از خواب و سپس هنگام صبح مجدد مشاهده کردند. تحقیقات نشان داد داوطلبانی که در خلال آزمایش خوابیده بودند پس از دومین مشاهده، عکس‌العمل احساسی ملایم‌تری داشته‌اند.

اسکن‌های ام‌آرآی گویای این است که وقتی شخص وارد مرحله REM یا خواب عمیق می‌شود، مغز نیز وارد مرحله خاصی تحت عنوان آمیگ‌دالا می‌شود. این مرحله که همان تجزیه و تحلیل عواطف است، احتمالا باعث می‌شود مغز نسبت به تصاویر، عکس‌العمل عقلانی‌تری از خود نشان دهد. در ضمن این آزمایش، فعالیت مغز حین خواب توسط یک دستگاه منحصربه‌فرد با نام الکتروانسفالوگرام نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود سطح مواد شیمیایی که در مغز در زمان استرس ترشح می‌شوند، بشدت کاهش پیدا کرده است. زمانی که شخص یک رویداد احساسی را تجربه می‌کند، مواد شیمیایی خاصی در مغز ترشح می‌شود که از تاثیر حاد رویدادهای عاطفی در مغز می‌کاهد. تاثیر این مواد شیمیایی بالاخص در زمانی که مغز مجدد در حین خواب خاطرات را تجزیه و تحلیل می‌کند، بسیار مهم است.

مواد شیمیایی فوق‌الذکر با کاهش بار عاطفی وارد بر مغز سبب می‌شود مغز راحت‌تر مسائل را اولویت‌بندی کرده و در حقیقت پس از خواب معمولا عملکرد شخص منطقی‌تر خواهد بود.

آقای والکر می‌گوید: «از زمان وقوع یک رویداد تا زمانی که مغز دوباره آن را به خاطر بیاورد، مرحله‌ای وجود دارد که در آن مغز تصمیم می‌گیرد از شگرد خاص خود استفاده نماید. این شگرد همان فراموش‌کردن است. پس از این مرحله، دیگر آن رویداد تاثیر اولیه خود را بر فرد نخواهد داشت. خوابیدن در واقع همان روان‌درمانی است که مغز به آن احتیاج دارد. اما خواب دیدن راه حل همه چیز نیست.»

خواب‌ها همیشه تسکین‌بخش نیست

یک متخصص خواب به نام دیوید کوهلمان می‌گوید تیم تحقیق این مطالعه تا اندازه‌ای در نتیجه‌گیری خود اغراق کرده است. او معتقد است خواب‌ها همیشه استرس را از بین نمی‌برد بلکه حتی گاهی اوقات شاهد خواب‌هایی از نوع‌های دیگر نیز هستیم.

کوهلمان می‌افزاید: «خواب‌دیدن، کمک موثری در کنترل شرایط استرس‌زاست، اما این‌که خواب‌دیدن می‌تواند تمام خاطره‌های بد را از ذهن پاک کند، مسلما واقعیت ندارد. هر چند واضح است نتیجه این تحقیق با توجه به محدودیت‌ها و محیط آزمایشگاهی همچنان در جایگاه خود بسیار شگفت‌انگیز است».

البته هر دو متخصص موافق هستند که اغلب در درمان‌های حرفه‌ای از موضوع خوابیدن غفلت می‌شود و شاید بتوان گفت این تحقیق توانسته تا اندازه‌ای مزایای متعدد خوابیدن را آشکار نماید.

سرپرست گروه تحقیق در خاتمه افزود؛ یافته‌ها باعث می‌شود ما به یاد بیاوریم مغز ما در حین خوابیدن غیرفعال نیست. این عضو پیچیده هر روز راز تازه‌ای از خود را برای ما آشکار می‌کند، دریچه‌ای که این بار روی سلامت ذهن و روان باز شده است.