پرسه زنی اینترنتی و بطالت

خیزش وب (web crawl) کاربران یعنی شاخه به شاخه‌شدن توسط هایپرلینک‌ها ارجاع بی‌‌پایانی به علاقه‌مندی‌های آنها دارد حتی گاهی کاربر با به تعلیق درآوردن موجودیت خود در فضای مجازی و حضور پنهان (invisible) در شبکه‌های اجتماعی مجازی از لای درهای نیمه‌‌باز صفحات اینترنتی به علاقه‌‌مندی‌ها، دوستی‌‌ها و رابطه‌های افراد سرک می‌کشد؛ البته این سرک در فضای مجازی چندان ناپسند نیست؛ چرا که صاحبان صفحات، امکان محدودسازی دسترسی دارند و اگر اجازه دسترسی به دیگر کاربران بدهند یعنی کنجکاوی را مجاز دانسته‌‌اند. افراد در شبکه‌‌های مجازی درهای تازه‌‌ای به سوی خود می‌گشایند که کاربر را فرامی‌خواند.

اوقات فراغت به معنای زمان فراغت از کار است؛ زمان فروخته‌نشده به سازمان‌‌ها و نهادهای شغلی؛ زمانی که می‌توان علاقه‌مندی‌‌ها را در ورزش، هنر و روابط اجتماعی جستجو کرد؛ جهان مجازی بدلی از این تجربه‌‌ها را به کاربر می‌دهد.

جهانی گسترده که امکان جستجوی علاقه‌مندی‌ها را دارد و کاربر با پیشنهادهای فراوانی از سوی وبلاگ‌ها و سایت‌ها مواجه می‌شود. از این بابت پرسه‌زنی در وب نوعی آزادسازی و سپردن خود به تودر‌توهای پیوندهای صفحات است که هر یک اطلاعات، دانش و علاقه‌مندی‌‌ها را نشانه می‌گیرند و کاربر را فرا می‌خوانند.

همین بهانه‌ای است برای کاربر پرسه‌زن در فضای مجازی که از یک متن به متن دیگر برود و از این صفحه به صفحه دیگر گذر کند.

با دیدن و خواندن عبارت «یک مسلمان قربانی نژادپرستی شد» به صفحه نژادپرست در ویکی‌پدیا لینک می‌شود؛ آنجا درباره آپارتاید آفریقای جنوبی می‌خواند؛ بعد به صفحه آفریقای جنوبی می‌رود؛ همان‌جا که جام جهانی 2010 برگزار شد؛ با کلیک بر عبارت جام‌جهانی به اطلاعات جالبی از 19 دوره مسابقات جهانی فوتبال می‌رسد؛ بعد نقشه‌ای از همه کشورهای میزبان را می‌بیند که کاربر را به نقشه گسترده‌تری از همه کشورهای جهان می‌برد و باز در اکناف جهان سیر می‌کند.

در واقع، پرسه‌زنی مجازی به معنای اتلاف وقت نیست بلکه نوعی اوقات فراغت بازیگوشانه و فعال است.

بودلر پرسه‌زنی را تجربه شهر مدرن می‌داند و والتر بنیامین، پرسه‌زنی‌ را حضور در فضاهای مدرن که با تجربه مستقیم از تفاوت‌ها و ناهمگنی‌ها و خلاقیت‌های زندگی روزمره همراه است. از این منظر پرسه‌زن، ولگرد نیست؛ بلکه فردی متشخص است که با نگاه خیره به پیاده‌روها، پاساژها و مردم به لباس‌ها و مدهای متمایزکننده می‌نگرد.

پرسه‌زنی مجازی، تجربه‌ تازه‌ای از این مفهوم است و البته پیچیده‌تر و متکثرتر. آناستازیا سولیتیز پرسه‌زن به مفهوم بودلر و بنیامین را نظاره‌گر منفعل عصر مدرن می‌داند در حالی که پرسه‌زن مجازی را مشارکت‌ کننده فعال عصر پست‌مدرن می‌داند که با برگزیدن، برچسب‌زدن، به اشتراک گذاشتن و نظر دادن بر شاهراه‌ها و گذرگاه‌های اینترنتی (سایت و بلاگ) اثر می‌گذارد.

وندرمرچ نیز به دگردیسی مفهوم والتر بنیامین از پرسه‌زن در عصر جهانی‌شدن می‌پردازد.

مطالعات تازه‌ای در این حوزه انجام شده است؛ مثلا بارت سیمون به پرسه‌زنی سایبر و درگیر‌شدن با بازی‌های دیجیتالی آنلاین می‌پردازد؛ فضای نامکانی که افراد به مسابقه و رقابت می‌پردازند و ساعت‌ها وقت می‌گذرانند.

بنجامین کونور به پرسه‌زنی مجازی در خیابان‌های شهرهای جهان با گوگل ارث می‌پردازد. پانورامای 360 درجه از خیابان‌های پاریس، نیویورک و لندن و جابه‌جایی قدم‌به قدم در این خیابان‌ها، ساعت‌ها تجربه ای جهانی را مجازی و بازنمایی دوباره جهان و تجربه​ای جهانی را برای کاربر شکل می‌دهد.

اسلاوی ژیژک، پرسه در فضای مجازی را «گذر از دل فانتزی» می‌داند که با حداقل فاصله ایمنی‌مان، آزادی کنش داشته باشیم البته گذر از فانتزی با خطرهای روان‌پریشی، هیستری و انحراف همراه است،

اما تجربه فانتزی یعنی به بازی‌گرفتن واقعیت، نه تخطی از واقعیت (مثلا نقص قوانین در فضای وب)؛ در واقع پرسه‌‌های مجازی امکانی برای خیالپردازی «دگرخودآزادانه»ای است که هیچ‌گاه نمی‌تواند به ذهنیت درآید. از همین رو کاربر جرات می‌کند ریشه‌ای‌ترین و رادیکال‌ترین تجربه‌‌ها را تصور کند.

چنین عملی اصلا به معنای اسیرکردن خویش به دست این‌گونه خیالپردازی‌ها نیست، بلکه کاربر را قادر می‌سازد به طریقی متکثر و سرخوشانه با آنها برخورد کند و حداقل فاصله‌ای را با آنها حفظ کند. به تعبیر میشل فوکو، فضای مجازی آرمانشهر نیست، اما دگر‌شهر است؛ تجربه‌ای ضدمکان و تاحدی غیرهژمونیک که کاربر را به پرسه‌های سیال می‌برد. این بار، تورق متن مجازی نه بر اساس هدف و اهمیت، بلکه بر اساس علاقه و بازیگوشی دنبال می‌شود؛ از همین رو اوقات فراغت مجازی جذاب و فعال است.

منابع در دفتر روزنامه موجود است محمدرضا مریدی ‌-‌‌ استادیار دانشگاه هنر