هفت‌سین زندگی

اجزای سفره هفت‌سین همگی منشا گیاهی دارد و قابل خوردن است؛ چراکه برگرفته از زندگی مبتنی بر کشاورزی است بنابراین «سپند» یا همان «اسپند» یا «سکه» از اجزای اصلی سفره هفت‌سین به حساب نمی‌آید.

همچنین تمام «سین‌های» سفره هفت‌سین ریشه پارسی دارد. لذا «سنبل» که از ریشه عربی است، از اجزای اصلی سفره نیست. بنابراین هفت‌سین‌های اصلی عبارتند از: سیر، سمنو، سنجد، سبزه، سماق، سیب و سرکه.

مفاهیم

سمنو: نمادی از زایش، باروری گیاهان و ثروت و فراوانی است.

سبزه: به خاطر نورستگی، نمادی است از تولد دوباره و برکت در سال جدید.

سنجد: نماد عشق است و محرک زایش و بالندگی.

سماق: به  دلیل آن که به رنگ طلوع آفتاب است، نماد تولد مجدد و موجب پاکیزگی و گندزدایی است.

سیر: نماد سلامت و گندزدایی است.

سیب سرخ: نشانه زیبایی و سلامت است و نمادی از زایش و باروری.

سرکه: نماد صبر و عقل و بلندای سن است و نشانه‌ای از پاکیزگی.

از دیرباز، ایرانیان اجزای دیگری نیز به سفره هفت‌سین افزوده‌اند که جزء لاینفک آن شده است. مانند:

آیینه: که نماد خلقت و نشانه‌ای از روشنی و پاکی است.

قرآن (یا کتب آسمانی دیگر برای سایر ادیان): که به  دلیل تقدس آن موجب برکت در سال جدید خواهد بود.

تخم‌مرغ: نماد نطفه و ادامه نسل است.

سکه: نماد ثروت و سرشاری روزی است.

ماهی قرمز: نشانه زندگی است.

سنبل: پیام‌آور بهار و نشانه زیبایی است.

شمع: نشانه نور و آینده روشن است.

آب: نماد پاکی و جاری بودن رزق و روزی است.

نقل و شیرینی: نمادی است از برکت و شیرین‌کامی.

گاهی برنج، گندم و نمک را نیز به نشانه برکت در سفره هفت‌سین قرار می‌دهند.

 در زمان‌های گذشته، هفت‌سین را به شکل یک سفره بزرگ روی زمین می‌گستردند و هنگام تحویل سال، تمام اعضای خانواده ـ که معمولا پدر و مادر همراه فرزندان، نوه‌ها و... بودند ـ دورتادور سفره می‌نشستند. یک کوزه از آب باران را که قبلا جمع‌آوری کرده بودند نیز در سفره قرار می‌دادند یا ظروف حاوی شیر، گلاب، عسل و شکر و حتی ماست و پنیر تازه و نان‌های شیرین را نیز بر سفره می‌گذاشتند که امروزه دیگر متداول نیست.

معمولا سفره هفت‌سین را تا سیزدهم فروردین حفظ می‌کنند و در روز سیزدهم سبزه را در آب روان می‌اندازند.

برای چیدن یک سفره هفت‌سین زیبا به نکات زیر توجه کنید:
سفره را می‌توانید به شکل سنتی و کلاسیک آن، ساده یا با تزئینات بیشتر بچینید. برای این کار از انواع ظروفی که در دسترس دارید، می‌توانید استفاده کنید.

فقط کافی است جنس ظروفی را که انتخاب می‌کنید با هم تناسب داشته باشد، ولی این به معنای هم‌جنس و هم‌شکل و هم‌رنگ بودن آنها نیست. انواع ظروف بلوری و فنجان‌های شیشه‌ای ساده را نیز می‌توانید با ویترای نقاشی کنید یا انواع ظروف سفالی را تهیه و به رنگ دلخواه رنگ‌آمیزی کنید.

سرزدن به گنجه مادربزرگ‌ها و بیرون آوردن ظروف قدیمی و لاله و شمعدان‌های رنگی را به شما پیشنهاد می‌کنیم حتی اگر ظرف مناسب ندارید یا به دنبال طرحی جدید هستید، می‌توانید با کمی خلاقیت از برگ، صدف، برش‌هایی از چوب، بالشتک و... به جای ظرف استفاده کنید. از ترمه، ساتن، پارچه‌های سوزن‌دوزی و... برای کف سفره هفت‌سین می‌توان استفاده کرد.

اگر به سفره مدرن علاقه‌مند هستید، می‌توانید هفت‌سین را روی میزهای شیشه‌ای یا تک‌رنگ بچینید و از ظروف جدید و مدرن استفاده کنید. شمعدان‌های پایه بلند مدرن و به کاربردن رنگ سفید یا رنگ‌های ملایم به چیدمان شما کمک می‌کند. معمولا از پارچه برای زیر اجزای هفت‌سین استفاده نمی‌شود و سفره خلوت چیده می‌شود.

سبزه و تخم‌مرغ، اجزایی از سفره است که معمولا بیشتر می‌توان آنها را تزئین کرد و طرح‌های جدید و زیبایی را به وجود آورد. می‌توانید از تعداد بیشتری سبزه و تخم‌مرغ با طرح‌های گوناگون در سفره استفاده کنید که زیبایی کارتان را دوچندان می‌کند.

سبزه را می‌توان به شکل ساده یا حجم‌دار (روی ماکت‌های گوناگون) تهیه کرد. سبزه ساده را می‌توان از گندم، عدس، ماش و... تهیه کرد.

بهتر است با کمی خلاقیت سبزه خود را به شکل قلب، پروانه، بته‌جقه و... دربیاورید یا در وسط ظروف گرد یا چهارگوش, یک لیوان قرار دهید و بعد جوانه‌ها را دورتادور آن بریزید. بعد از بلند شدن سبزه، لیوان را بردارید و به جای آن شمع یا تنگ پایه‌دار ماهی قرار دهید.

همچنین می‌توان سبزه را در تنگ یا ظروف شیشه‌ای پایه‌بلند تهیه کرد. راه دیگر این که از یک تخته پلاستیکی بزرگ استفاده کنید و دور تا دور آن را به شکل یک حاشیه جوانه بریزید و هفت‌سین را در داخل این تخته ـ که گرداگرد آن سبزه است ـ بچینید. همچنین می‌توانید کل صفحه را جوانه بریزید و آن را به شکل یک مزرعه دربیاورید و با اجزای دیگر هفت‌سین، کلبه، جاده، آبگیر و... درست کنید.

برای تهیه سبزه به شکل حجم‌دار باید از دانه‌های لعابی مانند شاهی یا منداب و... استفاده کرد. چرا که این دانه‌ها بعد از خیساندن، حالت ژله‌ای پیدا می‌کند و قابلیت چسبندگی روی سطوح مختلف را خواهد داشت. برای تهیه آن به روش زیر عمل کنید:

ابتدا مقدار مناسبی از دانه را پس از یک‌بار شستن برای چهار روز بخیسانید. برای شاهی پنج برابر و برای منداب 5.5 برابر کافیست. سطحی را که می‌خواهید سبزه روی آن سبز شود (مانند کوزه، مکعب، کلاه و...) ابتدا با آب‌فشان خیس کرده و بعد یک لایه پنبه به قطر یک سانت روی آن قرار دهید و بعد روی پنبه را یک لایه تنظیف بکشید. کل سطح را با آب‌فشان خیس کرده و یک لایه بذر روی ماکت بمالید و بعد دوباره خیس کنید. روی یک نایلون شفاف، دو سوراخ به اندازه سه در سه سانت ایجاد کنید و با فاصله از ماکت به شکلی که به آن نچسبد، به دور آن بپیچید.

روز اول و دوم با آبپاش سبزه را روزی سه بار آبدهی کنید و از روز سوم ـ که بذرها جوانه زد و به رنگ سبز کمرنگ درآمد ـ روکش را بردارید و روزی دو بار آبدهی کنید.

در دو سه روز اول که روکش نایلونی دارد، سبزه را در محیط معمولی و به دور از نور قرار دهید ولی پس از برداشتن نایلون یک روز اول در همان محیط معمولی و بعد از آن روزی چند ساعت سبزه را در هوای آزاد قرار دهید و روزی یکبار آبدهی کنید. بذر شاهی​حدود شش روز و منداب ​چهار روز آماده می‌شود. فقط دقت کنید بعد از آبدهی، آب در زیر ماکت نماند چراکه بوی نامطبوعی ایجاد می‌شود.

برای تزئین تخم‌مرغ‌ها می‌توانید سوراخ ریزی در دو سر تخم‌مرغ ایجاد کنید و از یک سر فوت کرده و محتویات آن را خارج کنید و سپس آن را بشویید و رنگ‌آمیزی کنید یا بدون تخلیه، ابتدا تخم‌مرغ‌ها را بپزید و بعد آنها را تزئین کنید. می‌توانید تخم‌مرغ را به چسب چوب آغشته کنید و بنا به سلیقه خود در اکلیل، منجوق و... بغلتانید.

همچنین می‌توانید دورتادور تخم مرغ را با انواع روبان، کاموا، قیطون یا سرمه به صورت فشرده یا با فاصله پوشش دهید و از گل‌های ریز برای تزئین بیشتر آن استفاده کنید یا با آنها طرح‌های گوناگون روی تخم‌مرغ ایجاد کنید.

با بافتن سه رشته باریک از پارچه‌های بدون استفاده در منزل می‌توان گیس‌باف درست کرد و با آن دورتادور تخم‌مرغ را پوشاند. زرورق‌های کاغذی براق و رنگی نیز ایده خوبی برای پوشش تخم‌مرغ است.
راه دیگر، بریدن گل یا طرح‌های زیبا از روی دستمال کاغذی یا کاغذهای معمولی است.

پس از این‌که طرح خود را با دقت بریدید با کمک قلم‌مو روی تخم‌مرغ را کمی چسب چوب زده و طرح را بچسبانید. دوباره روی طرح را هم چسب چوب بزنید. چسب چوب بعد از خشک شدن بی‌رنگ می‌شود.

با استفاده از انواع شابلون روی تخم مرغ را طراحی کنید. ابتدا شابلون را روی تخم‌مرغ قرار داده و بعد با قلم‌مو و چسب محل را مرطوب و با اکلیل‌های رنگی محل شابلون را پر یا رنگ‌آمیزی کنید.

تخم‌مرغ‌ها را با استفاده از رنگ‌های طبیعی هم می‌توان رنگ کرد. آنها را می‌توانید در آب لبو، اسفناج، انار، پوست پیاز و زعفران و... بجوشانید و یا با رنگ‌های اکریلیک یا اسپری رنگ کنید.

برای نقاشی روی تخم‌مرغ هم از انواع رنگ‌ها و حتی مداد رنگی می‌توان استفاده کرد، ولی بستگی به استعداد شما در نقاشی دارد. اگر در نقاشی تبحر دارید، از طرح‌های پیچیده‌تر و در غیر این صورت از خطوط افقی و عمودی و گل‌های ساده بهره ببرید.

می‌توانید از اسفنج یک قیف درست کنید و تخم‌مرغ‌های پلاستیکی رنگ شده را روی آن بچسبانید. اگر
 درست کردن قیف برایتان مشکل است، روی کله قند تور یا پارچه بکشید و بعد تخم‌مرغ‌ها را بچسبانید. اگر در قلاب‌بافی تبحر دارید، می‌توانید طرح‌های جالبی روی تخم‌مرغ درست کنید.

همین طور با کمک کاموا و مقوا و با کشیدن چشم و ابرو می‌توان تخم‌مرغ‌ها را به شکل شخصیت‌های مختلف درآورد.

با برداشتن مقداری از پوسته سر تخم مرغ و تخلیه آن، داخل تخم‌مرغ را سبزه سبز یا شمع را آب کنید و داخل تخم‌مرغ بریزید و فتیله در آن قرار دهید و به عنوان شمع استفاده کنید. اگر تخم‌مرغ‌های رنگی شما حین کار شکست، می‌توانید تکه‌های رنگی را به شکل نامرتب روی تخم مرغ دیگری بچسبانید یا با نگین‌های رنگی تخم‌مرغ را تزئین کنید.

دستگاه‌های پانچی موجود است که مقوا را به شکل گل برش می‌زند. این گل‌ها را تک‌تک با کمک سوزن‌های ته‌گرد رنگی در پوسته تخم‌مرغ پلاستیکی فرو ببرید.

با برداشتن قسمتی از سر سیر و سیب حفره کوچکی ایجاد کنید و داخل آن را شمع وارمر قرار دهید. سیر و سنجد را می‌توانید با کمک سیم به شکل خوشه انگور دربیاورید یا با چسباندن آنها روی اسفنجی گرد، توپی از سیر، سنجد یا سماق درست کنید و حتی در آخر چوب نسبتا بلندی را در انتهای اسفنج فرو ببرید و سر دیگر چوب را در داخل گلدان‌های زیبایی قرار دهید و آن را با ماسه و یا اسفنج داخل گلدان ثابت کنید. 

پروانه فتحعلی - سفره آرا