سیزده به در، پیمان آشتی با طبیعت

سیزده به در علاوه بر آنکه بهانه ای برای شادمانی و لذت بردن از طبیعت است به عنوان یک جشن و آیین باستانی نیز مورد توجه است، چنانکه بنیاد جهانی میراث پاسارگاد در سال 2010 با ارسال نامه ای به یونسکو خواهان ثبت این روز به عنوان «کهن ترین روز گرامی داشت طبیعت در جهان» شده است.

یزده بدر ، جشن واقعی بهار است. طراوت و سرسبزی به طبیعت بازگشته و طبیعت نیز مردم را به سوی خود می‌خواند.

طالع سیزدهمین روز بهار سعد است

نخست باید به این موضوع توجه داشت که در فرهنگ ایرانی، هیچیک از روزهای سال «نحس» و «بدیمن» یا «شوم» شمرده نشده، بلکه چنانچه می دانیم هر یک از روزهای هفته و ماه نام هایی زیبا و در ارتباط با یکی از مظاهر طبیعت یا ایزدان داشته و دارند، و روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاهشماری ایرانی نیز «تیر روز» نام دارد که متعلق به  ستاره تیشتر یا ستاره باران آور است  و ایرانیان از روی خجستگی، این روز را برای نخستین جشن تیرگان سال، انتخاب کرده اند.

همچنین در هیچ یک از متون کهن و هیچ دانشمند و نویسنده ای، از این روز (سیزده بدر)به بدی یاد نکرده اند بلکه در بیشتر نوشتارها و کتاب ها، از سیزدهم نوروز با عنوان روزی فرخنده و خجسته نام برده اند.

برای نمونه کتاب «آثار الباقیه» جدولی برای سعد و نحس بودن روزها دارد که در آن جدول در مقابل روز سیزدهم نوروز کلمه ی «سعد» به معنی نیک و فرخنده آورده شده است.

اما پس از نفوذ فرهنگ اروپایی در زمان حکومت صفویان که در این فرهنگ  عدد 13 را نحس می دانستند، این فرهنگ اشتباه در میان برخی از مردم جا افتاد.

شیوه های برگزاری و مراسم سیزده بدر

بخشی از آیین های سیزده بدر را باورهایی تشکیل می دهند که به نوعی با تقدیر و سر نوشت در پیوند است.برای نمونه ،فال گیری (به ویژه فال کوزه)، گره زدن سبزی و گشودن آن ، بازی های گروهی، ترانه ها و رقص های دسته جمعی، گردآوری گیاهان صحرایی، خوراک پزی های عمومی، بادبادک پرانی، سوارکاری، نمایش های شاد، آب پاشی و آب بازی، شادی کردن و خندیدن به معنی فروریختن اندیشه های پلید و تیره، روبوسی نماد آشتی، به آب سپردن سبزه سفره  نوروزی نشانه ی هدیه دادن به ایزد آب «آناهیتا» و گره زدن سبزه برای شاهد قرار دادن مادر طبیعت در پیوند میان زن و مرد، ایجاد مسابقه های اسب دوانی که یادآور کشمکش ایزد باران و دیو خشک سالی است.

البته همانگونه که شباهتی بین چهارشنبه سوری متداول امروزی با شیوه های اصیل و کهن آن وجود ندارد، سیزده بدر امروزی نیز تنها نامی از یک جشن کهن را برخود داشته و هیچ شباهتی به آیین کهن و یادگار نیاکان ما ندارد.

نحوه  اجرای جشن سیزده بدر ، مانند بسیاری از دیگر آیین های ایرانی، عمیقا از شیوه  اصیل و باستانی خود دور شده است و به شکل فعلی آن، دارای سابقه تاریخی در ایران نیست.

اگر در گذشته مادران و پدران ما، سبزه های نوروزی خود را در این روز به صحرا می برده و برای احترام به زمین و گیاه، آن را در آغوش زمین می کاشته اند، امروزه برخی افرادآن را به سوی یکدیگر پرتاب کرده و تکه تکه اش می کنند و به جای سپردن آن به آب روان و یا کاشتن در دل زمین در جاده ها رهایش می کنند.

سیزده بدرِ پیشینیان ما، روزی برای ستایش و دعا برای طلب باران فراوان در سال پیش رو، برای گرامیداشت و پاکیزگی طبیعت و مظاهر آن، و زیست بوم مقدس آنان بوده است. در حالیکه امروزه روز ویرانی و تباهی طبیعت است!

گذشتگان ما ، آثار حضور در طبیعت را درک کرده بودند و به دنبال آثاری که طبیعت می‌تواند روی انسان و برای متحول کردن او بگذارد، بودند.آنان دریافته بودند که نتایج برقراری ارتباط با طبیعت و حفظ آن در نهایت به نفع انسان و نسل‌های آینده است .

آنان دریافته بودند زندگی انسان چنان وابسته به محیط زیست است که حذف آن را به هیچوجه قابل تصور نیست چراکه در وهله نخست به حذف انسان و حیات بشری منجر می شود.

در واقع باید توجه داشت که محیط زیست می تواند بدون انسانها زنده بماند، اما انسانها بدون محیط زیست نمی توانند زنده باشند.

اما با اینکه در سالهای اخیر از سیزده بدر به عنوان روز آشتی با طبیعت تلقی می‌شود با این همه شاهد بودیم  که سیزده به در، در این سالها به روز آزار طبیعت تبدیل شده است و زباله های برجای مانده در طبیعت و یا آتش سوزی هایی که در اثر سهل انگاری هموطنان مان بوجود می آید ضررهای جبران ناپذیری را به طبیعت رنج دیده کشور وارد می کند.

اگر بدون احساس مسوولیت در قبال محیط زیست به سراغ آن برویم، ویرانگر آن خواهیم شد . انسان نه تنها به خاطر خود بلکه به خاطر آیندگان ، در مقابل محیط زیست مسئول است.

در حقیقت معنای فرهنگ محیط زیست همین نحوه برخورد انسان‌ها با محیط زیست است، هم انسان‌ها بر محیط زیست تاثیر می‌گذارند و هم محیط زیست بر انسان ها. اما مشکل اساسی در این است که محیط زیست یک طرفه تنها بخشنده است و انسان یک طرفه تنها آسیب رسان و مضر.

این در حالی است که تنها با رعایت نکاتی ساده می توان بدون آسیب رساندن به طبیعت تازه شکفته بهاری روزی خاطره انگیزو به یاد ماندنی را در دامان طبیعت سپری کرد.

سیزده بدر فرصتی برای گفتگو در زمینه محیط زیست

به اعتقاد مدیر انجمن دیده بان کوهستان ، می توانیم سیزده بدر را  به فرصتی برای گفتگو در زمینه  محیط زیست؛ با خانواده، اطرافیان، و غریبه هایی که در جاده ها و باغ ها و بوستان ها می بینیم تبدیل کنیم. شاید با همین گفتگوهای چند ساعته بتوان دیدگاه برخی از اطرافیان را نسبت به محیط زیست تغییر داد و دریچه ای نو از طبیعت بر آنها گشود.

عباس محمدی می گوید: اگر به جنگل و یا مناطق خارج از محدوده شهری می روید یادتان باشد شما میهمان هستید و حیوانات صاحب خانه، پس ضمن انتخاب مکان مناسبی جهت گذارندن روز، از نزدیک شدن به محل زندگی حیوانات وحشی خودداری کنید تا برای مهمانان و صاحب خانه ها  مشکلی پیش نیاید.

به گفته وی، درحالیکه سالانه هزاران هکتار جنگل و مرتع به دلیل بی احتیاطی هموطنانمان در آتش می سوزدبهتر است گردشگران در صورت نیاز به آتش حتی الامکان منقل همراه خود برده و در غیر اینصورت حتماً خاکستر آتش را با آب و خاک خاموش کرده همچنین از روشن کردن آتش در کنار درختان خودداری کنند.

محمدی اضافه می کند: از درختان برای تاب بازی استفاده نکنید و یا حتی الامکان درختی را انتخاب کنید که توانایی این کار را داشته باشد.همچنین از ته سیگار رها شده در طبیعت اگر روشن باشد می تواند باعث آتش سوزی شود و در غیر اینصورت بدلیل مواد سمی باعث آلودگی محیط زیست می شود. ته سیگار خود را در طبیعت رها نکنید.

به جای شکار حیوانات، به جای چیدن گلها و گیاهان از آنها عکس بگیرید

یک فعال محیط زیست نیز با بیان اینکه گردشگران باید از تخریب آشیانه پرندگان و مسدود کردن محل زندگی حیوانات وحشی جداً خودداری کنند می گوید: وسایل پلاستیکی کوچک و یا آدامس رها شده در طبیعت اگر توسط پرندگان یا دیگر حیوانات کوچک بلعیده شود می تواند باعث ایجاد مشکل و یا حتی مرگ شود.

سپهر سلیمی اضافه می کند: از شکار و آوردن حیواناتی مانند لاک پشت، مار، سمندر و جوجه تیغی به خانه خودداری کنید، از آلوده کردن آب، خاک و هوا بپرهیزید و  زباله های خود را جمع کرده و همراه خود ببرید.

او در ادامه توصیه می کند: در مناطق جنگلی و یا مناطقی که تابلوی عبور حیوانات اهلی یا وحشی وجود دارد، با کمترین سرعت ممکن رانندگی کنید و مراقب حیوانات بی پناه باشید، به هیچ وجه به حاشیه یا حریم مناطق حفاظت شده سازمان محیط زیست وارد نشوید ولی اگر به هر دلیلی این اتفاق افتاد باید بدانید رعایت قوانین مربوط به آن الزامی است. از ایجاد سر و صدای زیاد جداً خودداری کنید. در کنار چشمه های طبیعی و مصنوعی ایجاد شده برای آب خوردن حیوانات اقامت نکنید تا حیوانات به راحتی و بدون استرس بتوانند آب بنوشند. ورود بدون مجوز و تخلف از مقررات مناطق حفاظت شده موجب جریمه خواهد شد.

سلیمی با بیان اینکه به جای شکار حیوانات، به جای چیدن گلها و گیاهان از آنها عکس بگیرید و سالها از دیدن آن عکس لذت ببرید می گوید: ماهی قرمز خود را در رودخانه ها و یا آبگیرهای طبیعی رها نکنید. رها کردن آنها در محیط طبیعی می تواند باعث مرگشان شود و اگر زنده بمانند هم برای گونه های بومی مضر خواهند بود. اگر نمی خواهید از آنها نگهداری کنید آنها را در دریاچه های مصنوعی و یا حوض های بزرگ محل زندگی خود رها کنید.

دیده بان طبیعت سرزمین خود باشیم

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم در آستانه روز طبیعت از مردم خواست در حفظ و نگهداری طبیعت تلاش کرده و از آسیب زدن به آن خودداری کنند.

محمد جواد محمدی زاده با بیان اینکه احترام به محیط زیست ، احترام به خالق یکتا و احترام به زندگی است و تخریب آن خیانت در امانت و ظلم به نسل های آینده است، افزود:  سیزدهم فروردین"روز انس با طبیعت" را نقطه عطفی در رویارویی انسان با مظاهر طبیعی دانست و گفت: هنر بهره مندی از آموزه های دینی و اخلاق زیست محیطی ایجاب می کند با اراده و همتی مضاعف صیانت از جلوه های الهی را سرلوحه رفتار و منش خود قرار داده تا این روز با عمل به توصیه های زیست محیطی به خوبی سپری شود.

وی خطاب به مسافران سیزده نوروز گفت: بیاییم دیده بان طبیعت سرزمین خود باشیم و برای حفظ محیط زیست سرزمین پهناور ایران ، همه احساس مسئولیت کنیم و  به متخلفان تذکر دهیم واگر جایی مشکل و ایرادی دیدیم عکس بگیریم و به شکلی آنرا در اختیار رسانه ها و خبرگزاریهای کشورمان قرار دهیم و یا در وبلاگ و شبکه های اجتماعی منعکس کنیم. برای حفظ محیط زیست سرزمین پهناور ایران همه باید احساس مسئولیت کنیم .همچنین با رعایت شرایط لازم به متخلفان تذکر دهیم.

محمدی زاده خطاب به تفرجگران سیزده نوروز افزود: با توجه به فصل گلدهی گیاهان، محل اسکان خود را در اماکنی انتخاب کنند که از پوشش گیاهی و جنگلی کمتری برخوردار باشد و از لگدمال کردن گیاهان و شکستن سرشاخه های درختان خودداری شود.

جلوگیری از شکار و صید حیات وحش و عدم حمل هرگونه سلاح، تبر، اره و تور صیادی از دیگر توصیه های معاون رییس جمهور به مردم است.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست از تفرجگران سیزده نوروز خواست در صورت مواجه شدن با هر گونه حریق در جنگل نسبت به خاموش کردن آن اقدام و یا با مراکز آتش نشانی ، محیط زیست و منابع طبیعی تماس گرفته و موضوع را گزارش کنند.

سخن آخر اینکه با آرزوی جشنی فرخنده برای مردم سراسر میهن سبزمان امیدواریم امسال با رعایت این نکات حیات دوباره را به کام درختان سرزمینمان تلخ نکنیم چرا که اگر در سیاست شکست و بن بستی ایجاد شود، باز می‌توان زندگی کرد، اگر منابع اقتصادی تمام شود و همه فقیر شوند، می‌توان با بهره‌گیری از طبیعت به حیات ادامه داد اگر فرهنگیان حرف جدیدی تولید نکنند ، زندگی می‌تواند ولو بدون اندیشه‌های والا ادامه پیدا کند اما اگر طبیعت نابود شود ، به راستی چگونه می‌توان به زندگی ادامه داد؟ (مهر)