مراقب تقلبی‌ها باشید

برای پاسخ به این پرسش و سوالاتی از این قبیل سراغ سعید سیف، کارشناس جواهرشناسی رفتیم که در اولین مرکز تخصصی طلا و جواهر کشور برای اولین بار اقدام به راه‌اندازی رشته طلا و جواهر به صورت دانشگاهی کرده است.

سنگ‌های قیمتی چه سنگ‌هایی است و اصلا چه چیزی ملاک قیمتی بودن یک سنگ است؟

اصطلاح قیمتی و نیمه قیمتی کلماتی است که در بازار از آنها استفاده می‌شود و این کلمات خیلی مورد توجه استادان رشته جواهرشناسی نیست.

چرا؟

در بازار سنگ‌هایی مثل فیروزه و عقیق یا سنگ‌هایی از خانواده سنگ بریل مثل بریل قرمز را نیمه‌قیمتی می‌دانند، اما در نگاه ما این سنگ‌ها بسیار قیمتی هستند مثلا یک قیراط سنگ کایوا بالای دوازده هزار دلار قیمت دارد، ولی به عنوان نیمه قیمتی شناخته می‌شود. در بازار، یاقوت و زمرد و الماس را قیمتی می‌دانند در صورتی که ما زمردهای زیادی داریم که اصلا قیمتی نیستند.

چه تفاوتی بین ارزشگذاری شما و بازاریان وجود دارد؟

در ارزشگذاری ما کیفیت سنگ، کمیابی آن و زیبایی‌اش تاثیر زیادی دارد. ما عقیق‌ها و فیروزه‌هایی داریم که قیمت‌شان گاه به چند میلیون دلار هم می‌رسد، لذا از نظر ما هر سنگی ارزش خاص خودش را دارد.

یعنی اگر سنگی از یک معدن یا کشور خاصی باشد روی قیمت آن تاثیر می‌گذارد؟

این که سنگ متعلق به کدام معدن یا کدام کشور است خیلی تاثیرگذار نیست مثلا در بازار می‌گویند زمرد کلمبیا در صورتی که این خیلی مهم نیست.

پس چه چیزی اهمیت دارد؟

مهم این است که وقتی سنگ در دست شماست از چه کیفیتی برخوردار باشد و این که معدن سنگ در فلان جا می‌تواند در کیفیت سنگ موثر باشد، ولی در قیمتش تاثیری ندارد.

بجز کیفیت چه چیزهایی روی قیمت اثر دارد؟

آنچه مهم است اول کیفیت و بعد تراش خوب و مبرا بودن سنگ از ناخالصی‌هاست که تعیین‌کننده قیمت است.

معادن سنگ‌های بهادار در کشورمان در کدام استان‌ها قرار دارد؟

تا آنجا که من می‌دانم و با استادان اکتشاف معدن صحبت کرده‌ام بجز عقیق و فیروزه که خاستگاهشان در نیشابور است، کار اکتشافی خاصی در این زمینه در کشورمان انجام نشده است، بنابراین نمی‌توانیم بگوییم در فلان استان یاقوت نداریم چون هیچ تجربه اکتشافی نداریم و کاری در این زمینه انجام نشده است. در صورتی که در کشور همسایه‌مان ـ افغانستان ـ سنگ‌های قیمتی زیادی وجود دارد و چون از نظر جغرافیایی شبیه هم هستیم به اعتقاد کارشناسان، ما هم بسیاری از سنگ‌های قیمتی را در کشورمان داریم.

یعنی در افغانستان این کارهای اکتشافی انجام شده؟!

بله. در حال حاضر گروه‌های زیادی در این کشور کارشان اکتشاف جواهرات است و بهترین زمرد، یاقوت و انواع و اقسام سنگ‌های آکوامارین، توپاز و آمیتیس را دارند.

چطور به فکر اکتشاف افتاده‌اند؟

سال‌ها قدرت‌های بزرگ به این کشور چشم دوخته بودند و از سال‌ها قبل کارشناسان روس اکتشافات را شروع کردند و حالا هم که آمریکایی‌ها در بیشتر مناطق این کشور به ذخایر آن توجه می‌کنند و اقدام به اکتشاف می‌کنند. به همین دلیل بیشتر این گوهرهای گرانبها از افغانستان خارج می‌شود و در کشورهایی مثل هند و پاکستان و ارمنستان تراش می‌خورد و بعد مثلا به اسم زمرد کلمبیا وارد کشور ما می‌شود. در صورتی که ممکن است خودمان همان نوع زمرد را داشته باشیم یا اصلا می‌توانیم با آموزش تراش، خودمان سنگ‌های افغانستان را تراش دهیم که برایمان ارزش افزوده چند برابر داشته باشد.

پس صادرات سنگ در کشورمان معنایی ندارد؟

متاسفانه به اعتقاد کارشناسان در حوزه سنگ‌های بهادار ما صد‌در‌صد وابسته‌ایم و در این حوزه تنها وارد‌کننده هستیم. در صورتی که خودمان می‌توانیم در این حوزه درآمدزایی داشته باشیم.

وقتی وارد کننده‌ایم چطور می‌توانیم درآمدزایی داشته باشیم؟

الان صد‌در‌صد سنگ‌هایی که به کشور ما وارد می‌شود از کشورهای اروپایی و آمریکایی و هند است این سنگ‌ها به صورت تراش‌خورده وارد و اینجا فقط روی کار سوار می‌شود از طرفی ارزش افزوده کار تراش بسیار بالاست. خب ما با آموزش فنون تراش می‌توانیم خودمان سنگ‌ها را تراش دهیم و درآمد بالایش را نیز کسب کنیم.

کار تراش هزینه‌بر است؟

بله. نیاز به دستگاه‌های خاصی دارد.

چند نوع تراش داریم و اصلا تراش روی قیمت سنگ هم تاثیر دارد؟

بیش از ده‌ها مدل تراش داریم که بحث خیلی مفصلی است و اصلا در رشته طلا و جواهر بحث تراش یک گرایش کاملا مجزاست. تراش به اندازه سنگ، شفافیت و خالص بودن آن بستگی دارد. این که بفهمیم از یک قطعه سنگ چند سنگ تراش‌خورده را می‌توان جدا کرد بحثی کاملا مهندسی است اما از اینها گذشته تراش خوب می‌تواند قیمت سنگ را تا 20 هزار برابر بالا ببرد. وقتی یک الماس یک قیراطی بالای چند میلیون دلار ارزش پیدا می‌کند در واقع این هنر تراشکار است که این قیمت را بالا برده است.

به همان نسبت برای تراشکار هم درآمد دارد؟

در همه دنیا بله.

چه سنگ‌هایی در بین خانم‌های ایرانی پرطرفدارتر است؟

در سال‌های اخیر با توجه به ترجمه‌هایی که از کتاب‌ها و مجلات خارجی شده گرایش به سنگ‌های خاصی مثل سنگ‌های ماه تولد که سنگ‌هایی از خانواده کوارتز، بریت و... هستند و خیلی هم گران‌قیمت نیستند بین دختران جوان زیادتر شده است. بیشتر مردم تنها چهار سنگ را می‌شناسند؛ عقیق و فیروزه، زمرد و الماس. تقریبا 95 درصد بازار سنگ ایران را این چهار سنگ به خودشان اختصاص داده‌ است. مثلا یک خانم ایرانی ترجیح می‌دهد انگشتری زیبا از یاقوت داشته باشد تا یک انگشتر با همان رنگ از سنگ «اسپیلکنت» که همان زیبایی را دارد، ولی از نظر قیمت پایین‌تر است. در صورتی که در خارج از کشور مردم انواع و اقسام جواهرات را با انواع و اقسام سنگ‌ها می‌خرند.

همان‌طور که اشاره کردید گرایش خانم‌ها به جواهراتی که سنگ در آنها به کار رفته بیشتر شده و بارها پیش آمده جواهری را به نام برلیان خریده‌ایم و بعد از چند وقت که آن رابه جواهرفروش دیگری نشان داده‌ایم گفته سنگش ارزش زیادی ندارد. چرا این اتفاق می‌افتد؟

متاسفانه معضل بزرگ بحث جواهر در کشور ما بحث تشخیص است. تشخیص دادن برلیان و سایر سنگ‌های قیمتی بحثی علمی و حرفه‌ای است و گاه کسانی که سال‌ها در این حوزه کار کرده‌اند نیز در تشخیص دچار اشتباه می‌شوند. در کنار بعضی از بازاری‌های دلسوز که امانتدارانه جواهر را به مردم می‌فروشند، افراد سودجو نیز از فرصت استفاده می‌کنند و سنگ‌ها را به اسم زمرد و الماس و یاقوت می‌فروشند البته در بسیاری از مواقع خود فروشنده هم چون سنگ را نمی‌شناسد از همان دستی که خریده به کسی دیگر می‌فروشد، اما ناآگاهی دلیل مبرا بودن از مسائل قانونی نیست. فروشنده موظف است در ازای پولی که می‌گیرد همان سنگ را تحویل دهد. بارها دیده‌ام فروشنده‌ای پول الماس یک قیراطی یعنی حدود 15 میلیون تومان را از فرد گرفته، اما انگشتری به او فروخته که از سنگ دیگری در آن استفاده شده بود و ارزش واقعی این سنگ تنها 50 هزار تومان بوده است!

در کشورهای دیگر هم بازار جواهر به همین صورت است؟

خیر. در بسیاری از کشورها مراکز علمی و صنعتی وجود دارد که انواع و اقسام سنگ‌ها مثل برلیان، یاقوت، زمرد و الماس توسط مراکز قانونی و با حضور کارشناسان از نظر اندازه، تراش، رنگ، کیفیت و... مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و برای آنها شناسنامه صادر می‌شود، حتی قیمت واقعی یا حدود قیمت واقعی هم تعیین‌شده و روی آن درج و به اطلاع افراد رسانده می‌شود، شما به عنوان یک خریدار می‌دانید چه می‌خرید و اگر روزی بخواهید جواهرتان را بفروشید باز به همان مراکز مراجعه می‌کنید و به همان قیمت یا کمی پایین‌تر می‌فروشید.

مردم در این آشفته بازار چه​کار باید بکنند؟

فروش جواهر و سنگ‌های قیمتی فروش یخچال و گوشی موبایل نیست که شما بعد از مدتی کار‌کردن با آن اطلاعاتی در مورد آن کسب کنید. جواهر کالایی سرمایه‌ای است و شما چه موقع خرید و چه موقع فروش در معرض ریسک هستید و ترجیحا کسی وارد این کار شود که اطلاعات دقیقی داشته باشد. در کشور ما حتی برای کار ساخته شده نیز شناسنامه صادر نمی‌شود و مردم باید توجه کنند دادن فاکتور کافی نیست، چون اطلاعات دقیقی در مورد نوع سنگ، کیفیت و تعداد آن ارائه نمی‌شود و فقط آمارهای وزنی را می‌آورند که آن هم دردی را دوا نمی‌کند. البته در سال‌های اخیر مراکزی ایجاد شده‌اند که آموزش‌های کوتاه‌مدتی در مورد شناخت سنگ‌ها ارائه می‌دهند. ما امیدواریم این فرهنگ ایجاد شود که خانواده‌ها آگاهانه خرید کنند، وقتی اطلاعات داشته باشند می‌توانند فروشنده را با چالش مواجه کنند و اگر فروشنده بتواند به سوالاتشان پاسخ دهد تا حدی می‌توان اطمینان کرد چون در بسیاری از مواقع خود فروشنده‌ها هم در مورد نوع سنگ و کیفیت آن آگاهی ندارند.

آیا سنگ جواهر هم قدیمی شده و به مرور ارزش آن کم می‌شود؟

ممکن است در بازار به شما بگویند سنگ جواهرتان قدیمی شده و دیگر ارزش سابق را ندارد و از نظر ما اتفاقات بازار خیلی علمی نیست. الماس از ده‌ها سال پیش بوده و قیمت داشته و الان هم قیمت دارد بنابراین اگر سنگ آسیب ندیده باشد نباید قیمتش تغییر زیادی داشته باشد.

چطور سنگ آسیب می‌بیند؟

بسیاری از سنگ‌ها به مواد شیمیایی حساس هستند و از کیفیتشان کم می‌شود و بعضی وقت‌ها می‌بینیم که خانم‌ها انگشتر یاقوت‌شان را همه جا دست می‌کنند و با آن به حمام می‌روند یا با آن ظرف می‌شویند و همه اینها از کیفیت سنگ کم می‌کند.

با توجه به صحبت‌های شما پس شناخت سنگ‌های اصل از بدل ممکن نیست؟

تا دوره و کلاس‌های علمی را طی نکنند بله. چون در دنیا روش‌هایی ابداع شده که تمام سنگ‌ها را به صورت آزمایشگاهی می‌سازند و حتی ناخالصی را نیز به سنگ تزریق می‌کنند بنابراین شناخت سنگ‌ها ممکن نیست.

دیده‌ام جواهرفروش‌ها که از ذره‌بین استفاده می‌کنند یا سنگ را جلوی نور می‌گیرند. این یکی از راه‌های تشخیص است؟

نه اینها اداست و اصطلاحا ژست‌های جلوی مشتری است. شما تنها با تکنیک‌های هوشمند قادر به شناخت خواهید بود. الان زمرد مصنوعی را مانند طبیعی می‌سازند و گاه خیلی از کارآزموده‌ها نیز قادر به تشخیص نیستند.

بهترین سنگ‌ها متعلق به کدام کشورهاست؟

هر سنگی فرمول شیمیایی و ساختار کریستالی مخصوص خودش را دارد که در شرایط دمایی و فشاری در عمق خاصی از زمین شکل می‌گیرد. این شرایط ممکن است برای یک سنگ ایجاد شود و برای سنگ دیگری فراهم نشود، لذا هر معدن و هر لایه‌ای از زمین خاستگاه سنگ خاصی است؛ البته سنگ‌هایی مثل کوارتز در بیشتر کشورها پیدا می‌شود، ولی برخی سنگ‌ها مختص مناطقی خاص هستند مثلا فیروزه مختص ایران است یا الماس آفریقا در دنیا معروف است. از این گذشته کشورهای سیرالئون، کنیا، آفریقای جنوبی، افغانستان و برزیل هم معادن خوبی دارند.

چرا وقتی فیروزه ایرانی شهرت جهانی دارد بازار ما پر از فیروزه چینی است؟

ما باید بپذیریم که در زمینه جواهراتمان کم‌کاری کرده‌ایم. در کشور ما به جز افرادی که به شیوه‌های سنتی کار می‌کنند کار علمی انجام نشده. خب طبیعی است که رقبا فهمیده‌اند می‌توانند در این زمینه کار کنند و شروع هم کرده‌اند. متاسفانه هنوز استخراج بسیاری از معادن ما با حالت‌های انفجاری است یعنی سنگ با انفجار خارج می‌شود، بنابراین بخش عظیمی از سنگ از بین می‌رود. از طرف دیگر طراحی با کیفیتی هم نداریم و همین فیروزه برای تراش به کشورهای دیگر می‌رود و دوباره آن را چند برابر قیمت به خودمان می‌فروشند. چینی‌ها تمام سنگ‌ها را به صورت مصنوعی ساخته‌اند و در بازار به فروش می‌رسانند، اشکالی هم ندارد چون هزینه را پایین‌تر می‌آورد.

گفتید بخش‌هایی از سنگ در حال استخراج از بین می‌رود. آیا امکان دارد کارگر معدنی به دلیل ناآگاهی سنگی را دور بیندازد؟

بله بسیار! ما در طول هفته مراجعانی داریم که مثلا کشاورز هستند و در زمینشان با سنگی برخورد و با پتک آن را خرد کرده‌اند و قطعه‌های کوچک را برای ما می‌آورند تا بفروشند در حالی که بسیاری از سنگ‌ها در حجم درشت ارزششان فوق‌العاده است. بحث اکتشاف یک کاری علمی است و باید مطالعات روی منطقه انجام گیرد و با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مشخص شود که منطقه مستعد چه نوع سنگی است. مثلا نیشابور مستعد فیروزه است، ولی الان می‌بینیم از کرمان هم برای ما فیروزه می‌آورند. پس باید به ساکنان مناطق آگاهی داد که همه بدانند سنگ هم مانند نفت جزو ذخایر ملی است و برای ما ارزش ملی دارد و متعلق به فرد خاصی نیست. البته باید کارگروهی تخصصی از سوی وزارت صنایع و معادن برای این کار ایجاد شود که در راس کار قرار بگیرند و به مراجع علمی کمک کنند چون استخراج هزینه‌بر است و گاه نیاز به دستگاه‌ها و تجهیزاتی دارد که از عهده افراد خصوصی بر نمی‌آید چون بسیاری از سنگ‌ها هر چه از عمق بیشتری کشف شود مرغوبیت بیشتری خواهد داشت. بنابراین باید در این حوزه به صورت جدی کار شود. مثلا باید ببینیم چه شده ترکیه که سال‌ها خریدار جواهر ما بوده، امروز به سراغ افغانستان می‌رود. این به دلیل فقدان بحث آموزش در کشور ماست. روش‌های سنتی ما جوابگوی دنیای مدرن نیست. به نسل جدید نگاه کنید. امروز کمتر دختر جوانی النگو به دست می‌کند و این نشان می‌دهد النگو در حال حذف شدن است و می‌بینیم که دختران جوانمان ترجیح می‌دهند جواهراتی را که سنگ دارد، بخرند. باید به این مسائل در دنیای جدید توجه کنیم.

سمیه افشین‌فر - جام جم