فصل کولر فرا می‌رسد...

این عادت براساس زندگی نیاکانمان در ضمیر ناخودآگاهمان شکل گرفته و ثبت شده است. بادبزن نخستین وسیله برای خنک‌شدن انسان بوده که به دست او اختراع شد، اما شاید وقتی به دنبال وسیله‌ای برای بادزدن خودمان می‌گردیم یا بادبزن به دست می‌گیریم، ناخودآگاه به یاد فصل تابستان و گرمای طاقت‌فرسای آن بیفتیم و به دنبال چاره برای فرار از گرمای این فصل باشیم؛ فصلی که بیشتر انسان‌ها سعی می‌کنند با روش‌های مختلفی از گرمای هوا و آفتاب سوزانش دور بمانند و لذت زندگی را در سایه و هوای مطبوع بهاری تجربه کنند.

هرچه درجه حرارت هوا بالاتر برود، بیشتر به فکر چاره خواهیم بود و سعی می‌کنیم وسیله‌ای بهتر از بادبزن دستی برای خنک‌شدن تهیه کنیم، همین موضوع باعث سکه‌شدن کار برخی کسبه خواهد شد و این گروه با گرم‌شدن هوا علاوه بر هوای گرم تابستانی، بازار گرمی را نیز تجربه می‌کنند.

بسیاری از ما در حال حاضر بدون این‌که فکر کنیم و به دنبال وسیله‌ای برای خنک‌شدن بگردیم، به یاد مکعبی فلزی و آبی‌رنگ روی پشت‌بام خواهیم افتاد و ناگهان آرامش نسیم بهاری کولر را به یاد خواهیم آورد؛ نسیمی که برای تجربه آن حاضریم دست به هر کاری بزنیم. بله دوباره گرمای تابستان از راه می‌رسدو فصل پادشاهی انواع و اقسام کولر نیز آغاز می‌شود.

چون بشر از همان ابتدا هم به فکر راحتی و آسایش خود هنگام گرمای تابستان بوده و متناسب با دانش و امکانات زمانی خود ابزاری را هم در این زمینه اختراع کرده است. بنابراین از بادبزن‌های دستی و خیس‌کردن بوته‌های بیابانی کنار پنجره گرفته تا کولر گازی حاصل همین تفکر یعنی ایجاد آسایش و آرامش در فصل تابستان بوده است.

هرچند این روند چندین قرن طول کشیده تا ما تنها با زدن یک کلید، جهنم تابستانی را برای خودمان به بهشتی تبدیل کنیم، اما در نهایت وسیله‌ای بسیار زیبا و دوست داشتنی به نام کولر را برای ما به ارمغان آورده است.

بدون تردید با دیدن این کلمه بیشتر ما به یاد مکعب فلزی و آبی رنگی که سه در سفید رنگش بیانگر کارکرد این وسیله است، خواهیم افتاد و گاهی هم ناخودآگاه در دوران کودکی خود غرق خواهیم شد.

شاید استفاده از کولر امروزه آنچنان عادی و مرسوم شده که حتی گاهی بدون فکر به گذشته آن، از این وسیله استفاده می‌کنیم و تنها زمانی به یادش خواهیم افتاد که از گرما خیس عرق شده باشیم.

اما وای به روزی که آن کلید آسایش را بزنیم و خبری از هوای خنک نباشد یا این‌که اصلا کلیدی در کار نباشد. اینجاست که تازه اهمیت و جایگاه کولر در زندگی پی خواهیم برد.

حاضریم هرچه داریم بدهیم و فقط از دست گرما خلاص شویم؛ البته شاید هم تازه علاقه‌مند به دانستن زیر و بم خرید و نگهداری کولر بشویم.

کولر در ایران و جهان

اگر مختصری از ورود این وسیله به زندگی امروزی خود بخواهیم بدانیم باید این‌گونه بگوییم که زادگاه کولر آبی نه به شکل امروزی، شاید ایران زمین خودمان و شهر یزد با بادگیرهای معروفش باشد.

نیاکان ما در این شهر با هدایت هوا روی حوضچه‌های کوچک آب، دمای هوا را کاهش می‌دادند و بعد، آن را به داخل اتاق‌های منزل هدایت و در نهایت دمای محیط را برای آسایش و زندگی قابل تحمل می‌کردند.

اما کولرهای آبی به شکل امروزی یا همان جعبه‌های فلزی آبی رنگی که ما در خاطراتمان داریم، به عنوان اولین وسیله سرمایشی کمی بیش از یک قرن پیش در کشور آمریکا طراحی و ساخته شده است.

این جعبه آبی‌رنگ از اوایل سال 1330 شمسی وطنی شد و در دو کارخانه ارج و آزمایش که از اولین تولید‌کنندگان لوازم خانگی مثل بخاری، کولر، یخچال و آبگرمکن بودند، تولید و به بازار مصرف روانه شد.

به طور کلی کولر آبی مجموعه‌ای از قطعات مونتاژ شده داخل یک اتاقک فلزی کوچک است که امروزه به عنوان یکی از وسایل ضروری زندگی ما نقش‌آفرینی می‌کند و بدون تردید همگی از انواع و اقسام وسیله برودتی حال حاضر زندگی با خبریم. اما با توجه به روند روبه رشد تکنولوژی بد نیست دوباره به انواع و اقسام آن اشاره‌ای داشته باشیم.

سیستم‌های برودتی منازل و ساختمان‌های شهری به دو دسته مرکزی و اختصاصی تقسیم‌بندی می‌شود که می‌توان سیستم چیلر و فن‌کوئل را به عنوان سیستم مرکزی نام برد و انواع کولر آبی و گازی را به عنوان سیستم اختصاصی به خاطر سپرد.

سیستم مرکزی یا همان تهویه مطبوع تقریبا از اوایل سال 1340 در ایران تولید شد و از آن زمان برای مجتمع‌های صنعتی و برخی مجتمع‌های مسکونی یا اداری به کار گرفته می‌شود.

اگر از نوع تهویه مرکزی یا همان چیلرها که معمولا در مجتمع‌های بزرگ از آنها استفاده می‌شود، همراه معایب یا محاسنش بگذریم؛ به همان کولرهای معروف خودمان خواهیم رسید، کولرهایی که آب و گازش همیشه برای ما دردسرساز بوده و ذهنمان را به خود مشغول کرده است و گاهی مصرف‌کنندگانش را برسر دوراهی انتخاب یکی از آنها قرار می‌دهد.

آبی یا گازی مسأله این است؟

با توجه به اقلیم گرم و خشک ایران، کولرهای آبی یکی از ابزار مهم و کم مصرف و مناسب سرمایش برای بخش بزرگی از مناطق کشور هستند.

بر اساس آمارها و برآوردها تا پایان سال 1391 حداقل 14 میلیون از این دستگاه در کشورمان هر سال تابستان هوای مطبوع و بهاری را برای صاحبان خود فراهم می‌کنند، اما نباید از کولرهای گازی هم غافل شد که شاید بسیاری با شنیدن نام آن به خود بلرزند البته نه به خاطر سرمای مطبوعش بلکه به خاطر رقم نجومی خود کولر و بعد هم رقم قبض برق منزل یا محل کارشان و لذا بی‌خیال داشتنش می​شوند.

از این رو هنوز هم کولرهای آبی در فرهنگ تابستانی ایرانیان، عزیز هستند و مصرف‌کنندگانش با تمام معایب یا محاسنش هنوز هم در فصل تابستان به خنکای آن پناه می‌برند.

ولی به خاطر داشته باشیم که گاهی اوقات آب و هوا و شرایط اقلیمی محل سکونت ما مثل رطوب هوا باعث شده حق انتخاب نداشته باشیم و برای فرار از گرما به هوای مطبوع تولید شده توسط کولرهای گازی پناه ببریم چون کولرهای آبی برای مناطقی که رطوبت کم دارند مناسب هستند و گازی‌ها در مناطق مرطوب یا به قول خودمان شرجی با قدرت حکمرانی می‌کنند.

گرچه امروزه عوامل مختلفی مثل کاهش مصرف برق باعث شده که این نوع وسیله برودتی نوین یعنی کولرهای گازی جای خود را براحتی حتی در مناطق معمولی مثل تهران هم باز کنند و طرفداران زیادی را نیز به خود جذب کند، اما از آنجا که ایرانیان از گذشته به واسطه وفور نعمات زیاد به اهمیت کاستن از میزان مصرف انرژی‌های مختلف مثل برق و آب توجهی نداشته‌اند هنوز هم زیاد درباره استفاده از کولرهای آبی یا گازی حساسیت به خرج نمی‌دهند و گروه کثیری ‌ـ‌ جدای از آنهایی که شرایط آب و هوایی مجبور به انتخابشان می‌کند ‌ـ‌ صرفا با توجه به علاقه و توان مالی خود تصمیم‌گیری می‌کنند.

حال آن‌که می‌توان حتی با داشتن کولرهای آبی قدیمی هم احساس مطبوع بهاری داشت، بی‌آن‌که هزینه اضافه چه زمان خرید و چه برای نگهداری این وسیله بپردازیم. فقط کافی است که به نحوه کارکرد هر یک از این وسایل خوب آگاه باشیم.

به هر حال آبی یا گازی‌بودن سیستم خنک‌کننده منزل یا محل کارمان در صورتی که مرکزی نباشد، موضوعی است پرحاشیه و البته وابسته به سبک زندگی هریک از ما و مهم‌ترین موضوع خرید و استفاده بهینه از این وسیله برای آرامش و آسایش اهل منزل یا کارمندانمان است. بدون تردید می‌توان با رعایت نکاتی هرچند جزئی یا درنظر گرفتن شرایط، انتخاب مناسبی برای خرید کولر داشته باشیم و لذت استراحت در هوای خنک و مطبوع تابستانی منزل را دوچندان کنیم.

عماد عزتی - جام‌جم