دایه‌های بی‌حامی ‌طبیعت

محیط‌بانی در کشورمان از سال 1335با شروع به کار کانون شکار ایران کلید خورد و چند سال بعد یعنی در 1346 با تاسیس سازمان شکاربانی و نظارت بر صید ادامه پیدا کرد.

چند سال هم به همین روال گذشت تا این که سال 51 سازمان حفاظت محیط‌زیست شکل گرفت، به این شکل تا مدتی هم محیط‌بانان با عنوان گارد محیط‌بانی فعالیت می‌کردند، اما بعد از تشکیل یگان حفاظت از محیط‌زیست، سال 89 محیط‌بانان به عنوان نیروی یگان حفاظت محیط‌زیست در سراسر کشور شروع به کار کردند.

وظیفه اصلی محیط‌بان‌ها حفظ اموال عمومی مانند کویر و دریا، حفاظت از تنوع زیستی جانوری و گیاهی است، البته آنها ماموریت دارند از عرصه‌های طبیعی خشکی، دریایی، محیط‌زیست انسانی، حفظ تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری حیات وحش ایران مراقبت کرده و نگذارند مقررات زیست‌محیطی نادیده گرفته شود.

حمیدرضا خیلدار، فرمانده یگان سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره دیگر وظایف محیط‌بانان می‌گوید: اگر بخواهیم به‌ وظایف محیط‌بانان اشاره کنیم، باید انجام اقدامات بازدارنده و مقابله با اخلالگران و مجرمان در زمینه شکار، صید، تخریب محیط‌ زیست و عاملان آلودگی زیست‌محیطی همراه با دستگیری متهم‌ها و تشکیل پرونده و معرفی به مقامات قضایی را نیز در نظر بگیریم، زیرا به این شکل قانون از محیط‌بانان حمایت می‌کند تا با افرادی که قصد تخریب محیط‌زیست را دارند، برخورد شود.

به گفته خیلدار، جلوگیری از فعالیت مراکز غیرقانونی و کارگاه‌های تاکسیدرمی و مراکز فروش غیرقانونی حیوانات تاکسیدرمی‌شده و مراکز غیرمجاز و تکثیر و پرورش حیات وحش هم یکی دیگر از وظایف محیط‌بانان است.

اما در این بین، آنچه کار را برای محیط‌بانان دشوار می‌کند، وسعت محدوده‌ای است که آنها باید پوشش دهند، زیرا 2617 محیط‌بان کشور باید محدوده‌ای برابر با 17 میلیون هکتار را زیر نظر داشته باشند. خیلدار دراین باره می‌گوید: خوشبختانه در اسفند سال‌گذشته ساختار تشکیلاتی جدید ما به تصویب رسید و قرار است ما نیروهای بیشتری را به کار بگیریم.

این درحالی است که اکنون به هر محیط‌بان، محدوده‌ای حدود شش میلیون و 500 هزار هکتار می‌رسد، ولی اگر همه چیز خوب پیش برود تا یک یا دو سال دیگر تعداد محیط‌بانان کشور به 7344 نفر افزایش پیدا خواهد کرد؛ اما به نظر می‌رسد این تعداد نیرو هم مناسب مناطق حفاظت‌شده کشور نباشد.

خیلدار ادامه می‌دهد: البته سهمیه سرباز امریه هم داریم که از بین افرادی که تحصیلات عالیه دارند انتخاب می‌شوند. ما در سال می‌توانیم صد نفر سرباز امریه جذب کنیم. البته تعداد نیروهایی که تاکنون آموزش داده‌ایم بیشتر از این است چون تعدادی نیروی طرحی هم داشته‌ایم، در واقع تا امروز 3250 نفر را آموزش داده‌ایم.

تجهیزات یک محیط‌بان

همه نیروهای محیط‌بانی تجهیزات لازم کار خود را در اختیار داشته و دوره‌های کار با سلاح و احکام حمل سلاح را پشت سر گذاشته‌اند. از تجهیزات محیط‌بانان می‌توان به شوکر، افشانه و دستبند اشاره کرد.

خیلدار درباره تجهیزات محیط‌بانان می‌گوید: تا چند سال پیش محیط‌بانان تجهیزات لازم را نداشتند، برای نمونه سلاح کم و نامناسبی داشتند. علاوه بر این، حکم حمل سلاح هم به تعداد لازم در اختیار نداشتند، اما الان ما محیط‌بانی نداریم که مجوز حمل اسلحه نداشته باشد. درباره خودرو هم مشکلی نداریم، چون در شش ماهه دوم سال گذشته تقریبا همه ناوگان موتوری یگان نو شد.

علاوه بر این، هم‌اکنون محیط‌بانی کشور350 مرکز فرماندهی و 672 پاسگاه محیط‌بانی در سراسر کشور دارد.

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست کشور درباره فعالیت‌های سال گذشته این مرکز می‌افزاید: تعداد متخلف‌هایی که در سال گذشته دستگیر شدند، 13‌هزار و 291 نفر بوده است. تعداد کل تخلف‌های ثبت شده هم 9719 مورد بوده؛ یعنی ممکن است یک متخلف چند تخلف انجام داده باشد. در این میان تعداد پرونده‌های جاری یگان 5705، پرونده‌های مختومه 3629 و پرونده‌های برائت شده هم 385 مورد ثبت شده است.

خیلدار ادامه می‌دهد: سال گذشته نیرو‌های یگان حفاظت ‌محیط‌زیست به دلیل کمبود اعتبار نتوانستند در تمام دوره‌های آموزشی شرکت کنند و بناچار فقط در سه دوره سلاح‌شناسی، تیراندازی و قانون به‌کارگیری سلاح شرکت کردند، اما امسال قرار است 43 دوره را برای محیط‌بانان برگزار کنیم. برای مثال با توجه به محل فعالیت محیط‌بانان دوره‌هایی مانند قایقرانی، غریق‌نجات، دفاع شخصی، قانون مجازات اسلامی، حقوق قضا و قانون به‌کارگیری سلاح برگزار خواهد شد.

پخش‌کننده گوشت الاغ و گراز

دستگیری سردسته باند پخش گوشت الاغ و گراز در قزوین هم یکی از اقدامات محیط‌بانان در سال گذشته بوده است.

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست کشور عنوان می‌کند: این مورد هم یکی از اقدامات خوب یگان در سال گذشته بود، نیروهای ما توانستند فردی را که با ماشین سازمان حمل گوشت اقدام به توزیع گوشت الاغ و گراز کرده بود، دستگیر کنند.

البته نباید رشادت‌های محیط‌بانان را هم از یاد برد، چون در سال گذشته یکی از محیط‌بانان خوب کشورمان به نام حسین یاری هنگام درگیری با متخلفان به شهادت رسید.

او مرداد سال گذشته در «لشکردر» ملایر به شهادت رسید. علاوه براین، دو محیط‌بان دیگر به نام‌های عبدالباسط ارساری و حمید ایری در کردکوی جان خود را از دست دادند. آنها برای گشتزنی به روستای «چمن ساور» در ارتفاعات جهان‌نمای کردکوی رفته بودند که بعد از افتادن در آب‌بند این روستا بر اثر یخ‌زدگی جان خود را از دست دادند.

خیلدار می‌افزاید: یکی دیگر از محیط‌بانان یگان هم هنگام انتقال آب به یکی از آبشخورهای حاجی‌آباد هرمزگان دچار برق گرفتگی شد و بر اثر این حادثه دو پای خود را از دست داد.

انجام وظیفه در سرمای کوهستان و گرمای کویر

مردم تصور می‌کنند شغل محیط‌بانی به دلیل حضور در طبیعت همیشه جذاب و راحت است، ولی برای یک محیط‌بان ‌بودن در‌طبیعت تا یک یا دو ماه ممکن است جذاب باشد، به همین دلیل شغل محیط‌بانی هم سختی‌های خاص خودش را دارد زیرا در نقاط مختلف کشور شرایط متفاوت است.

برای نمونه دامنه‌های البرز و زاگرس در زمستان به دلیل بارش برف مسدود شده و رفت و آمد در جاده‌ها تقریبا غیرممکن می‌شود، در کویر مرکزی هم شرایط طور دیگری است. آنجا گرمای شدید بیداد می‌کند، اما محیط‌بانان باید با تمام این سختی‌ها کنار آمده و وظیفه خود را به درستی انجام دهند.

اسماعیل میران‌زاده، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان تهران در این باره می‌گوید: این شرایط، کار را برای محیط‌بانان دشوار می‌کند، چون من 20 سال سابقه کار در پارک ملی کویر را دارم، از خطرات این منطقه باخبر هستم و می‌توانم از خطرات آنجا مثال بیاورم. آنجا بعضی وقت‌ها احتمال داشت اعضای گروه ما به دلیل بی‌آبی و نقص فنی خودرو هر لحظه جان خود را از دست بدهند، برای نمونه چند شکارچی در این منطقه به دلیل شرایط سخت جان خود را از دست دادند.

به گفته میران‌زاده، در دهه 60 محیط‌بانان از کمبود امکانات رنج می‌بردند، زیرا وسایل نقلیه و وسایل ارتباطی مناسبی در اختیار نداشتند.

او ادامه می‌دهد: آن زمان خودروهایمان قدیمی بود یا بی‌سیم‌هایمان در شب ارتباط نمی‌داد، اما از سال‌های 75 تا 85 امکانات ما رشد چشمگیری داشته و سیستم‌های ارتباطی‌مان خوب شده است، الان بی‌سیم نفری و خودرو به اندازه کافی داریم.

میران‌زاده درباره تعداد کم محیط‌بانان کشور می‌گوید: درست است، ما نسبت به مساحت مناطق‌ تحت پوشش‌مان نیرو کم داریم. البته استانداردی هم در این خصوص نداریم چون شرایط فرق می‌کند برای نمونه در اراضی هموار‌ کویر محیط‌بان با استفاده از خودرو می‌تواند 5000 هکتار را پوشش بدهد، ولی مناطق کوهستانی هم داریم که روستاهای زیادی هم اطرافشان وجود دارد برای این مناطق باید برای هر 500 هکتار یک محیط‌بان گذاشت یا از هر دره باید یک محیط‌بان مراقبت کند به همین دلیل اگر استانداردی هم مشخص شده باشد برای همه جا کاربرد ندارد.

شرط اصلی، عشق به طبیعت است

اگر پای حرف‌های محیط‌بانان بنشینید، خواهید شنید که همه آنها عاشق طبیعت هستند و به‌همین‌دلیل تاکنون توانسته‌اند با بی‌مهری‌هایی که هر از گاهی به آنها می‌شود، کنار آمده و دوام بیاورند. فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان تهران در این‌باره می‌گوید: شغل محیط‌بانی، شغلی است که اساسا افراد علاقه‌مند باید وارد آن شوند؛ یعنی شخصی اگر فقط برای امرار معاش آن را انتخاب کند، نمی‌تواند برای محیط‌زیست مفید باشد.

به گفته آقای محیط‌بان، از ابتدای شروع کار محیط‌بانی اساس بر این بوده که افراد علاقه‌مند به محیط‌زیست وارد این حرفه شوند. زیرا شاید در نگاه اول بودن در طبیعت جذاب باشد، اما این جذابیت برای آنها که واقعا عاشق طبیعت و حیات‌وحش نیستند، بیشتر از دو ماه دوام نمی‌آورند و بعد از آن قطعا مشکل‌ساز خواهند شد. به همین دلیل در بین محیط‌بانان واقعی اصلا بحث حقوق مطرح نیست، زیرا آنها عاشق کارشان هستند.

میران‌زاده درباره حقوق محیط‌بانان می‌گوید: هر محیط‌بان اکنون تقریبا بین 500 تا 750 هزار تومان حقوق می‌گیرد، ولی اقداماتی شده که حقوق کارکنان افزایش پیدا کرده و به یک تا یک میلیون و 400 هزار تومان برسد.

البته در طول چند دهه‌ای که از عمر سازمان محیط‌زیست می‌گذرد، فقط بحث کافی‌نبودن حقوق برای محیط‌بانان مطرح نبوده است، بلکه حمایت‌نشدن محیط‌بانان در شرایط بحرانی آنها را بیشتر از هر چیزی آزار می‌دهد. برای نمونه چون امکان دارد در کش و قوس حفاظت از محیط‌زیست محیط‌بانان با خلافکاران درگیر شده و کار به درگیری مسلحانه بکشد، باید قانون از آنها حمایت کند. در چنین حادثه‌هایی ممکن است به محیط‌بان بی‌مهری شود، چنین مسائلی اثر روحی بدی روی محیط‌بان می‌گذارد.

به گفته میران‌زاده اگر این حمایت‌ها کمرنگ شود، محیط‌بان روحیه‌اش را از دست می‌دهد. به همین دلیل بهتر است مردم هم به سهم خود به محیط‌زیست کمک کرده و حامی محیط‌بانان واقعی کشورمان باشند.

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران در‌باره کمک افراد داوطلب به محیط‌زیست‌ می‌گوید: هر فردی که با طبیعت ارتباط داشته باشد، می‌تواند به ما کمک کند. برای نمونه، مردم اگر فردی را دیدند که اسلحه همراه دارد می‌توانند به ما خبر بدهند، چون ما با توجه به پروانه‌های شکاری که صادر شده می‌توانیم بفهمیم آن فرد متخلف است یا نه.‌

میران‌زاده تاکید می‌کند: اگر مردم در سطح شهر دیدند جانوران وحشی خرید و فروش می‌شوند به ما اطلاع بدهند، حتی اگر علم این را هم ندارند که حیوان وحشی است یا نه بهتر است به ما خبر بدهند. برای این کار در استان تهران مردم می‌توانند با شماره تلفن 77359564 تماس بگیرند. البته در شهر‌های دیگر هم مردم می‌توانند با یگان‌های حفاظت از محیط‌زیست تماس بگیرند.

خوب، بد، زشت

همه محیط‌بانان خاطرات شنیدنی زیادی از گشتزنی در مناطق حفاظت‌ شده کشور دارند، خاطراتی که تلخ یا شیرین است.

میرا‌ن‌زاده ، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان تهران هم در این مدتی که در محیط‌بانی مشغول به کار بوده خاطرات خواندنی زیادی دارد.

او دیدن یوزپلنگ را یکی از جذاب‌ترین خاطراتش می‌داند و می‌گوید: سال 73 تقریبا احساس می‌شد نسل یوزپلنگ در کشورمان منقرض شده است، اما من و همکارانم در یکی از گشت‌هایمان دو یوزپلنگ را در پارک ملی کویر دیدیم. یکی از آنها زخم کوچکی داشت به همین دلیل برای مداوا آن را زنده‌گیری کرده و به قصر بهرام منتقل کردیم. آنجا تیم دامپزشکی، یوز را مداوا کرد و بعد هم در طبیعت رهایش کردیم. بهتر از همه این‌که پروژه حمایت از یوزپلنگ ایرانی تقریبا از آن زمان کلید خورد.

اگر از آقای محیط‌بان درباره خاطرات تلخش بپرسید، او به خراب شدن خودرو و گیرافتادنش در پارک ملی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: تیر 76 به همراه دو محیط‌بان دیگر برای گشتزنی دو روزه به جنوب شرقی پارک ملی کویر رفتیم، روز آخر و هنگام برگشت در حالی که تقریبا آذوقه‌مان تمام شده و فقط 75 کیلومتر با پاسگاه فاصله داشتیم خودرویمان خراب شد.

میران‌زاده و دوستانش ابتدا تصور کردند می‌توانند براحتی مشکل را برطرف کنند، اما خیلی طول نکشید که آنها متوجه شدند گرفتار دردسر بزرگی شده‌اند. او ادامه می‌دهد: گیربکس خودرو ایراد اساسی پیدا کرده بود و نمی‌شد همان‌جا تعمیر‌کرد. چون من جوان‌ترین عضو گروه بودم تصمیم گرفتم برای آوردن کمک خودم را به پاسگاه برسانم.

بی‌سیمی که همراه محیط‌بانان بود خراب شده بود، به همین دلیل میران‌زاده پیاده به سمت پاسگاه به راه افتاد. او اضافه می‌کند: در حالی که مسافت زیادی را طی نکرده بودم، بی‌سیم را امتحان کردم. خوشبختانه برای یک لحظه پیام درخواست کمک به دوستانم رسید و آنها به کمک ما آمدند، اما در این گیر و دار تشنگی به همکارانم فشار آورده بود تا حدی که یکی از آنها برای مدتی در بیمارستان بستری شد.

در این مدتی که آقای محیط‌بان در یگان حفاظت محیط‌زیست مشغول بوده حوادث ناگوار زیادی را دیده است.

او یکی از آنها را این‌طور شرح می‌دهد: متاسفانه در یک برهه زمانی کوتاه بعد از انقلاب وضع پاسگاه‌ها به هم ریخت و بعضی از پاسگاه‌ها تقریبا نیرویی نداشتند. در این زمان کوتاه عده‌ای از مردم با سلاح‌هایی که داشتند حیوانات را شکار می‌کردند. برای نمونه، جمعیت جبیر از 300 به 50 راس رسید یا یک‌بار هم گروهی را گرفتیم که شش جیبر را با موتورسیکلت شکار کرده بودند. این یکی از فجیع‌ترین شیوه‌های شکار است، آنها با موتور آنقدر حیوانات را دنبال می‌کنند تا از پا دربیایند.

مهدی ‌آیینی - گروه جامعه