یونسکو، پژوهشگران را به چرخه جهانی علم وصل می‌کند

افرادی که متقاضی شرکت در این رقابت هستند باید کمتر از 40 سال داشته باشند و درباره ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، طرحی را ارائه کرده باشند.

دیگر شرایط لازم برای دریافت این جایزه 5000 دلاری، این است که این طرح باید حداکثر در مدت زمان دو سال کامل شده و مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

در بیست و پنجمین نشست شورای بین‌المللی هماهنگی جایزه انسان و کره مسکون که امسال در مقر یونسکو در پاریس برگزار شد، بانوی جوان ایرانی، عطیه کاظمی‌مجرد، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد اکولوژی کاربردی به عنوان یکی از برندگان این جایزه انتخاب شد.

با دکتر محمدرضا سعیدآبادی دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در ایران درباره این جایزه و اهمیت آن برای دانشمندان جوان کشور گفت‌وگو کرده‌ایم.

فعالیت‌های کمیسیون ملی یونسکو با چه هدفی طراحی و اجرا می‌شود؟

یونسکو برای رسیدن به اهدافش راهکارهای مختلفی را در نظر می‌گیرد. فعالیت‌های یونسکو در پنج حوزه کاری مختلف طبقه‌بندی می‌شود. در همه این فعالیت‌ها رسیدن به دو هدف بزرگ یعنی صلح و آرامش جهانی و زندگی بهتر مردم مورد توجه است. یونسکو برای رسیدن به این دو هدف، مشابه آنچه در سازمان ملل انجام می‌شود، از راهکارهای سیاسی یا مذاکره بین دولت‌ها بهره نمی‌گیرد. در حقیقت سازمان ملل هم به دنبال رسیدن به همین دو هدف است با این تفاوت که دولت، سیاست و مذاکرات بین کشورها از راهکارهای اصلی سازمان ملل برای رسیدن به این دو هدف است. یونسکو در این رابطه پنج راهکار یا مکانیسم فرهنگی، آموزشی، علوم طبیعی، علوم اجتماعی و انسانی و ارتباطات را مورد توجه قرار می‌دهد که هر یک به نوعی می‌تواند به این هدف منتهی شود.

یعنی همه این فعالیت‌ها می‌تواند در بهبود وضع زندگی مردم تاثیرگذار باشد یا این که باید زمینه لازم برای این کار وجود داشته باشد؟

هرچه تبادلات و تعاملات فرهنگی بیشتر باشد، صلح و آرامش نیز به مراتب بیشتر است. وقتی تعاملات فرهنگی بیشتر باشد قطعا مردم زندگی بهتری را تجربه می‌کنند. یا این که هر چه آموزش بیشتر باشد، بی‌سوادی و نادانی به مراتب کمتر و زندگی بهتر است. علاوه بر این، کاهش نادانی و جهل می‌تواند به آرامش و صلح بیشتر هم منتهی شود. بسیاری از جنگ‌ها نتیجه جهل، نادانی و بی‌سوادی است. فعالیت‌های یونسکو در حوزه علوم طبیعی نیز همین طور است. علوم طبیعی، محیط زیست، آب و اقیانوس از موضوعاتی است که به نوعی به طور مستقیم به زندگی بهتر مردم مربوط است. بعضی از این موضوعات مانند آب و اقیانوس با توجه به استراتژیک بودنشان می‌تواند بالقوه امکان درگیری ایجاد کند.

پس در حوزه علوم طبیعی نیز بسیاری از موضوعات به طور مستقیم با زندگی مردم سر و کار دارد. اگر محیط زیست بخوبی مدیریت نشود با مشکلات متعددی مواجه می‌شویم. در حوزه علوم اجتماعی و انسانی نیز مشارکت و مدیریت درگیری‌های اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در رسیدن به این دو هدف داشته باشد. برقراری ارتباطات بین افراد، تنوع رسانه‌ای، گسترش جامعه اطلاعاتی و افزایش میزان اطلاعات مردم از جمله موضوعات مطرح در حوزه ارتباطات است که هر یک به نوبه خود می‌تواند نقش مهمی در بهبود زندگی مردم و رسیدن به صلح و آرامش داشته باشد. هرچه سطح اطلاعات مردم بیشتر باشد، زندگی بهتر خواهد بود. یونسکو می‌تواند از همه این حوزه‌ها برای رسیدن به دو هدفی که در نظر دارد، استفاده کند.

موضوع انسان و کره مسکون در کدام حوزه از فعالیت‌های یونسکو قرار می‌گیرد؟

در حوزه علوم طبیعی، یونسکو، پنج حوزه آب، اقیانوس، انسان و کره مسکون، زمین و مسائل مربوط به زمین را در نظر دارد. هر یک از این موضوعات ویژگی‌های خاص خودش را دارد و پیگیری فعالیت‌هایی که در این حوزه‌ها انجام می‌شود و به نوعی با زندگی مردم و صلح و آرامش جهانی سر و کار دارد نیز متفاوت است.

یکی از موضوعات مهم در این حوزه انسان و کره مسکون است. چنگ‌زدن انسان‌ به طبیعت، محیط‌زیست و کره‌ای که در آن سکونت داریم، چنگ‌زدن به صورت خودمان است. امروزه جامعه بشری با دو جنگ انسان با انسان و انسان با کره مسکون مواجه است. جنگ انسان با کره مسکون چه عمدی باشد چه غیرعمدی، یک اتفاق بزرگ است که شاهد وقوع آن هستیم. ما باید بدانیم که داریم اشتباه می‌کنیم. نوع نگاه، رفتار یا شیوه مصرف ما صرف نظر از این که در قالب سرمایه‌گذاری خصوصی یا دولتی باشد یا این که در یک موسسه، سازمان یا وزارتخانه انجام شود به گونه‌ای است که موجب می‌شود کره مسکون خودمان را خراب کرده و به آن آسیب برسانیم. به همین دلیل موضوعی به نام توسعه پایدار مطرح شده است.

آیا توسعه پایدار در کره مسکون می‌تواند تضمین‌کننده رسیدن به اهداف مطرح شده باشد؟

توسعه در دنیای امروز فقط به معنی توسعه اقتصادی نیست. به عبارت دیگر امروزه نباید فقط یک جنبه را در نظر بگیریم. رشد اقتصادی بدون توجه به پیامدهای زیست‌محیطی نتیجه خوبی ندارد. باید به توسعه پایدار نگاه کنیم. در حقیقت باید نگاه چند بخشی یا چندوجهی به توسعه داشته باشیم. در این صورت این توسعه پایدار است. گرچه یکی از مولفه‌های توسعه، رشد اقتصادی است، اما مولفه دیگر یا دومی را که محیط زیست یا کره مسکون است هم باید مدنظر قرار دهیم. در تصمیم‌گیری برای رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی باید جایگاه محیط زیست را هم در نظر بگیریم. مولفه سوم نیز ظرف فرهنگی و اجتماعی است. باید این سه مولفه با هم دیده شود. ممکن است روند توسعه در یک کشور خوب باشد، اما با شرایط فرهنگی و اجتماعی دیگر کشورها سازگار نباشد. بنابراین باید هر سه ضلع با هم دیده شود. به همین دلیل است که امروزه تصمیم‌گیران کلانشهرها در حوزه توسعه یا باید اقتصاددانانی باشند که از فرهنگ، اجتماع و محیط زیست مطلع هستند و بر این اساس سیاستگذاری می‌کنند یا باید متخصصان محیط زیست و دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی در کنار آنها حضور داشته باشند. در غیر این صورت توسعه و رشد اقتصادی لزوما به زندگی بهتر مردم منتهی نمی‌شود. در این چارچوب، بحث انسان و کره مسکون از مباحث بسیار مهم مطرح در این زمینه است.

اهمیت ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در حوزه کره مسکون چیست؟

این ذخیره‌گاه‌ها، تنفس گاه‌های جامعه بشری است. در گوشه و کنار دنیا، جاهایی وجود دارد که از نظر تنوع زیستی، شرایط جغرافیایی و تنوع اکولوژیکی یا زیست‌محیطی باید از آنها محافظت کرد. لایه مرکزی این ذخیره‌گاه‌ها باید دست نخورده بماند. با توجه به این که ذخیره‌گاه‌ها تنفس‌گاه‌های جامعه بشری دارند و تنوع زیستی را در خود جا داده‌اند از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. در همه کشورها این ذخیره‌گاه‌ها که هر کدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند، انتخاب می‌شوند و در فهرست یونسکو به ثبت می‌رسند. پس از ثبت این ذخیره‌گاه‌ها در فهرست یونسکو لازم است برنامه‌های مدیریتی خاصی برای این مناطق در نظر گرفته شود. اکنون در ایران ده ذخیره‌گاه زیست‌کره دارای ثبت جهانی است.

جوایزی که به طرح‌های برتر اعطا می‌شود تا چه اندازه می‌تواند در اجرایی شدن این طرح‌ها نقش داشته باشد؟

یکی از راهکارهای مدیریتی یونسکو برای حفاظت از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، اعطای جایزه سالانه انسان و کره مسکون است. در این رقابت در یک محدوده سنی خاص به پژوهشگران جوان و نه لزوما دانشمند، در حوزه محیط زیست که در این زمینه طرح یا پیشنهادی را ارائه کرده‌اند، جایزه‌ای اختصاص داده می‌شود. در حقیقت طرح و پیشنهادهای ارائه شده زیرنظر داور بین‌المللی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این جایزه یک جایزه نقدی و مهم‌تر از همه یک اعتبار جهانی است.

یکی از ویژگی‌های مهم طرح‌های منتخب این است که دربردارنده برنامه‌هایی برای ارتقای وضع کره مسکون و محافظت از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره است. ما هم می‌توانیم از ظرفیت‌هایی که در یونسکو در نظر گرفته شده است، بهره‌برداری کنیم. چراکه بستر مناسبی است و به همین دلیل در کمیسیون ملی یونسکو در ایران برای اطلاع‌رسانی از جوایز و بورس‌هایی که یونسکو در نظر می‌گیرد، برنامه‌ریزی‌هایی شده است.

این برای نخستین‌بار است که در یک دوره زمانی پنجساله، 11 بورس و جایزه به پژوهشگرانی از کشورمان تعلق گرفته است، یعنی به طور متوسط هر سال دوبار جایزه یا بورس گرفته‌ایم.

اهمیت این جوایز و بورس‌ها این است که دانشمندان می‌توانند از بستر یونسکو برای حضور در تعاملات علمی در عرصه جهانی استفاده کنند. پیش از این نیز آقای طاهر قدیریان، پژوهشگر جوان کشورمان موفق شده بود در سال 2009 جایزه انسان و کره مسکون را به خود اختصاص دهد و این دومین باری است که این جایزه به پژوهشگری از ایران تعلق می‌گیرد. به این ترتیب می‌توانیم بگوییم وقتی پژوهشگران جوانمان در این رقابت‌ها شرکت کرده و به عنوان یکی از برگزیدگان انتخاب می‌شوند، می‌توانند بهتر دیده شوند و در حوزه تعاملات علمی حرفی برای گفتن داشته باشند. از سوی دیگر این جوایز یک اعتبار برای این پژوهشگران است و حضور آنها در یک چرخه علمی بزرگ را امکان‌پذیر می‌سازد.

فرانک فراهانی‌جم - گروه دانش