981 اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو

شکل‌گیری کنوانسیون میراث جهانی به سال 1960 باز می‌گردد، زمانی که اقدامات کمک به مصر و سودان برای حفاظت از «ابوسمبل» و دیگر معبدهای نوبیه در برابر خطر غرق شدن این آثار درپی احداث سد آسوان روی نیل از سوی یونسکو برگزار شد.

این اقدام سبب بسیج تمام نیروهای بین‌المللی و حمایت‌های ملی شد که عمدتا پیرامون میراث فرهنگی و مسئولیت افراد در حفاظت از آن شکل گرفت بعد از این حرکت‌ها بود که 50 کشور با ارائه کمک‌های مالی، مبلغی برابر با نیمی از کل 80 میلیون دلار را که برای خارج کردن این اثر از وضع خطر برآورد شده بود، تامین کردند.

در جریان همین تلاش‌ها، اساسنامه کنوانسیون میراث جهانی نیز با الهام از این اقدام و همکاری کشورهای جهان در اجرای این طرح بزرگ و به‌عنوان نتیجه مهمی از کارزارهای یونسکو طی دهه‌ 60 به حفاظت از گنجینه‌های دیگری چون سایت‌های تاریخی ونیز در ایتالیا، پس از سیلاب بزرگ 1966 و نیز کمپین دیگری در حمایت از محوطه باستانی عصر برنز در موهنجودار واقع در پاکستان و بخش‌هایی از معبد بودایی بوروبودور اندونزی تدوین شد.

میراث جهانی یونسکو‏که به نوعی عهدنامه‌ای بین‌المللی است شانزدهم نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب مجمع عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند.

ایران نیز از بیست و ششم فوریه ۱۹۷۵ میلادی به عضویت کمیته حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی یونسکو در آمده است. این کمیته ‌اکنون ۱۷۶ عضو دارد. این کشورها بر پایه مناطق جغرافیایی به پنج منطقه آفریقا، دول عربی، اروپا و آمریکای شمالی، آمریکای لاتین و کانادا، آسیا و اقیانوسیه تقسیم شده‌اند که ایران در منطقه آسیا و اقیانوسیه قرار دارد.

بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. این کنوانسیون از یک دیباچه و ۳۸ ماده در هشت فصل تشکیل شده‌ است.

مکان‌های میراث جهانی ثبت ‌شده در سازمان یونسکو مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر هستند که در فهرستی که از سوی برنامه میراث جهانی بین‌المللی اداره می‌شود، وجود دارند.

معیار‌های انتخاب

کشورها معمولا برای ثبت جهانی باید پرونده اثر خود را با توجه به ضوابطی که تعریف شده، تهیه کنند و برای بررسی به یونسکو ارسال کنند و هر مکان حداقل باید یکی از معیارهای بیان شده را برای ثبت در میراث جهانی دارا باشد.

معیارهای فرهنگی

1) نشان‌دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.

2) نشان‌دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.

3) گواهی بی‌همتا یا حداقل استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.

4) نمونه‌ای برجسته در معماری یا فناوری که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.

5) نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.

6) به‌طور مستقیم مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.

معیارهای طبیعی

1) پدیده بی‌نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.

2) نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.

3) نمونه برجسته از فرآیندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.

4) شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر را شامل شود.

براساس همین معیار‌های تعریف شده ایران توانسته تاکنون 16 اثر فرهنگی خود را به ثبت جهانی برساند؛ اما گاهی متاسفانه دیده می‌شود که ثبت یک اثر ضمانتی برای نگهداری و حفاظت مناسب آن اثر نیست به‌طوری که متولیان توجه لازم را برای حفظ آثار تاریخی و طبیعی ثبت شده نشان نمی‌دهند.

ساخت و ساز در حریم این آثار، چرای احشام، یادگارنویسی و بی‌توجهی مردم به آثار ثبت شده و عوامل طبیعی تاثیرگذار از جمله باد و باران و کم توجهی به کارهای مرمتی و حفاظتی متاسفانه این آثار رادر معرض تهدید قرار می‌دهد.