آهای دختر یانکی

گزینش نمایشنامه‌های نامناسب آفتی است که دیوار یک اثر نمایشی را تا ثریا کج می‌برد و باعث می‌شود تلاش‌های بعدی یک گروه نیز آنچنان که باید به ثمر ننشیند. البته ممکن است یک کارگردان خوب و خبره به واسطه توان اجرایی و بهره‌گیری از بازیگرانی توانا و عوامل پشت صحنه‌ای همدل و بادانش بتواند ضعف‌ها و کاستی‌های یک متن ضعیف را تا حدودی برطرف کند یا با دراماتورژی و برگردان قابل فهم‌تر آن دستی روی اثری ناپخته بکشد.

اما این امر تا حدودی قابل رفع و رجوع است و هیچ‌گاه جز در موارد استثنایی نمی‌توان از نمایشنامه‌ای بی‌مایه انتظار یک شاهکار تئاتری داشت، ولی نکته اینجاست که بسیاری از کارگردان‌های خبره و کاربلد آنقدر هوشیار و آگاه هستند که اعتبار حرفه‌ای و محبوبیتشان را با دست گرفتن متون ضعیف و سطحی به خطر نیندازند. ​

مورد دیگری که در آسیب‌شناسی آثار صحنه‌ای ما قابل طرح و ارزیابی است، به موجی کذایی برمی‌گردد که هر از گاهی دامن‌گیر برخی کارگردان‌های تئاتر می‌شود و به یکباره شاهد حرکت و هجوم به سمت یک اثر شاخص ادبیات نمایشی یا کلی‌تر یک نمایشنامه‌نویس خاص هستیم. گاهی به قدری این اتفاق حتی در سطوح تئاتر حرفه‌ای ما می‌افتد که گمان می‌کنیم آسمان ادبیات نمایشی سوراخ شده و همین یکی دو نویسنده یا نمایشنامه خاص به زمین افتاده‌اند، این فقط در تئاتر اینجاست که به یک‌باره همه یاد «هملت» و «مکبث» می‌افتند یا اریک امانوئل اشمیت و یاسمینا رضا در فاصله زمانی کوتاهی و گاهی همزمان نمایشنامه‌نویسان محبوب چند کارگردان تئاتر می‌شوند!

نیل سایمون نمایشنامه‌نویس معاصر و مشهور آمریکایی و خالق آثاری چون «پسران آفتاب» و «پابرهنه در پارک» که به دلیل نوشتن نمایشنامه «گم شده در یانکر» برنده جایزه پولیتزر شده، یکی از آن نویسنده‌هایی است که در چند وقت اخیر مورد توجه دو کارگردان تئاتر ایران یعنی بهرام تشکر و کورش نریمانی قرار گرفت و باعث شد هرکدام به فاصله‌ای اندک بازخوانی خود را از نمایشنامه «دختر یانکی» او داشته باشند. البته خوشبختانه همه مواردی که در اینجا به آن اشاره شد درباره این دو اثر نمایشی به‌طور مثبت صدق می‌کند. اول این‌که این رویکرد یکباره به سمت نیل سایمون و اثر دختر یانکی از روی چشم و همچشمی و نگاه کپی‌کارانه نبوده و هر دو کارگردان موفق به تولید دو اثر جذاب متفاوت و مستقل بر پایه اثری واحد شده‌اند. حضور بهنام تشکر، بهرام تشکر و یکتا ناصر در اثر بهرام تشکر دختر یانکی و بازی‌های هوتن شکیبا، بهرام افشاری و نگار عابدی در اثر کورش نریمانی («هیپوفیز»)‌ رنگ و بوی متفاوتی به نمایشنامه درخشان سایمون داده‌اند. اثری که به سیاق سایر آثار طنازانه این کمدی‌نویس برجسته به نقد اصول و ارزش‌های جامعه‌ای مدرن می‌پردازد و رویای آمریکایی را به چالش می‌کشد.

کورش نریمانی، اما نگاه جذاب‌تر و متفاوت‌تری به اثر سایمون دارد و دختر یانکی را با حفظ مولفه‌ها و بستر اصلی قصه از ذهنیت خود عبور می‌دهد و رنگی اینجایی و دلنشین به نمایش می‌بخشد. این کارگردان خلاق و توانای تئاتر پس از کارگردانی آثار شاخص و موفقی چون «جن‌گیر»، «شوایک»، «دن کامیلو»، «شب‌های آوینیون» و «والس مرده شوران» سراغ نمایشنامه‌ای آمریکایی می‌رود و با بازخوانی این اثر که توسط شهرام زرگر ترجمه شده، نمایشی سراسر مفرح، جذاب و تماشایی خلق می‌کند که در عین حال واجد حرف‌ها و نکته‌های نغزی هم هست و پشت دیوار فضا و شخصیت‌هایی آمریکایی برخی دغدغه‌ها و مشکلات جهانشمول ازجمله کشور خودمان را مطرح می‌کند.

استفاده از ترانه ناری، ناری، ناری و ترانه‌خوانی بامزه شخصیت نورمن با بازی تماشایی هنرمند مستعد و جوان تئاتر ایران هوتن شکیبا که آهنگی ایرانی را اجرا می‌کند، هم باعث ایجاد فضایی شاد و دوست‌داشتنی می‌شود و هم تم و درونمایه اثر را از سرزمین یانکی‌ها به سرزمین و خاک خودمان می‌کشاند و آن را ملموس و دست‌یافتنی می‌کند و همین است که زمینه ارتباط بیشتر مخاطب را با اثر و در نهایت، رضایت او را فراهم می‌کند.

نریمانی نشان می‌دهد ذائقه مخاطب تئاتر ایران را به خوبی می‌شناسد و با انتخاب درست متن ـ همان نکته اولیه‌ای که ابتدا ذکر آن رفت و پاشنه آشیل بسیاری از نمایش‌های ما محسوب می‌شود ـ اثری خلق می‌کند که هم در ارتباط با مخاطب عام موفق است و هم ​ ظرفیت‌هایی انتقادی و روشنفکرانه دارد. پیوند جهان روشنفکری با زندگی عامه‌پسند مردم کوچه و بازار که از قلم و نگاه سایمون سرچشمه می‌گیرد توسط نریمانی تقویت و تماشایی‌تر می‌شود.

نریمانی در نهایت موفق می‌شود با بهره‌گیری از بازیگرانی خبره و تئاتری همچون هوتن شکیبا، بهرام افشاری و نگار عابدی و گروهی توانا و کاربلد همچون منوچهر شجاع (طراح صحنه)، پانته‌آ حمیدخانی (طراح لباس) و سارا اسکندری (طراح چهره‌پردازی) نمایشی خوش ریتم، تماشایی و ماندگار را روی صحنه ببرد و تماشاگران را با رضایتی کامل روانه کند.

علی رستگار‌ /‌ گروه فرهنگ و هنر