محمدولی قره‌نی که بود؟

زندگی وی فراز و فرودهای زیادی داشت. تحمل زندان، تحت نظر ساواک بودن، نخستین رئیس ستاد مشترک ارتش ایران اسلامی و در نهایت ترور در خانه‌اش در سال 58 چهار مقطع مهم زندگی‌اش محسوب می‌شود.

قره‌نی که نخستین قربانی ضدانقلاب بعد از پیروزی انقلاب است، پس از ترور، درجه وی ارتقا یافت و تبدیل به اولین «سپهبد» ارتش جمهوری اسلامی ایران شد.

او در سن ده سالگی پدرش را که یکی از مدیران مخابرات تهران بود از دست داد، از آن پس در کنار مادرش زندگی سختی را آغاز کرد. تحصیلات ابتدایی را در دبستان گلبهار اصفهان به اتمام رساند و پس از یک سال، تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستان دارالفنون تهران آغاز کرد و در دبیرستان نظام (دبیرستان ارتش) به پایان رساند. در سال 1309 وارد دانشکده افسری ارتش «مدرسه صاحب‌منصبی» دوره دهم و در سال 1311 با درجه ستوان دومی در رسته توپخانه فارغ‌التحصیل شد.

سرلشکر محمدولی قره‌نی، در زمان کودتای 28 مرداد 1332 فرمانده نظامی تیپ گیلان بود. در اسفند 1339 در مقام فرمانده رکن دوم ارتش به اتهام طرح توطئه کودتا علیه رژیم بازداشت شد، اما با وجود جرایم سنگینی که به وی نسبت داده شد و با وجود اظهارات سپهبد آزموده، دادستان ارتش که اقدام او را خطرناک‌تر از توطئه سازمان نظامی حزب توده توصیف کرده بود، تنها به سه سال زندان و اخراج از ارتش محکوم شد. قره‌نی در دی 1339 مورد عفو قرار گرفت و از زندان آزاد شد.

پس از آزادی از زندان به چهره‌های ملی ـ مذهبی همچون آیت‌الله طالقانی، نهضت آزادی و آیت‌الله سیدهادی میلانی نزدیک شد که این امر موجب دستگیری مجدد وی شد. وی این بار قریب 9 ماه در زندان انفرادی به سر برد و دوباره در دادگاه نظامی به سه سال زندان محکوم شد. پس از آزادی از زندان در این مرحله، زندگی مادی وی بشدت متشنج و ضعیف شد. وی از آن زمان به بعد تحت کنترل شدید ساواک قرارگرفت.

با وقوع انقلاب اسلامی ایران، در سمت نخستین رئیس ستاد مشترک ارتش ایران پس از انقلاب قرار گرفت و همزمان به عضویت در شورای انقلاب اشتغال داشت. او از 23 بهمن 57 تا 7 فروردین 58 رئیس ستاد مشترک ارتش بود. سرانجام در سوم اردیبهشت 1358 به دست گروه فرقان ترور شد. از حمید نیکنام و همفکرانش به عنوان ضارب و عامل ترور نام برده می‌شود. مقبره وی در قم در حرم حضرت معصومه است. غائله کردستان در زمان او آغاز شد و او در این قضیه با تصمیم‌گیری قاطع و به‌موقع توانست جلوی پیشروی ضد انقلاب را بگیرد.

پس از ارائه اظهارنظرات گوناگون دیگر درخصوص ارتش، سرلشکر قره‌نی، رئیس ستاد کل ارتش ایران در مصاحبه‌ای اظهار کرد اگر ارتش ملی را به هر وسیله تضعیف کنند، استقلال ملی و تمامیت ارضی کشور به خطر می‌افتد. در ارتش شکلی به وجود می‌آورم که دشمنان کشور نتوانند کوچک‌ترین لطمه‌ای به ایران وارد کنند. ارتش بر مبنای ایدئولوژی اسلامی و عدل باید به تدریج و با مرور زمان شکل بگیرد. ارتش ایران سابقه 25 ساله دارد که شاهد تخلفات افراد گوناگون بوده ‌است و به همین منظور پاکسازی‌هایی صورت گرفته است و این روند برای اصلاح و سالم ماندن ارتش همچنان ادامه خواهد داشت.

همسر سپهبد محمدولی قره‌نی که اکنون در قید حیات نیست در مصاحبه‌های پس از ترور سپهبد قره‌نی گفته بود: سپهبد قره‌نی در زمان شاه و نظام طاغوت تا درجه سرلشکری ارتقا یافت، اما زمانی که متوجه اسلام‌زدایی و ستمکاری شاه و جنایات و خیانت‌های آمریکا در ایران شد، به تمام مزایای مادی و منزلت سرلشکری پشت‌پا زد.

سرلشکر قره‌نی از زبان ارتشبد حسین فردوست

ارتشبد حسین فردوست که از کودکی نزدیک‌ترین دوست محمدرضا پهلوی و رئیس دفتر ویژه اطلاعات شاه بوده درخصوص انگلیسی‌ها و کودتای قره‌نی این گونه می‌نویسد:

قره‌نی مشغول بررسی طرح یک کودتای نظامی بوده که محمدرضا را برکنار کند و یک حکومت نظامی را سرکار بیاورد. این طرح از مدت‌ها قبل به طور کاملا سری تهیه می‌شد و با توجه به شغل قره‌نی استتار آن آسان بود. قره‌نی موفق شده بود موافقت آمریکایی‌ها را به خود جلب کند. این طرح توسط سفارت آمریکا در تهران هدایت نمی‌شد، بلکه ایستگاه سیا در آتن در جریان آن بود. افرادی که مستقیما در جریان طرح بودند، عده اندکی بودند: قره‌نی، چند افسر مورد اعتماد قره‌نی، اسفندیار بزرگمهر (غیرنظامی) که مدتی رئیس اداره تبلیغات بود (همان سازمانی که بعد به وزارت اطلاعات و جهانگردی تبدیل شد). واسطه بین قره‌نی و آتن، بزرگمهر بود که مسافرت‌های متعددی بین تهران و آتن انجام می‌داد.

جریان به اطلاع محمدرضا رسید و با ترتیب دقیق چنان عمل شد که قره‌نی از ماوقع مطلع نگردد. بزرگمهر در یکی از دفعاتی که از آتن مراجعت می‌کرد در فرودگاه دستگیر شد و به نحوی عمل شد که دستگیری او مخفی بماند. با استناد به مدارکی که انگلیسی‌ها در اختیار گذارده بودند، بزرگمهر اعتراف کرد و اسامی اعضای شبکه را در اختیار گذارد. قره‌نی و دیگر افراد دستگیر شدند. محمدرضا به خاطر وساطت آمریکایی‌ها برخورد شدیدی نکرد. قره‌نی به سه سال زندان محکوم شد که پس از مدتی با مراجعه خانم او به من و تقاضای من از محمدرضا بخشوده شد. قره‌نی خود را مدیون من می‌دانست و لذا در روزهای بعد از 22 بهمن 57 دین خود را ادا کرد.

رضا رضایی / جام‌جم