تاریخ، نیازمند مراقبت

چنین مشکلی می‌تواند ناشی از سن و سال برخی افراد باشد که شاید بعضی از واقعیت‌ها را آن طور که بوده به یاد ندارند یا این که خودشان در بطن آن واقعیت حضور نداشته‌اند و آن را با واسطه از دیگران شنیده‌اند. البته علاوه بر اینها گاهی دیده می‌شود با توجه به حضور جریان‌های مختلف سیاسی در کشور، بعضی‌ها با توجه به داشتن گرایش سیاسی، واقعیت مربوط به دوره جریان سیاسی مخالفشان را کمی با سوگیری روایت می‌کنند که همین مسائل می‌تواند در درازمدت به انحراف در تاریخ منجر شود. ازجمله مواردی که می‌توان در این زمینه به آن اشاره کرد، خاطراتی است که بعضا درباره دفاع مقدس روایت می‌شود، همچنین برخی خاطراتی که درباره امام خمینی(ره) و مبارزات انقلابی مردم یا حتی مواضع امام پس از انقلاب منتشر می‌شود.

البته معمولا انتشار خاطراتی که دور از واقعیت است با واکنش سایر چهره‌های آگاه روبه‌رو می‌شود و این طور نیست که یک خاطره بتواند به تنهایی، بخشی از تاریخ را رقم بزند، اما همین چندگانگی خاطرات و واکنش‌ها می‌تواند به سردرگمی مردم منجر شود و همین مساله ضرورت مراقبت آگاهان درباره تاریخ را دوچندان می‌کند. شاید بر همین اساس در حالی که حدود بیش از 20 سال از پایان جنگ تحمیلی می‌گذرد، محسن رضایی که در طول جنگ فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عهده داشت در همین سال‌های اخیر تصمیم گرفت خاطرات خود را از این رویداد تاریخ‌ساز در قالب کتابی با عنوان «جنگ به روایت فرمانده» منتشر کند. انتشار این خاطرات در حالی صورت گرفت که رضایی پیش از این کتاب، کمتر برای مکتوب‌شدن و انتشار خاطراتش از جنگ تمایل داشت.

خودش درباره دلیل اقدام به انتشار این کتاب این طور می‌گوید: پیش از این راضی نمی‌شدم تا نوشته‌هایی منسوب به من در رابطه با دفاع مقدس منتشر شود؛ ولی مدتی است پذیرفته‌ام چنین آثاری منتشر شود و دلیلش هم در کنار خواسته‌های مردم، انحرافاتی است که در تاریخ‌نویسی جنگ مشاهده می‌کنم به گونه‌ای که در روز روشن در حالی که هنوز فرمانده‌های جنگ هستند، تاریخ جنگ تحریف می‌شود.

رضایی در گفت‌وگویی که قبلا در «جام‌جم» منتشر شده است در تشریح انحرافاتی که بعضا درباره واقعیات جنگ روی می‌دهد چنین گفته است: «هم سوء‌استفاده شخصی از جنگ می‌شود و هم تحریف و انحراف وجود دارد، در دولت اصلاحات آمدند و گفتند که نباید بعد از خرمشهر، جنگ را ادامه می‌دادیم و اصلا چرا در آن زمان صلح نکردیم! اصلا طرح این سوال از ریشه غلط بود؛ چون جنگ را که ما ادامه ندادیم، اگر صلحی به ایران پیشنهاد می‌شد چرا ایران نباید این صلح را می‌پذیرفت؟!

در آن زمان به ایران می‌گفتند آتش‌بس بدهید، آتش‌بس با صلح خیلی متفاوت است، آتش‌بس یک جنگ ناتمام است، هر لحظه ممکن است دوباره شعله‌ور شود.

ضمن این که آتش‌بس در آن نقطه نامتوازن بود؛ ما در مقطعی قرار داشتیم که بخشی از زمین‌های ما دست دشمن بود.

رضایی در ادامه صحبت‌های خود با بیان این که طی 20 سال اخیر شاهد استفاده‌های سیاسی از جنگ تحمیلی هستیم، تاکید می‌کند: از سوی دیگر، برخی تاریخ جنگ را با نوشتن خاطرات تحریف می‌کنند در حالی که امکان تحقیق برای آنها وجود دارد، اما بی‌اعتنا به برخی مسائل، اطلاعات نادرستی را منتشر می‌کنند، کتاب می‌نویسند درباره جنگ، آن هم کتاب‌های تحلیلی که تحریف‌هایی جدی دارد یا گزارش‌ها و اتفاق‌های جنگ را تاریخ‌نگاری می‌کنند، اما در دل این تاریخ‌نگاری‌ها تحریف‌هایی وجود دارد؛ مثلا برای عملیات مرصاد برخی کتاب نوشته‌اند و بسیاری از مسائلی را که گفته‌اند خلاف واقع است. به نظر من در تاریخ جنگ و مستندسازی کارهای خوب فراوانی شده است، ولی انحراف، سوءاستفاده‌های سیاسی و تحریف‌هایی هم وجود دارد و مجموع اینها باعث شده است با آن که نمی‌خواستم در زمان عمر خودم چیزی بنویسم به ناچار قبول کنم و بنویسم.

اما همان طور که گفته شد گاهی دیده شده علاوه بر مباحث مربوط به دفاع مقدس، درباره مبارزات انقلابی مردم ایران و مواضع امام(ره) در مقاطع مختلف هم خاطراتی نقل می‌شود که دور از ذهن به نظر می‌رسد. بخشی از این اشتباهات به این دلیل است که سن افراد کمی بالا رفته و ممکن است بعضی مسائل را فراموش کرده باشند، اما گاهی افرادی که خاطرات خود را منتشر می‌کنند با توجه به زاویه داشتن به یک جناح خاص یا افرادی که در یک مقطع، سکان هدایت کشور را به عهده داشته‌اند، سعی می‌کنند تاریخ را با سوگیری و به صورت جهتدار روایت کنند که این مساله می‌تواند تاریخ را تهدید کند. بنابراین ضروری است در بررسی خاطرات افراد مختلف، همواره به ریشه و خاستگاه آنها هم توجه شود و با توجه به شرایط کشور و روایت‌های مختلف از رویدادهای گوناگون، صحت و سقم خاطرات مطرح شده را بررسی کرد.

حسین نیکپور