آنچه خود داریم زبیگانه تمنا نکنیم

هدف نهایی ربوکاپ تشکیل یک تیم کاملا هوشمند از ربات‌های انسان نماست که قرار است سال 2050 در برابر تیم قهرمان فوتبال جهان به رقابت پرداخته و امیدواری وجود دارد که رباتی‌ها بتوانند انسان‌ها را شکست دهند. در حقیقت ربوکاپ مکانی است برای حضور ربات‌هایی از حوزه‌های مختلف که در برابر هم قدرت نمایی می‌کنند تا توانایی‌هایشان را در زمینه‌های مختلف از امداد و نجات تا بازی فوتبال به نمایش گذارند. با توجه به حضور قدرتمندانه تیم‌های رباتیک ایرانی در مسابقات جهانی، از سال 85 مجوز برگزاری مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران از سوی فدراسیون جهانی ربوکاپ صادر شده است. نهمین دوره مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران از روز گذشته با حضور تیم‌های مطرح داخلی و خارجی در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران آغاز شده است که تا جمعه بیست و دوم فروردین ادامه دارد. با دکتر مرتضی موسی‌خانی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین و مدیر کمیته ملی ربوکاپ جمهوری اسلامی ایران درباره این دوره از مسابقات و اهمیت دانش رباتیک در کشور گفت‌وگو کرده‌ایم.

اهمیت دانش رباتیک در چیست؟

خوشبختانه امروزه شاهد حضور دانش رباتیک و هوش مصنوعی در صنایع مختلف خانگی، نظامی، خودروسازی، انواع مختلف صنایع تولیدی، صنعت پزشکی و حتی صنعت کشاورزی هستیم. اگر توجه کرده باشید در دنیای امروز در کشورهای پیشرفته مانند چین و هلند همه عملیات کشاورزی از کاشت تا داشت و برداشت توسط ربات‌ها انجام می‌شود و در حقیقت استانداردهای عملیات را می‌توان به کمک اتوماسیون و مکانیزاسیون ارتقا داد. مهم‌تر این که می‌توان اطمینان داشت کاری که انجام آن به یک ربات سپرده می‌شود براساس برنامه تنظیم شده انجام می‌شود و به این ترتیب می‌توان با اطمینان خاطر کامل از صنعت رباتیک در استانداردسازی عملیات مختلف و همچنین در محیط‌های صعب‌العبور و زیانبار مانند ارتفاعات و اعماق دریاها و اقیانوس‌ها استفاده کرد. انجام بسیاری از کارها نظیر شناسایی و تصویربرداری یا به طور کلی عملیات زیر آب که برای انسان با مخاطرات بسیار زیادی همراه است براحتی توسط ربات‌ها انجام می‌شود. بنابراین با توجه به اهمیت و کاربرد علم رباتیک و هوش مصنوعی در فضای دنیای مجازی و ارتباطات می‌توان بر کاربردهای وسیع این علم برای رفاه بشر و زندگی بهتر تاکید داشت. شما امروز می‌توانید از بهترین جراحان دنیا در هر گوشه‌ای از دنیا بدون حضور و به عبارت دیگر با کم شدن فاصله‌ها به واسطه وجود ربات‌های مجازی استفاده کرده و از راه دور تحت درمان‌های جراحی قرار گیرید. عملیات تصویربرداری، شناسایی، کنترل و... به سادگی در دنیای مجازی و به کمک هوش مصنوعی قابل تحقق است.

کمیته ملی رباتیک در چه سالی و با چه هدفی تشکیل شد؟

سال 2002 برای نخستین بار همراه تیم ربوکاپ ایران در مسابقاتی که در کشور ژاپن برگزار می‌شد، شرکت کردم و به این ترتیب با این مسابقات آشنا شدم. پس از بازگشت تصمیم گرفتم با هدف ایجاد زمینه‌ای برای استفاده از دانش، هوش و استعداد دانش‌آموزان و دانشجویان کشور مسابقات ربوکاپ آزاد را در کشور برگزار کنم. دانشگاه آزاد اسلامی قزوین به عنوان پیشرو در برگزاری مسابقات ربوکاپ در ایران طرحی را آماده و برای فدراسیون جهانی ربوکاپ ارسال کرد. این طرح از سوی این فدراسیون مورد پذیرش قرار گرفت و نخستین دوره مسابقات ربوکاپ ایران فروردین 85 به میزبانی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین برگزار شد.

هدف اصلی ربوکاپ، همکاری گروهی از ربات‌ها در کار تیمی و در دنیای واقعی یا به عبارتی در شرایط محیطی واقعی مانند نور طبیعی است. در دنیای غیرواقعی نور محیط تنظیم شده است. در پردازش تصویر نور فاکتور مهمی است که می‌تواند در حرکت، موقعیت و مکان ربات برای تنظیم فعالیتش نسبت به هدف تاثیرگذار است. بخصوص در کار تیمی که ربات‌ها با هم همکاری دارند یادگیری نیز مهم است. مسابقات ربوکاپ با این هدف از سوی کشور ژاپن مطرح شده بود. پس از شکست کاسپاروف توسط سوپرکامپیوتر جهان انگیزه‌ها برای طراحی و ساخت ربات‌های هوشمند افزایش یافت. بنابراین طراحی ربات‌های هوشمندی که بتوانند یادگیری و کنترل داشته باشند در سطح دنیا مورد توجه قرار گرفته و هدف نهایی این است که بتوانند تا سال 2050 گروهی از ربات‌های فوتبالیست را طراحی کنند تا بتوانند با انسان‌ها مسابقه داده و آنها را شکست دهند.

چرا به این فکر افتادید مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد را در کشور برگزار کنید؟

امروزه کشورهای پیشرفته بشدت روی حوزه‌های بخش دانش‌آموزی تاکید کرده و با دانش‌آموزان در حوزه‌های رباتیک و هوش مصنوعی کار می‌کنند تا این دانش‌آموزان با این علم آشنا شده و به آن علاقه‌مند شوند. دانش‌آموزان ایرانی علاقه زیادی به رباتیک و هوش مصنوعی دارند و مهم‌تر این که در این زمینه از استعدادها و توانایی‌های لازم برخوردارند. بنابراین ما هم باید مانند کشورهای پیشرو در این زمینه در توسعه و ترویج این دانش در کشور تلاش کنیم. مسابقات ربوکاپ آزاد نیز با همین هدف در کشور برگزار می‌شود. ایده راه‌اندازی مسابقات ربوکاپ آزاد ایران با همین هدف توسط اعضای کمیته ملی ربوکاپ ایران مورد بررسی قرار گرفت و امسال نهمین سالی است که این مسابقات برگزار می‌شود و ما امیدواریم بتوانیم به تحقق این هدف یعنی توسعه و ترویج دانش رباتیک در کشور کمک کرده و کارهای موثری در این حوزه انجام دهیم. در ژاپن با همکاری اساتید و متخصصانی که در این مسابقات حضور داشتند تصمیم گرفتیم جریان مشابهی را در کشور راه‌اندازی کنیم . بر این اساس طرحی تهیه شد که به فدراسیون جهانی ربوکاپ فرستاده شد. پس از تلاش‌های مستمر نخستین دوره این مسابقات سال 85 در ایران برگزار شد. در نخستین دوره مسابقات ربوکاپ آزاد اعضای فدراسیون جهانی ربوکاپ شرکت کرده و پس از بررسی امکانات و توانمندی‌های علمی و فیزیکی کشور، کشور ما را حائز شرایط برگزاری مسابقات ربوکاپ آزاد اعلام کردند. این نهمین سالی است که ما نیز در کنار کشورهای پیشرو در این حوزه مسابقات ربوکاپ آزاد را در ایران برگزار می‌کنیم.

نهمین دوره این مسابقات در مقایسه با دوره‌های قبلی با چه تغییراتی رو‌به‌رو بوده است؟

سال اول فقط 85 تیم در این مسابقات شرکت داشتند، اما امسال پس از گذشت 9 سال تعداد تیم‌های شرکت‌کننده در مسابقات به میزان چشمگیری افزایش یافته است. امسال حدود 1250 تیم متقاضی شرکت در مسابقات بودند که پس از بررسی و ارزیابی سطح کیفی در دو بخش دانش‌آموزی و بزرگسالان در نهایت 400 تیم از مجموع تیم‌های متقاضی انتخاب شدند. مسابقات امسال در دو لیگ ربات‌های واقعی و ربات‌های شبیه‌سازی برگزار می‌شود. در لیگ شبیه‌سازی لیگ‌های متفاوتی ازجمله لیگ شبیه‌ساز امداد و نجات، شبیه‌ساز فوتبال دوبعدی، لیگ شبیه‌ساز فوتبال سه‌بعدی و لیگ ربات‌های مجازی گنجانده شده است. در بخش لیگ واقعی نیز لیگ ربات‌های مین‌یاب، ربات‌های امدادگر، ربات‌های پرنده، ربات‌های زیرآب، ربات‌های پلتفرم استاندارد، ربات‌های انسان‌نما و همچنین ربات‌های فوتبالیست سایز کوچک و متوسط و ربات‌های امدادگر از لیگ‌های اصلی این بخش است. در بخش دانش‌آموزی ربات‌های فوتبالیست دانش‌آموزی، امدادگر دانش‌آموزی و ربات‌های لیگ فضای مشترک به رقابت می‌پردازند. بخش نمایش ربات‌ها یا بخش آزاد از دیگر بخش‌های مسابقه است. لیگ Demo نیز در دو بخش دانش‌آموزی و بزرگسال برگزار می‌شود و به این ترتیب در مجموع در این مسابقات 22 لیگ داریم. علاوه بر دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی از کشورهای آمریکا، انگلیس، کانادا، ژاپن، آلمان، هلند، پرتغال، چین، مکزیک و برزیل نیز در این مسابقات حضور دارند. در نهمین دوره مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران 48 تیم از 22 کشور جهان در این مسابقات شرکت کرده‌اند.

امسال همزمان با مسابقات، سمپوزیوم بین‌المللی هوش مصنوعی و رباتیک به منظور ارائه آخرین دستاوردها در این حوزه برنامه‌ریزی شده است که این سمپوزیوم شنبه بیست و سوم فروردین با حضور دو نفر از اساتید بنام این حوزه از دانشگاه استمفورد در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین برگزار می‌شود.

دانش رباتیک تا چه اندازه می‌تواند در رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان تاثیرگذار باشد؟

سال گذشته از سوی رهبر معظم انقلاب سال اقتصاد مقاومتی و سال‌های پیش از این نیز براساس فرمایشات ایشان با مضامین مشابهی نامگذاری شده بود. سخنان و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب به نوعی بیانگر خط‌مشی‌های فراگیر نظام است که به نظر می‌رسد باید در همه زمینه‌ها مورد توجه قرار گیرد. رهبر معظم انقلاب در مقام و موقعیتی هستند که به همه امور احاطه کامل دارند و اگر به خط‌مشی‌های فراگیر نظام توجه شود توجه به محور اقتصادی در آن به وضوح قابل مشاهده است. اصلاح الگوی مصرف، حمایت از تولیدات داخلی و تاکید رهبری به افزایش کیفیت کالاهای داخلی برای رقابت با دیگر کشورهای منطقه نشان‌دهنده اهمیت اقتصاد برای کشور است. به عبارت دیگر باید تلاش کنیم یک اقتصاد قوی و شاید بتوان گفت یک اقتصاد بدون نفت داشته باشیم. رهبر معظم انقلاب نیز در سخنانشان تاکید کرده‌اند یک اقتصاد رقابتی در جهان و کالای استاندارد با کیفیت بالا و قیمت پایین سبب افتخار نام ایران شده و موجب می‌شود کالای ساخت ایران معنی زیبایی داشته باشد. رسیدن به این هدف امکان‌پذیر است. اگر ما کالاهای استاندارد تولید کنیم که بهره‌وری را افزایش دهد، این کالا و این محصول می‌تواند از قابلیت رقابت با محصولات خارجی برخوردار باشد. بنابراین ما می‌توانیم با دانش رباتیک، مکانیزاسیون، اتوماسیون، هوش مصنوعی و نرم‌افزار به یاری صنعت برویم و استانداردسازی صنعت به ارتقای آن منجر می‌شود.

آینده صنعت رباتیک در کشور را چگونه می‌بینید؟

صنعت نرم‌افزار در سطح دنیا بسیار مورد نیاز است. از گوشی تلفن همراه، خودروهای هوشمند امروزی تا انواع سخت‌افزارهای دیگر نقش مهمی را ایفا می‌کند. در تولید نرم‌افزارها شایستگی‌های محوری بیشتری در کشور ما وجود دارد. کشورهای کره و هند صنعت نرم‌افزار را همزمان با ما شروع کردند. کشور هند حدود صد میلیارد دلار از صادرات نرم‌افزار درآمد دارد. ما در کشور به تولید نرم‌افزار نیاز داریم و علاوه بر این می‌توانیم صادرکننده هم باشیم. دانش‌آموزان و دانشجویان کشور ما به صنعت رباتیک علاقه‌مند هستند و استعداد لازم را هم دارند. توسعه صنعت رباتیک در کشور به مثابه ساخت پالایشگاه و منطقه صنعتی است که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد. اگر در کشور منطقه صنعتی اختصاصی برای تولید نرم‌‌افزار داشته باشیم، می‌تواند جایی مانند دره سیلیکون یا بنگلور هند باشد. ما باید زیرساخت‌های لازم را برای متخصصان فراهم کنیم و پیش‌بینی می‌کنم تا 20 سال آینده صنعت نرم‌افزار بتواند جایگزین صنعت نفت شود.

امروزه تعداد دانشجویانی که در حوزه‌های فناوری اطلاعات، نرم‌افزار، هوش مصنوعی، رباتیک و مهندسی پزشکی تحصیل می‌کنند روز به روز در حال افزایش است. اگر این مراکز راه‌اندازی شود از این افراد متخصص در این حوزه حمایت شود و ابزارهای لازم برای رشد صنعت رباتیک و هوش مصنوعی فراهم باشد و از همه مهم‌تر نیازهایمان را از کشور خودمان درخواست کنیم، می‌توانیم شاهد رشد و توسعه صنعت رباتیک در کشور باشیم و این طور نمی‌شود که آنچه خود داریم از بیگانه تمنا کنیم. چنانچه پیش از این نیز در حوزه‌های دیگر ازجمله در رویان و صنعت هوافضا نیز موفق بوده‌ایم، می‌توانیم در حوزه تولید نرم‌افزار و سخت‌افزار نیز موفق شویم، اما اگر توجه نشود با وجود همه تلاش‌ها برای رشد و رساندن جوانان و نوجوانان به سطح بازدهی خوب شاهد خروج سرمایه‌های انسانی خواهیم بود. سرمایه‌های انسانی که در دیگر کشورها محصولاتشان را تولید می‌کنند و ما بعدا باید همان محصولات را با پرداخت ارز وارد کشور کنیم. امروزه بسیاری از تجهیزات مورد نیاز مهندسی ـ پزشکی و همچنین تجهیزاتی که در حوزه راهنمایی و رانندگی مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند دوربین‌ها، لیزر و چراغ‌های هوشمند از سوی اساتید ایرانی ساخته و حتی صادر هم می‌شود که بسیار ارزشمند است. صنعت باید به دانشگاه نیازهایش را اعلام کند و آنچه را نیاز دارد به دانشگاه‌ها سفارش دهد. دانشگاه‌های ما این توان را دارند که نیاز صنعت را تامین کنند. اگر این اتفاق بیفتد آسیب‌پذیری کشور از تحریم‌ها و جلوگیری از ورود فناوری به کشور نیز کاهش پیدا می‌کند.

مهم‌ترین راهکار برای رسیدن به این هدف چیست؟

توسعه بدون سرمایه انسانی بی‌معنی است. پدافند غیرعامل بدون سرمایه انسانی معنی ندارد. بهره‌وری بدون سرمایه انسانی کارآمد بی‌معنی خواهد بود. جایی که ما باید بیشتر توجه کنیم و نقطه‌قوت کشور است همین سرمایه انسانی است. در ادبیات مدیریت، نقطه‌قوت هر سازمانی نقطه آسیب‌پذیر آن سازمان است. رقبا نقطه قوت آن سازمان را می‌شناسند و آن را هدف قرار می‌دهند. برای حفظ نقطه قوت باید استراتژی خاصی داشته باشیم. هیچ استراتژی مهم‌تر از این نیست که برای حفظ سرمایه انسانی تلاش کنیم. اگر این نیروی انسانی حفظ نشود به دنبال دیگر علاقه‌مندی‌هایش می‌رود. باید برای حفظ سرمایه انسانی برنامه‌ریزی شود و توسعه کشور را باید با توجه ویژه به سرمایه انسانی رقم بزنیم. پروفسور حسابی با وجود همه امکاناتی که داشت به میهن بازگشت. این سرمایه انسانی که با عشق و علاقه به کشور بازمی‌گردد ارزشمند است. اگر این شور و عشق ایرانی‌ها به کشور و استعداد و علاقه آنها را بپذیریم توسعه رقم خواهد خورد. 50 سال پیش کالایی که روی آن ساخت ژاپن درج شده بود نه‌تنها ارزشی نداشت بلکه شرم‌آور بود، اما سونی کاری کرد تا درج عبارت ساخت ژاپن نشانه افتخار ژاپنی‌ها باشد. ما هم می‌توانیم کاری کنیم کالای ساخت ایران با افتخار و قدرت به دیگر کشورها صادر شود. با وجود این، سرمایه انسانی و استعدادی که در فرزندان ایرانی‌ وجود دارد و همچنین حضور اساتید برجسته در کشور باید بیش از پیش بدرخشیم. من از رهبر معظم انقلاب، دولت تدبیر و امید، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان درخواست می‌کنم برای رسیدن به این هدف به ما کمک کنند تا تمرکز ویژه‌ای در حوزه دانش هوش مصنوعی، نرم‌افزار و سخت‌افزار صورت گیرد و ما بتوانیم از این موجی که در کشور به راه افتاده است بیش از پیش بهره‌مند شویم. متاسفانه بسیاری از استعداد‌های برتر در کشور ما در پروژه‌های کاری و تحصیلی دیگر کشورها حضور پیدا می‌کنند و نتایج کارشان به نام دیگر کشورها ثبت می‌شود و ما باید زمینه‌ای را فراهم کنیم تا دیگر شاهد چنین رویدادهایی نباشیم. به قول معروف چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است.

فرانک فراهانی جم / گروه دانش