پایان‌نامه‌های تاریخ، بدون کاربرد علمی و اجتماعی

نکته کلیدی اینجاست که ارزش پایان‌نامه در رشته تاریخ در کجاست؟ چه جایگاهی برای دانشجو و استاد دارد؟ میزان تاثیرگذاری آن بر آینده دانشجو چقدر است و مهم‌تر از همه تا چه مقدار بر کاربردی بودن پایان‌نامه دانشجویی در جامعه تاکید می‌شود. نکته جالب اینجاست که در چند سال اخیر، افزایش بیش از حد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در کارشناسی ارشد ـ که کم‌کم دامن دکتری را نیز می‌گیرد ـ باعث شده پایان‌نامه‌ها بیشتر از آن‌که محملی برای افکار نو و ایده‌های کاربردی برای جامعه گردد، ابزاری برای گرفتن مدرک شود و جایگاهی بیش از یک تکلیف دانشگاهی ـ که به بهایی نازل قابل خریداری نیز خواهد بود ـ نداشته باشد. دانشجویانی که اغلب به‌دنبال موضوعات راحت هستند با استادانی که در چنبره تعداد زیاد دانشجو و پایان‌نامه گرفتار شده‌اند و برخی حتی حالی برای پیشنهاد موضوعات جدید ندارند، شمایی هرچند بدبینانه از وضعیت امروز گروه‌های تاریخ در کشور است.

چشم‌انداز فعلی پایان‌نامه‌های تاریخ در ایران

- تکرارگرایی در موضوعات

- تاکید بیش از حد بر برخی دوره‌های تاریخی و خالی ماندن ظرفیت‌های تاریخی برخی دوره‌های دیگر

- استفاده اندک از منابع آرشیوی مانند اسناد و نسخ خطی

- توجه به مطالعات بین رشته‌ای و پایان‌نامه‌های چند منظوره

- بی‌توجهی به نیازهای تاریخی روز جامعه و سیر در گذشته‌های تاریخی

- موضوع‌شناسی دقیق برای دوره‌های تاریخی

- بی‌توجهی نسبت به نیازهای تاریخی نسل آینده

این کلیات را هرچند نمی‌توان به تمام استادان و گروه‌های تاریخ تعمیم داد و هستند استادان بزرگواری که تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند، اما به نظر می‌رسد سیستم دانشگاهی ما در گروه‌های تاریخ دچار چرخه تکراری شده، به نوعی که اکثر استادان تاریخ موارد ذکر شده را تائید می‌کنند، اما نمی‌توانند کاری انجام دهند. با توجه به سابقه کاری نگارنده و ارتباط با بیشتر استادان و گروه‌های تاریخ، پیشنهاد‌های زیر ارائه می‌گردد.

ـ پایان‌نامه‌های تاریخی باید به یک هویت و شاخصه تبدیل شود. در بررسی برخی پایان‌نامه‌های تاریخی در حوزه تاریخ محلی مشخص شد، موضوعات کار شده در رشته تاریخ با رشته‌های دیگر مانند تاریخ و تمدن مشترک و غیرقابل جداسازی است. به این معنا که بین تاریخ و برخی رشته‌های دیگر ارتباط نزدیک وجود دارد و از طرف دیگر، روش پژوهش مشخص به کار برده نمی‌شود، به نحوی که درک تفاوت بین آنها دشوار است.

ـ همان‌طور که در رشته‌های فنی ارتباط صنعت و دانشگاه تبلیغ می‌شود، در تاریخ نیز بازاریابی باید صورت گیرد. آیا موضوعات مطرح در پایان‌نامه‌ها به هیچ کار جامعه نمی‌خورد؟ و برای آن در زمینه‌های مختلف نمی‌توان کاربردی قائل شد؟ رویکرد گروه‌های تاریخ به موضوعات باید عوض شود. یک موضوع در پایان‌نامه تاریخ قرار نیست مشکلات تاریخی یک دوره را حل کند، بلکه می‌تواند یک مشکل کوچک از جامعه را در تاریخ نزدیک مورد بررسی قرار دهد.

ـ تخصص‌گرایی در گروه‌های تاریخ باید مورد توجه جدی باشد. هرچند در سال‌های اخیر برخی رشته‌‌های تخصصی در تاریخ ایجاد شده ـ که کافی هم به نظر نمی‌رسد ـ اما باید این مساله مورد توجه جدی‌تر قرار گیرد. برخی حوزه‌های موضوعی مانند تاریخ محلی و تاریخ شفاهی می‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد. نمونه موفق در تخصص‌گرایی را می‌توان در رشته جغرافیا مشاهده کرد.

ـ دانشجویان معمولا در مقاطع بالا واحدهایی را می‌گذرانند که در پایان‌نامه آنها کمتر کاربرد دارد. نگاهی به کلیت پایان‌نامه‌‌های تاریخی نشان می‌دهد که بیشتر آنها در زمینه موضوعاتی است که دانشجو در زمینه چگونگی استفاده از منابع مرتبط تخصص ندارند. ازجمله در زمینه تاریخ محلی، تاریخ شفاهی، اسناد و سایر منابع آرشیوی.

ـ پیشنهاد می‌شود تیمی برگزیده از گروه‌های تاریخ هر سال تمام موضوعات کار شده در پایان‌نامه‌ها را بررسی و شیب موضوعات را تعیین کند تا نقاط کور و زمینه‌های کاربردی را ـ که می‌تواند فرصت‌های شغلی برای دانشجویان تاریخ فراهم کند ـ مشخص سازد.

دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی ‌/‌ دکترای تاریخ محلی