با این ماشین با احساس رفتار‌کنید

امواج مغزی چیست؟

مغز انسان دارای انبوهی از سلول‌های عصبی است. این سلول‌ها از طریق جریان الکتریکی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند که قسمت بسیار کوچکی از این جریان پس از خارج شدن از سلول‌ها در کنار سلول‌های دیگر امواجی الکتریکی ایجاد می‌کند. با بهره‌گیری از دستگاهایی ویژه می‌توان آن را از روی مغز دریافت کرد.

دستگاهی به نام «الکتروآنسفالوگراف» می‌تواند این امواج را دریافت و ثبت کند. البته این دستگاه به هیچ وجه جدید نیست و ده‌ها سال است که در پزشکی از آن استفاده می‌شود. بسیاری از پیشرفت‌های پزشکی در زمینه شناخت مغز انسان مرهون همین دستگاه است.

ثبت امواج مغزی

هر حالت، احساس و هیجان خاصی که تجربه می‌کنیم، امواج مغزی منحصر به فردی را ایجاد می‌کند. برای نمونه شکل امواج مغزی انسان هنگام تمرکز، خواب یا اضطراب متمایز از دیگر حالت‌هاست.

خلاصه این‌که با طراحی الگوریتمی ویژه شناسایی این حالت‌ها، می‌توان وضع ذهنی فرد را شناسایی کرد، اما آیا این کار فایده‌ای هم دارد؟

دستگاه شخصی عصبی

دستگاه‌هایی که می‌توانند وضع ذهنی و سلامت انسان را از طریق بررسی امواج مغزی و شاخص‌های عصبی شناسایی کند، در اصطلاح «دستگاه شخصی عصبی» (personal neuro device) نامیده می‌شود.

یکی از دستگاه‌های شخصی عصبی که مراحل طراحی اولیه خود را به پایان رسانده پی. ان. دی (PND) نام دارد. تونی گیاتاتزیز طراح این وسیله بر این باور است که از این دستگاه علاوه بر کاربردهای احتمالی در پایش سلامت می‌توان برای تبلیغات هدفمند نیز استفاده کرد.

مغز انسان و تبلیغات هوشمندتر

شرکت‌های مختلف همیشه دوست دارند بر میزان اثربخشی تبلیغات خود بیفزایند و مشتریان بیشتری جذب کنند. بهره‌گیری از دستگاه‌های شخصی عصبی در کنار ابزارهایی نظیر عینک گوگلی می‌تواند این راه را هموار کرده و حتی موجب تحولی در زمینه تبلیغات دیجیتال شود.

فرض کنید وارد بانک الف می‌شوید. عینک گوگلی بر اساس موقعیت جغرافیایی شما تشخیص می‌دهد وارد این بانک شده‌اید. این اطلاعات بسرعت به سرور ابری ویژه فرستاده می‌شود و تبلیغاتی در‌بر‌دارنده معرفی خدمات این بانک برای شما روی صفحه‌نمایش این عینک پدیدار می‌شود.

حال فرض کنید به دلیل این‌که خاطره خوبی از این بانک ندارید یا این‌که از برخورد کارمند آن راضی نیستید، حس ناخوشایندی به شما دست می‌دهد. دستگاه شخصی عصبی این حس را شناسایی و این اطلاعات را به سرور منتقل می‌کند. این بار به جای نمایش تبلیغات بانک الف، تبلیغات بانک ب که رقیب این بانک است برایتان به نمایش درمی‌آید.

با این‌که گوگل فعلا اجازه استفاده از عینک گوگل برای تبلیغات را نمی‌دهد، اما با توجه به قابلیت‌هایی که می‌توان به این ابزار افزود، بعید نیست تا چند وقت دیگر شاهد گنجانده شدن تبلیغات هدفمندتر در آن باشیم.

کمک به پیشرفت پژوهش

یکی دیگر از کاربردهای دستگاه‌های شخصی عصبی، کمک به پیشرفت پژوهش در این حوزه است. یکی از اصلی‌ترین چالش‌های موجود در مسیر طراحی الگوریتم‌هایی برای پردازش امواج مغز، پیچیدگی بسیار زیاد مغز انسان است. بنابراین برای طراحی چنین الگوریتمی به تعداد زیادی کارشناس در زمینه ریاضی، آمار و نیز شناسایی امواج مغزی نیاز است.

اگر انبوهی از این دستگاه‌ها از سوی افراد مورد استفاده قرار گیرد و اطلاعات آنها به سرورهای ابری فرستاده شود، عملا حجم گسترده‌ای از اطلاعات در اختیار دانشمندان و پژوهشگران قرار می‌گیرد.

پردازش این اطلاعات نه تنها می‌تواند دانش کنونی ما نسبت به کارکرد مغز انسان را افزایش دهد، بلکه امکان طراحی دستگاه‌هایی برای پردازش دقیق‌تر امواج مغزی انسان را فراهم می‌کند.

آیا این دستگاه‌ها می‌تواند فکر ما را بخواند؟

طبیعی است که همه نگران حریم شخصی خود باشیم و فکر کنیم فناوری دیجیتال نوعی دست درازی به این حریم است، اما زیاد نگران نباشید. دستگاه‌های شخصی عصبی فقط می‌تواند امواج مغزی مربوط به حالت‌های مغز (تمرکز، هشیاری، خواب و...) و نیز هیجانات (اضطراب، غم و... ) را شناسایی کند. در واقع فکر انسان را باید همانند کوه یخی دانست که هیجانات قابل ثبت با دستگاه‌های پردازش امواج مغزی فقط نوک آن را نشان می‌دهد.

اما آیا آینده نیز بر همین منوال پیش خواهد رفت؟ شاید برای پاسخگویی به این پرسش کمی زود باشد. بعید نیست در آینده بتوان افکار مختلف انسان را با فناوری‌های مختلف خواند، اما آنچه مسلم است این‌که هنوز فاصله زیادی با «دستگاه‌های فکر خوان» داریم!

صالح سپهری‌فر