تحولات خلیج فارس در قرن سیزدهم بررسی شد

با تحولاتی که از قرن نوزدهم به بعد در اروپا اتفاق افتاد، اروپائیان به تجارت خلیج فارس توجه کردند. تنها رودخانۀ قابل کشتی‌رانی ایران و خلیج فارس نیز رودخانۀ کارون بود که به دلیل موقعیت خاص ژئوپلیتیکی و تجاری‌‌ای که داشت از نیمۀ اول قرن نوزدهم توجه سیاحان و نمایندگان سیاسی انگلستان را به خود جلب کرد. بنابراین، دولت در صدد آزادی کشتی‌رانی کارون برآمد ؛ و سرانجام اگرچه ناصرالدین شاه فرمان آزادی کشتی‌رانی کارون را در سال ۱۳۰۶ ق / ۱۸۸۸ م صادر کرد و این رودخانه به روی همۀ کشتی‌های تجاری خارجی گشوده شد، دولت انگلستان به دلیل داشتن ابزار سیاسی – اقتصادی لازم توانست تجارت خلیج فارس و به خصوص کارون را در انحصار بگیرد.

با گشایش کارون به روی کشتی‌های خارجی و با توجه به دامنۀ وسیع تجارت کارون در حوزه‌های ملی، منطقه‌ای و بین المللی در نتیجه، تجارت خارجی و داخلی ایران در حوزۀ خلیج فارس رونق بیشتری پیدا کرد و به تعبیر چهرۀ اقتصادی مناطق کرانه‌ای خلیج فارس و به خصوص خوزستان منجر شد.

با ورود نفت به عرصۀ اقتصادی و تجاری ایران و خلیج فارس، کم کم از اهمیت تجاری کارون کاسته شد و از آغاز جنگ جهانی به بعد، با توجه به تحولاتی که در جهان و نیز داخل انگلستان و ایران اتفاق افتاد، نفت برای انگلستان سود فراوانی داشت و جایگزین تجارت کارون شد و پس از آن با گسترش خطوط راه آهن، کارون اهمیت تجاری خود را از دست داد و بیشترین حمل و نقل کالا و مسافر از طریق راه آهن انجام شد.

کتاب یاد شده به تأثیرات واگذاری امتیاز کارون در ساختار سیاسی، اقتصادی ایران، خلیج فارس و خوزستان و همچنین مزیت‌های حمل و نقل کالا از طریق خلیج فارس و کارون به مناطق داخلی و مرکزی ایران می‌پردازد.

این کتاب شامل پنج فصل است:

موقعیت جغرافیایی و طبیعی رودخانه کارون

بررسی ساختار اجتماعی خوزستان با تکیه بر کرانه‌های کارون

بررسی ساختار سیاسی، اقتصادی خوزستان

ارتباط تجاری کارون با حوزه‌های مختلف اقتصادی

ورود نفت به عرصه اقتصادی و تجاری ایران، خلیج فارس و کارون

مهم‌ترین منابع این کتاب اسناد و مدارک منتشر نشده مرکز اسناد و خدمات پژوهشی وزارت امور خارجه، مرکز اسناد ملی، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و اسناد موجود در اتاق بازرگانی اهواز است.

کشتی‌رانی کارون و تحولات سیاسی – اقتصادی خلیج فارس در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری (1870-1920م) از سوی حبیب‌الله سعیدی‌نیا در سال 92 و در سی و یک،‌401 صفحه از سوی شرکت انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.