کتاب فرهنگ نصیری منتشر شد

فرهنگ ترکی فارسی نصیری، احتمالاً در حدود سال 1095ه/ 1700م نوشته شده و شامل پنج بخش ترکی جغتایی، رومی، قزلباشی، روسی و زبان مغولی کالموک. منظور از قزلباشی ترکی آذربایجانی و هدف از روسی احتمالاً تاتار ولگا است.

نسخه منحصر به فرد این کتاب را محمدعلی حسینی از برلین در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره 8636 مرکز اسناد یافته‌اند و نسخه دیگری از آن یافت نشده است. این نسخه 193 برگ دارد که به خط نسخ خوانا نوشته شده است.

فرهنگ نصیری از چند لحاظ دارای اهمیت خاصی است:

1- یکی از معدود فرهنگ‌ها و شاید یگانه فرهنگی باشد از دوره صفوی که چند زبان ترکی را احتوا می‌کند.

2- یکی از قدیم‌ترین فرهنگ‌های ترکی آذربایجانی و همچنین ترکی روسی یعنی تاتار ولگا می‌باشد.

3- اهمیت زبان‌های ترکی را در دربار صفوی و همچنین از لحاظ مکاتبه با همسایگان ترک زبان ایران نشان می‌دهد.

عبدالجمیل نصیری و پدر او محمدرضا نصیری، که هر دو از منشیان دربار صفوی بودند، مولف نسخه حاضر هستند. پدر، این فرهنگ را تقریباً بیست سال پیش از مرگ خود شروع کرده، اما نتوانسته آن را به پایان برساند و پسرش عبدالجمیل نصیری، که عنوان الطوسی را نیز به نامش اضافه کرده بود تا خود را به خواجه نصیرالدین طوسی نسبت دهد،‌این کار را به اتمام رساند. پدر و پسر به خانواده با نفوذ نصیری ارودبادی تعلق داشتند که تقریباً نسل به نسل عهده‌دار مناصب مهم در دربار صفوی بودند. هر چند که این خانواده ادعای نسبت به نصیرالدین طوسی داشته است، اما سندی یا دلیلی بر این ادعا نیست.

محمدرضا نصیری دو کتاب داشته که پسرش عبدالجمیل آنها را تکمیل کرده است؛ یکی کشف الایات قرآن کریم که نسخه ای از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه هست و دیگری منشآت سلیمانی. اثر سوم هم همین فرهنگ نصیری است که باز کار پدر یعنی محمدرضا است و پسر آن را تکمیل کرده است.

فرهنگ نصیری، تأْیف محمدرضا و عبدالجمیل نصیری (منشیان دارالانشاء شاه سلیمان صفوی) یکی از واژه‌نامه‌های کهن جغتایی، رومی، آذربایجانی و همچنین ترکی روسی (تاتار ولگا) است. این فرهنگ‌نامه، بیانگر اهمیت زبان‌های ترکی در دربار صفوی است و از نظر تحقیق در سیر و تطوّر زبان‌های ترکی،‌ یکی از مهم‌ترین منابع پژوهشی‌ به شمار می‌رود. همچنین به حیث اطلاع رسانی درباره بسیاری از رسوم و آداب ترکان، ذکر آداب دبیری در دوره صفوی و ارائه تلفظ واژگان، قابل توجه است.

«فرهنگ نصیری: ترکی جغتایی، رومی، قزلباشی، روسی و قلماقی به فارسی» به کوشش حسن جوادی و ویلم فلور با همکاری مصطفی کاچالین در 354 صفحه از سوی انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با همکاری انتشارات آیدین در تبریز منتشر شده است.