تصاویر شاد برای حکایات مولوی

در هر قسمت از انیمیشن گنج مثنوی یکی از حکایات جلال‌الدین محمد رومی در کمتر از ده دقیقه روایت می‌شود و هر حکایت با ابیاتی از اشعار مولانا به اتمام می‌رسد. این انیمیشن از گرافیک ویژه‌ و صدای مریم نشیبا بهره می‌گیرد که حس تازه‌ای از سنت قصه‌گویی را برای تماشاگرانش تداعی می‌کند.

رنگ‌آمیزی داستان‌های کهن

انیمیشن گنج مثنوی به کارگردانی سلیم صالحی ساخته شده و ایده اصلی این برنامه و نیز طراحی شخصیت‌ها و گرافیک آن نیز توسط همین کارگردان ارائه شده است.

تولید یک مجموعه انیمیشنی درباره حکایات پندآموز مولانا آن هم برای مخاطب کودک یک اتفاق ارزشمند و قابل تقدیر است؛ بخصوص از این بابت که انیمیشن گنج مثنوی از فضای بصری قابل‌توجهی برخوردار است. در این انیمیشن طراحی فضا و شخصیت‌ها از سبک و سیاق ویژه‌ای تبعیت می‌کند که در انیمیشن‌های دیگر کمتر شاهد آن بوده‌ایم و اگر سابقه‌ای داشته باشد به تصویرگری داستان‌های کودکان برمی‌گردد. همچنین یکی دیگر از ویژگی‌های این انیمیشن محدودبودن حرکت شخصیت‌هاست که در کنار گرافیک ویژه آن، سبک تازه‌ای ایجاد می‌کند.

در واقع تصاویر هیجان‌انگیز، دکوپاژ متنوع و حرکات محدود در مرحله پویاسازی از ویژگی‌های انیمیشن گنج مثنوی است.

صالحی معتقد است سبک و شیوه تولید انیمیشن گنج مثنوی برآمده از شیوه‌ای است که در دنیا سابقه‌ای طولانی دارد و با اندکی تغییر در تولید گنج مثنوی استفاده شده است.

وی در این باره می‌گوید: از آثاری که در ایران پخش شده می‌توان به انیمیشن‌های بالتازار، سایمون و باغ گل‌ها اشاره کرد. در این شیوه حرکت شخصیت‌ها بسیار محدود است و بیشترین تحرک به حرکت دوربین روی تصاویر برمی‌گردد. این شیوه بیش از دیگر انواع انیمیشن به طراحی، فرم و رنگ مبتنی است و ما در گنج مثنوی در طراحی فرم‌‌ها و رنگ‌آمیزی بیشتر به تصویرگری نزدیک شده‌ایم تا از دل سبک موجود به شیوه‌ای تازه و نو برسیم.

صالحی درباره ساختار بصری و سبک اجرایی انیمیشن گنج مثنوی می‌گوید: این انیمیشن به لحاظ بصری به تصویرسازی خیلی نزدیک و ذات اثر بر تصویر استوار است. از آنجا که می‌خواستیم انیمیشن گنج مثنوی روایت کتاب‌گونه داشته باشد این شیوه را انتخاب و سعی کرده‌ایم در طراحی و رنگ‌بندی از شور و نشاط بصری برخوردار باشد تا برای کودکان جذابیت داشته باشد.

صالحی تاکید می‌کند: من از تجربه تصویرگری بیش از 200 کتاب کودک در ساخت این انیمیشن بهره‌ گرفته‌ و سعی کرده‌ام با ایجاد شور و هیجان بصری و محدودکردن حرکت اثری مبتنی بر تصویر خلق کنم. فضاسازی‌ها و شخصیت‌های این انیمیشن کاملا خاص است و نمونه آن را در هیچ کار دیگری نمی‌توانید، ببینید.

وی اضافه می‌کند: اخیرا دیده‌ام از تصاویر این انیمیشن در دکور یک برنامه تلویزیونی استفاده شده و این نشان می‌دهد گرافیک و فضاسازی گنج مثنوی مورد توجه قرار گرفته است.

وی درباره دلیل تاکید بر رنگ‌ و ایجاد نشاط بصری می‌گوید: معمولا تصویرگری‌ آثار کهن مانند حکایات مولانا همواره با غم خاصی همراه بوده و به لحاظ رنگی جانی نداشته است. در واقع در گنج مثنوی نشان دادیم می‌شود نگاه نو و رنگارنگی به داستان‌های کهن و حکایاتی چون حکایات مولوی داشت.

این کارگردان توضیح می‌دهد: در اروپای شرقی و در بسیاری از کشورهای دنیا، انیمیشن‌هایی ساخته می‌شود که مبتنی بر فرم و گرافیک و تصویر هستند و به همان اندازه که تصویر قوام پیدا می‌کند، حرکت محدود می‌شود. این شیوه حتی در کشوری مانند ژاپن که به تولید 37 تا 38 ساعت انیمیشن در هفته رسیده است، هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یکی دیگر از مشخصه‌های انیمیشن گنج مثنوی راوی محوربودن این انیمیشن است که به اعتقاد صالحی این مسأله نیز در راستای سبک و سیاق ساخت آن قرار می‌گیرد. وی در این باره می‌گوید: این شیوه انیمیشن‌‌سازی بیشتر راوی‌ محور است و ما در گنج مثنوی تلاش کرده‌ایم حسی شبیه قصه‌گویی مادربزرگ‌ها را تداعی کنیم و به همین دلیل هم از خانم مریم نشیبا خواسته‌ایم به عنوان راوی با ما همکاری داشته باشد.

قصه‌های کهن برای بچه‌های امروز

انیمیشن گنج مثنوی آن دسته از حکایات مثنوی را به تصویر کشیده که برای کودکان قابل درک و جذاب باشد. اگرچه استفاده از اصطلاحاتی که جلال‌الدین رومی در حکایاتش به کار برده و طرح همان مفاهیم از گنج مثنوی انیمیشنی مناسب بزرگ‌ترها ساخته شده، اما سلیم صالحی در مقام کارگردان و محمد ابوهاشم به عنوان نویسنده فیلمنامه این انیمیشن را مناسب کودکان می‌دانند و معتقدند در کنار آنها بزرگ‌ترها نیز می‌توانند تماشاگر این انیمیشن باشند.

صالحی درباره انتخاب داستان‌های این انیمیشن می‌گوید: مثنوی بالغ بر 250 داستان دارد که تعدادی از آنها برای تلویزیون و گروه سنی کودک و نوجوان مناسب نیست و برخی از آنها به نوعی تکرار دیگر داستان‌های این مجموعه است. تعدادی از آنها آنقدر سنگین است که بیان آنها در قالب تصویر میسر نیست. با توجه به دغدغه‌های ما و ضمن گفت‌وگو با مسئولان شورای طرح و برنامه در مرکز پویانمایی صبا از میان 250 حکایت به 50 حکایت رسیدیم و در نهایت از بین آنها 39 حکایت را انتخاب کردیم.

فیلمنامه چند قسمت اول این انیمیشن را سلیم صالحی نوشت و بعد از آن محمد ابوهاشم این کار را ادامه داد.

محمد ابوهاشم که نگارش فیلمنامه انیمیشن‌های متعددی را در مرکز پویانمایی صبا به عهده داشته و از سال 82 با این مرکز همکاری دارد، درباره انتخاب حکایات و نگارش فیلمنامه‌ها می‌گوید: بسیاری از داستان‌های مثنوی چند لایه‌ هستند و چند موضوع مختلف را بیان می‌کنند. ما سعی کردیم داستان‌هایی انتخاب کنیم که با گروه سنی مخاطبانمان هماهنگی بیشتری داشته باشد و بر اساس آن اقتباس انجام دادیم و فیلمنامه‌ها را نوشتیم.

وی درباره روند انتخاب حکایات مولانا برای بچه‌ها می‌گوید: باید در حکایت‌های مثنوی نکاتی پیدا می‌کردیم که برای این گروه سنی جذابیت داشته باشد. مثنوی حکایات زیادی دارد اما برخی از آنها مفاهیم پیچیده‌ای دارند، بنابراین ما تلاش کردیم، داستان‌هایی را ارائه کنیم که بیشتر محور اخلاقی داشته و برای بچه‌ها قابل فهم باشد.

ابوهاشم تاکید می‌کند که تلاش آنها بر احیای سنت قصه‌گویی معطوف بوده است.

با توجه به مفاهیمی که در لایه‌های زیرین حکایت‌های مولانا وجود دارد و از آنجا که بسیاری از این حکایات با همان لحن و بیان توسط راوی خوانده می‌شوند، نمی‌توان خیلی مطمئن بود که انیمیشن گنج مثنوی برای کودکان مناسب باشد.

ابوهاشم با این نکته مخالف است و می‌گوید: فکر نمی‌کنم این انیمیشن برای بزرگسالان مناسب باشد. ما گروه کودک و سن دبستان را مد نظر داشتیم و ممکن است این مخاطب برخی مفاهیم را به صورت کامل درک نکند، اما حتما آن را خواهد فهمید. ما سعی کردیم روی موارد اخلاقی مثنوی کار کنیم که برای همه گروه‌های سنی آموزنده و قابل درک است و در روند اقتباس طوری این کار را انجام بدهیم که برای بچه‌ها قابل فهم باشد.

وی درباره دلیل استفاده از اصطلاحات و لحن مولانا در روایت انیمیشن گنج مثنوی توضیح می‌دهد: تنها چیزی که مد نظر ما بوده، آشنایی گوش بچه‌ها با این ادبیات است و در انتهای هر قسمت راوی چند بیت از شعر مولانا را می‌خواند. در غیر این صورت متن طوری نوشته شده که برای بچه‌ها قابل درک باشد.

سلیم صالحی در این باره نظر دیگری دارد. او معتقد است انیمیشن گنج مثنوی برای طیف وسیعی از مخاطبان ساخته شده و علاوه بر بچه‌ها بزرگ‌ترها هم می‌توانند تماشاگر آن باشند.

وی در این باره می‌گوید: زمانی که این انیمیشن را طراحی می‌کردم، هم بچه‌ها و هم بزرگ‌ترها مد نظرم بودند چون معمولا بزرگ‌ترها هم در کنار بچه‌ها کارتون‌ها را تماشا می‌کنند و بخصوص پدرها و مادرها به خاطر بچه‌ها بیننده بسیاری از برنامه‌های کودکان هستند. به همین دلیل ما روح حاکم بر داستان‌های مولانا را حفظ کرده‌ایم و در پایان هر قسمت بخشی از اشعار ایشان را گذاشته‌ایم تا برای همه گروه‌های سنی دیدنی باشد.

این کارگردان تاکید می‌کند: اشعار مولانا از غنایی برخوردار است که شاید یک فرد بزرگسال هم خیلی متوجه معنای آنها نشود، اما ارائه این اشعار در هر قسمت، خالی از لطف نیست چرا که دست کم گوش مخاطب را با این ادبیات آشنا می‌کند. در هر قسمت داستان هر حکایت را به صورت کامل مطرح می‌کنیم و اصل پیام به مخاطب منتقل می‌شود بنابراین بودن یا نبودن این اشعار تاثیری در انتقال پیام هر قسمت ندارد و به اثر ضربه نمی‌زند به همین دلیل بودنش بهتر از نبودن آن است.

در انیمیشن گنج مثنوی، حکایات مولانا آنچنان که این حکیم و شاعر نامدار روایت کرده، به تصویر در نیامده و در مواردی شاهد تغییراتی در ساختار روایت هستیم. ابوهاشم در این باره می‌گوید: حکایت‌های مولانا به هدف روایت قصه طراحی نشده‌اند. هدف اصلی مولانا از ارائه آنها دادن پیام‌ است و به همین دلیل ساختار دراماتیک ندارند. در برخی داستان‌ها از ساختار و اصول قصه‌گویی بهره گرفته شده و شخصیت‌پردازی و فضاسازی کامل دارند، اما عمده حکایت‌ها این طور نیستند چرا که ارائه پیام برای حضرت مولانا بیش از هر چیز دیگری اهمیت داشته است.

وی درباره تغییرات ایجاد شده می‌گوید: در برخی موارد یک شخصیت در مقابل شخصیت اصلی خلق کرده‌ایم تا هر دو قطب خیر و شر را داشته باشیم. گاهی فضاهای متفاوتی به وجود آورده یا به تناسب قصه، شخصیت‌های فرعی به حکایت‌ها اضافه کرده‌ایم مثل یک شخصیت طناز تا بتوانیم یک داستان دراماتیزه برای مخاطبان تعریف کنیم.

ابوهاشم درباره ویژگی‌های حکایات مولانا و لزوم وفاداری به گفته‌های این حکیم نامدار گفت: برخی حکایت‌های مولانا کامل‌تر هستند، برخی دیگر خیلی کوتاه هستند و مواردی بوده که ما یک قسمت را بر اساس چهار بیت از شعر مولانا ساخته‌ایم. آنچه در این روند برای ما اهمیت داشته وفاداری به پیام و آموزه‌های حکایات مولانا بوده است.

آذر مهاجر‌ /‌ گروه رادیو و تلویزیون