اقتباس یا کپی؛ مساله این است

کشف راز بزرگ

«می‌دانی هفت‌سنگ کپی مدرن فمیلی است؟» این جمله‌ای است که این روزها به‌عنوان کشفی بزرگ بین خیلی‌ها رد و بدل می‌شود و گوینده با گفتن آن، خیلی‌ها را از آنچه فکر می‌کند تنها خودش پی به آن برده باخبر می‌کند و احتمالا انتظار دارد تا تیزهوشی او مورد تحسین جمع قرار بگیرد. در این حالت واکنش شما خیلی مهم است اگر بگویید نه خبر ندارم، ممکن است طرف مقابل تاریخچه‌ای از دو سریال ارائه دهد و بعد هم سراغ ارائه قواعد اقتباس برود، ولی اگر پاسختان بله باشد یا چیزی نزدیک به این‌که یک چیزهایی درباره‌اش شنیده‌اید خودتان را نجات داده‌اید و دیگر مجبور نیستید دقایقی به مقایسه دو سریال گوش بدهید. حال اگر بپرسید چه فرقی دارد که کپی باشد یا اصل؟ احتمالا خیلی‌ها جوابی برای آن ندارند.

هفت‌سنگ به کارگردانی علیرضا بذرافشان، مجموعه‌ای 30 قسمتی به صورت اپیزودیک است که داستان سه خانواده را که کنار هم زندگی می‌کنند، روایت می‌کند. در هر قسمت آن داستان‌های متفاوتی با یک مضمون مشترک اتفاق می‌افتد که این سه داستان، بالاخره به چند نقطه مشترک می‌رسند و ادامه داستان براساس آن شکل می‌گیرد.

سبکی که در سریال‌های آمریکایی بیشتر دیده می‌شود و فیلمنامه‌نویس‌های ایرانی علاقه زیادی به پیاده کردن آن ندارند. خانواده مدرن هم که سریالی آمریکایی است داستانی مشابه هفت‌سنگ دارد. در این سریال هم سه خانواده که از قشر نسبتا مرفه آمریکا هستند با روابط خانوادگی به هم مربوط شده و داستان زندگی آنها به صورت طنز به تصویر کشیده می‌شود. این سریال که داستان آن هم با زبانی طنز بیان می‌شود، سال 2010 از سوی کریستوفر لوید و استیون لویتان در شبکه تلویزیونی ای.بی.سی ساخته شد و توانست نظر خیلی‌ها را جلب کند و فصل اول آن توانست برنده چهار جایزه امی شود. فصل اول تا سوم این مجموعه در قالب ۷۲ قسمت ۲۲ دقیقه‌ای ساخته و پخش شده ‌است و فصل چهارم این سریال سال ۲۰۱۲ به نمایش درآمد.

شاید باورتان نشود ولی در جمعی بودیم و یکی از اعضای جمع با همین سوال که می‌دانید هفت‌سنگ و مدرن فمیلی شبیه هم هستند، بحث را شروع کرد و وقتی کنجکاوی ما را دید، فیلمی را به ما نشان داد که در آن تمام سکانس‌های هفت‌سنگ را با سریال مدرن فمیلی مقایسه کرده بود و پی برده بود که هیچ سکانسی با آن یکی مو نمی‌زد.

‌نوع چینش خانواده‌ها در هفت‌سنگ‌، تعداد آنها و حتی رابطه‌ای که با هم دارند، شبیه مدرن فامیلی است. پدر خانواده با نام جی، مردی مسن است که با زنی کوچک‌تر از خودش ازدواج کرده؛ زنی که یک پسربچه کوچک هم دارد. در هفت‌سنگ، پرویز پورحسینی با الهام پاوه‌نژاد که از خودش کوچک‌تر است و پسربچه‌ای هم دارد، ازدواج کرده است. شباهت‌های دیگری هم وجود دارد مثلا در مدرن فمیلی‌، دختر جی مادر خانواده دانفی است که دو دختر و یک پسر دارد. در هفت‌سنگ شبنم مقدمی نقش دختر پورحسینی را بازی کرده و مادر خانواده است. شباهت‌های دیگری هم وجود دارد، اما علیرضا بذرافشان، کارگردان سریال درباره آنها می‌گوید: از اول هم گفته‌ایم که هفت‌سنگ را براساس مدرن فمیلی ساخته‌ایم، حتی معتقدیم که این اتفاق اصلا چیز عجیب و غریبی نیست. در همه جای دنیا این اتفاق می‌افتد و حتی در کشور خودمان هم سریال‌های معتبر و بسیار مطرحی داریم که با اقتباس از نمونه‌های خارجی یا حتی کاملا منطبق با آنها ساخته شده‌ و در دوره خود بسیار سریال‌های موفقی محسوب می‌شدند و در ذهن ما به عنوان بهترین سریال‌های تلویزیونی ماندگار شده‌اند، اما سریال هفت‌سنگ تنها در سه قسمت اول شبیه خانواده ایرانی ست و پس از آن هم راه خودش را پیدا می‌کند.

همان‌طور که بذرافشان می‌گوید اقتباس از اثری خارجی چیز عجیب و غریبی نیست و پیش از این هم فیلم‌ها و سریال‌های زیادی بوده‌اند که براساس داستان آثار خارجی ساخته شده‌اند مثل «ساختمان پزشکان»، «پری»، «ناخدا خورشید»، «خواهران غریب» و «اینجا بدون من» اما هیچ‌کدام تا این میزان حاشیه‌ساز نبوده‌اند. هرچند هفت‌سنگ از قسمت چهارم به بعد راه خودش را پیدا کرد و به اثری کاملا ایرانی تبدیل شد که در خیلی از قسمت‌ها خنده را بر لب بیننده می‌آورد، اما آنچه خیلی‌ها از آن به‌عنوان بدشانسی یاد می‌کنند، شباهت زیاد قسمت اول این سریال با قسمت اول سریال خانواده مدرن است که بذرافشان درباره دلیل آن می‌گوید «فکر کردیم بهتر است شروع سریال مثل نمونه خارجی آن باشد» هرچند گوش برخی دیگر به این حرف‌ها بدهکار نبوده و نیست و همچنان از نظر آنها مرغ یک پا دارد، اما هفت‌سنگ برای بسیاری از ما سریال‌هایی مثل همسران و خانواده سبز را تداعی می‌کند که جزو سریال‌های ماندگار در ذهن ما هستند. به علاوه که سریالی خوش‌ساخت است که می‌تواند خنده را به لبمان بنشاند و موضوعی ماورایی را دستمایه خود قرار نداده، بنابراین موقع تماشای آن دچار ملال نمی‌شویم و چه چیزی بهتر از این. واقعا چه تفاوتی می‌کند که سریالی خوش‌ساخت باشد و به دلمان بنشیند، ولی براساس داستانی خارجی ساخته شده باشد؟ فقط اگر نخواهیم تیزهوشی‌مان را به رخ کسی بکشیم.

ایرانی بودن در خود اثر هم قابل بررسی است

سیامک اطلسی بازیگر هفت‌سنگ درباره شباهت این سریال با سریالی خارجی می‌گوید: هفت‌سنگ، سریالی است که برای آن زحمت زیادی کشیده‌ شده. عوامل و بازیگران نمایش خوبی در آن داشته‌اند و بازی‌ها و سریال به لحاظ تکنیکی در سطح مطلوبی ارزیابی می‌شود. گرچه در این سریال از عنصر اقتباس بهره گرفته شده، اما این قطعا اولین اقتباس در ایران نبوده و آخرین آن هم نخواهد بود. در حالی که من می‌بینم انتقادهای زیادی درباره این قضیه می‌شود که آن را درست نمی‌دانم. مصاحبه‌ای از علیرضا بذرافشان،کارگردان سریال می‌خواندم که خودش گفته بود از اقتباس استفاده کردم، اما برداشتم کاملا ایرانیزه شده است. بنابراین دیگر دلیلی برای ادامه این بحث‌ها وجود ندارد. ایرانی بودن در خود اثر هم قابل بررسی است. دیالوگ‌ها، مکان‌ها و فضاهای قصه متناسب با جامعه امروز ماست. خود من در اپیزودی از این سریال نقش یک آتش‌نشان را بازی کردم و کار برایم لذتبخش و آن قصه هم از درام زیبایی برخوردار بود.

بازیگر سریال مختارنامه ادامه می​دهد: به نظر من شایسته نیست که با این انتقادهای بی‌مورد و بدون منطق هنرمندی مانند علیرضا بذرافشان را مأیوس و ناامید کنند. در حالی که او حتی امسال با ساخت هفت‌سنگ رویه جدیدی را در سریال‌های ماه رمضان ایجاد کرده است. سریالی شاد که از فضاهای ماورایی قبلی که در گذشته به آن انتقاد هم می‌شد، دور است. ‌به نظر من این سریال توانسته جو مثبت و داستانی خانوادگی را به تصویر بکشد؛ ضمن این‌که باید در نظر داشته باشیم این سریال پنج نویسنده دارد و بنابراین وقت و انرژی زیادی برای نگارش متن آن صرف شده است. (سحر مظفری/ ضمیمه قاب کوچک)