دست‌انداز‌های بازنشستگی در حرفه خبرنگاری

آنها بی‌تفاوت بودن را بلد نیستند، بخصوص وقتی پای مردم در میان باشد. آنها خوب می‌دانند خبرنگاری یعنی راه رفتن روی لبه تیغ. یعنی این‌که وقتی پای دغدغه‌های مردم به میان می‌آید تا آخر ماجرا پیش بروند و در این راه سختی‌ها و بداخلاقی‌ها دلسردشان نکند. همه آنهایی که مویی در حرفه خبرنگاری سپید کرده و حالا به دلیل بازنشستگی میدان را برای تازه‌نفس‌ها خالی کرده‌اند یا جوان‌ترهایی که سختی‌ها و ناملایمات هنوز شور و هیجان حرفه خبرنگاری را برایشان کمرنگ نکرده، در طول سال‌های کارشان مشقت‌های حرفه خبرنگاری را با همه وجودشان تجربه کرده‌اند.

آنها سال‌ها برای رساندن صدای مردم به گوش مسئولان و پیگیری خواسته‌هایشان تلاش کرده‌اند، اما نمی‌دانند چرا وقتی پای حقوق خودشان به میان می‌آید، نمی‌توانند حقشان را بگیرند. آنها گلایه دارند که با وجود تاکید صریح قانون بر سخت و زیان‌آور بودن شغل‌شان، چرا باید برای بازنشستگی‌شان ماه‌ها دوندگی کنند، آن هم در شرایطی که معلوم نیست در نهایت به حقشان می‌رسند یا نه؟

در آستانه روز خبرنگار (17 مرداد) فرصتی دست داد تا با منصور آتشی، مدیرکل مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی درباره مشکلات بازنشستگی حرفه سخت و زیان‌آور خبرنگاری به گفت‌وگو بنشینیم.

آتشی در حالی که برخی سختگیری‌ها برای بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور را می‌پذیرد، از بررسی آیین‌نامه اصلاحی جدیدی در هیات دولت خبر می‌دهد که براساس آن مسیر بازنشستگی افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کارند بخصوص خبرنگاران هموار خواهد شد.

به چه مشاغلی سخت و زیان‌آور گفته می‌شود؟

مشاغلی سخت و زیا‌ن‌آور است که فرد در آن به دلیل قرار گرفتن در معرض آسیب‌های جسمی و روحی زودتر مستهلک می‌شود و از همین رو قانونگذار برای حمایت از افرادی که به واسطه کار در مشاغل سخت و زیان‌آور متحمل آسیب‌های جسمی و روانی شده‌اند، قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور را به تصویب رسانده است. به این ترتیب اگر کسی 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب سابقه کار در این مشاغل را داشته باشد، می‌تواند بدون شرط سنی بازنشسته شود.

ملاک رای دادن به سخت و زیان‌آور بودن یک شغل چیست؟

تصمیم‌گیری در این باره به کمیته‌های استانی واگذار شده است. روش کار هم به این شکل است که یک کمیته متشکل از پنج عضو نماینده‌های کارگران، کارفرمایان، سازمان تامین اجتماعی، وزارت کار و وزارت بهداشت درخواست‌ها را بررسی می‌کند. به این ترتیب فردی که احساس می‌کند کارش سخت و زیا‌ن‌آور است بعد از اتمام 20 سال کار، دلایل و مدارک خود را به این کمیته ارائه می‌دهد که در صورت تائید سخت و زیان‌آور بودن شرایط کار وی در کمیته، پرونده به تأمین اجتماعی فرستاده می‌شود.

هم‌اکنون سه دسته شغل جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است که برای تائید آنها نیازی به بررسی و رای کمیته استانی نیست. این سه گروه شامل: 1ـ مشاغلی که در زندان‌ها و در ارتباط مستقیم با زندانی‌هاست. 2ـ مشاغلی که در مراکز روان درمانی و ارتباط با بیماران روانی هستند و گروه آخر خبرنگاران یعنی کسانی که صرفا کارشان تهیه خبر است. البته در مورد گروه آخر بجز خبرنگاران، دیگر مصادیق حرفه خبری مانند صفحه‌بندها، هیات تحریریه، عکاس و... باید درخواست‌شان در کمیته‌ای که در بالا به آن اشاره شد، بررسی شود.

براساس ماده 76 قانون تامین اجتماعی که سال 80 برای مشاغل سخت و زیان‌آور اصلاح شد، این طور تعریف شد که اگر فردی 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب به کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشد هر یک سال کار وی 1.5 سال حساب شده و بدون شرط سنی بازنشسته می‌شود.

اما در اینجا یک نکته مهم وجود دارد؛ این‌که اگر فرد 20 سال در این شغل لیست بیمه داشته باشد حکم بازنشستگی برای وی صادر می‌شود، اما اگر این سابقه را نداشته باشد یعنی به طور مثال 26 سال سابقه کار داشته باشد که فقط هشت سال آن در مشاغل سخت و زیان‌آور بوده است به این‌که این فرد هشت سال سابقه کار در مشاغل سخت و زیان‌آور را داشته به این هشت سال چهار سال دیگر نیز اضافه می‌شود تا عمر سنوات او میزان شود و در مجموع سنوات خدمت وی به 30 سال می‌رسد که می‌تواند با این شرایط بازنشسته شود.

قانون به صراحت حرفه خبرنگاری را جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب کرده با این حال فعالان این عرصه برای بازنشستگی باید هفت خوان را پشت سر بگذارند. به نظر می‌رسد تامین اجتماعی با توسل به تبصره و آیین‌نامه‌های متعدد در اجرای این قانون سنگ‌اندازی می‌کند.

این موضوع را قبول ندارم چون تکلیف کاملا روشن است، همان‌طور که پیشتر اشاره کردم طبق قانون شغل خبرنگاری جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب شده است که البته این موضوع یک تبصره مهم دارد.

اگر شخص خبرنگار باشد که بدون نیاز به بررسی کمیته مشمول بودن وی تائید می‌شود، اما در این میان یکسری مشاغل مرتبط نیز وجود دارند مانند مدیرمسئول، سردبیر، معاون خبر، دبیر سرویس، معاون دبیر سرویس، گزارشگر، تنظیم‌کننده مطالب، نویسنده، مترجم، طراح، کاریکاتوریست، عکاس خبری و ده‌ها عنوان شغلی مرتبط دیگر که ممکن است همگی در روزنامه، خبرگزاری یا سایت خبری مشغول به فعالیت باشند.

این افراد می‌توانند ادعا کنند کاری که انجام می‌دهند در رده‌ای از مصادیق خبرنگاری محسوب می‌شود، اما این ادعا باید در کمیته‌های استانی که در بالا هم به آن اشاره شد بررسی و تائید شود.

به هر حال یک خبرنگار ممکن است تمام دوره فعالیت بیست ساله‌اش را در حرفه خبرنگاری مشغول به کار نباشد به طور مثال ممکن است ارتقاء شغلی پیدا کرده و به رتبه دبیری یا سردبیری رسیده باشد با این توصیف این افراد برای بازنشسته شدن سنگ بزرگی پیش پایشان می‌افتد که به این راحتی هم از میان برداشتنی نیست. این بی‌عدالتی نیست؟

در این زمینه فقط نظر قانونگذار مهم است که به صراحت تاکید کرده فقط خبرنگاران شامل مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند.

قانونگذار می‌گوید همه افرادی که در یک مجموعه خبری مشغول به کارند، نمی‌توانند ادعا کنند که کار خبر می‌کنند و خبرنگار هستند و به اندازه خبرنگار در شرایط جسمی و روحی سخت و زیان‌آور قرار دارند. به طور مثال قانونگذار، ویراستاری خبر، تایپیست و صفحه‌بند را جزو مشاغل سخت حساب نکرده است.

با این حال اگر کسی دبیر یا معاون سرویس خبری یا عکاس یا هر شغل مرتبط دیگری در یک مجموعه خبری است که ادعا دارد کارش جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است، می‌تواند ادعایش را در کمیته فنی مطرح کند. به طور مثال بگوید 10 سال کار خبرنگاری کرده و 10 سال دیگر هم سابقه کار دبیری یا معاون سردبیری را دارد در این شرایط این ادعا در کمیته فنی استان بررسی می‌شود.

در مورد 10 سال اول که فرد به کار خبرنگاری مشغول بوده که هیچ مشکلی وجود ندارد، اما در مورد 10 سال دوم کمیته باید بررسی کند که آیا این شخص هم در 10 سال دوم فعالیت کاری‌اش به اندازه یک خبرنگار متحمل آسیب‌های جسمی و روحی که متوجه شاغلان در عرصه مشاغل سخت و زیان‌آور است، شده یا نه؟

مبنای کمیته استانی برای تشخیص سخت و زیان‌آور شغل‌های مرتبط در عرصه خبری چیست؟

بنده اصلا در جایگاهی نیستم که درباره نحوه تشخیص کمیته استانی نظری بدهم، چراکه این نظر جمعی پنج عضو از سازمان‌های مسئول در کمیته‌های استانی است، البته تاکید می‌کنم با توجه به صراحت آیین‌نامه مربوط اتخاذ هرگونه تصمیمی دراین باره پس از بررسی‌های دقیق کارشناسان بهداشت حرفه‌ای صورت می‌گیرد.

قانون تاکید می‌کند برخی مصادیق شغلی در ردیف مشاغل سخت و زیان‌آور است که باید درباره شرایط سخت و زیان‌آور بودنشان بررسی و تصمیم‌گیری شود؛ به طور مثال در یک نشریه با توجه به نوع و حوزه کاری و سیاست آن نشریه ممکن است دبیر سرویس خبری نیز جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب شود، اما در یک نشریه دیگر با رویکرد مطالب طنز یا کودکانه مانند کیهان بچه‌ها طبیعی است که تنش روحی و جسمی همه افرادی که در این مجموعه کار می‌کنند ممکن است با افرادی که در نشریه اول که به آنها اشاره شد کار می‌کنند، قابل مقایسه نباشد.

آیا آماری از تعداد پرونده‌هایی که تاکنون در این زمینه تشکیل شده در اختیار دارید که چه تعداد به سرانجام رسیده و چه تعداد هنوز در حال بررسی است؟

آماری که ما در سازمان تامین اجتماعی در اختیار داریم یک آمار کلی از همه افرادی است که به واسطه سخت و زیان‌آور تشخیص داده‌شدن شغل‌شان بازنشسته شده‌اند، اما این آمار را به تفکیک در اختیار نداریم این‌که مثلا چه تعداد از این افراد معدنکار، قالیباف، خبرنگار و... هستند؛ البته کمیته استانی قطعا این آمار را به طور تفکیک شده در اختیار دارد.

هم‌اکنون به دلیل ساختار اداری متفاوت مطبوعات عناوین مختلفی برای خبرنگاران به‌کار برده می‌شود؛ به طور مثال یک سایت خبری به خبرنگاران خود عنوان کارشناس خبر بدهد یا یک روزنامه عنوان گزارشگر خبری در حالی که تامین اجتماعی در فهرست حق بیمه فقط عنوان خبرنگار را قبول دارد، این مغایرت‌های شغلی خبرنگاران را هنگام بازنشستگی با مشکل مواجه می‌کند. برای حل این مشکل چاره‌ای اندیشیده‌اید؟

ما نیز از وجود چنین مشکلاتی مطلع هستیم که برخی کارفرمایان در این سال‌ها ممکن است عنوان شغلی را درست اجرا نکرده باشند؛ بنابراین به واحدهای بیمه‌ای در سراسر کشور ابلاغ شده که اگر در فهرست اطلاعات بیمه‌ای به چنین مغایرتی برخوردند، در صورت درخواست فرد متقاضی استفاده از تسهیلات بازنشستگی با مراجعه به محل کارگاه و بررسی احکام کارگزینی و لیست سنوات بیمه‌ای درباره صحت ادعای مطرح شده تصمیم‌گیری کنند.

در صورتی که فرد متقاضی بازنشستگی مدارک و مستندات خود را از محل کار فعلی یا قبلی خود بیاورد که برای تامین اجتماعی قانع‌کننده باشد، مشکلی در این زمینه وجود نخواهد داشت چراکه با استناد به فهرست بیمه‌های رد شده در سنوات گذشته بررسی می‌کنیم که آیا مشکل عنوان فقط برای این خبرنگار بوده یا آن روزنامه و خبرگزاری مورد نظر لیست بیمه همه خبرنگارانش را در آن سال‌ها تحت عنوان کارمند رد می‌کرده است، اگر این موضوع تائید شود قطعا صحت ادعای خبرنگار تائید می‌شود و مشکلی برای بازنشستگی وی وجود نخواهد داشت.

متاسفانه دیده شده برخی کارفرمایان با وجود کم‌کردن حق بیمه ماهانه، اما برای خبرنگار بیمه‌ای رد نشده و این فرد ممکن است چند سال بعد پی به این تخلف برده باشد آن هم در شرایطی که ممکن است آن روزنامه حالا دیگر توقیف شده باشد. تکلیف خبرنگارانی که از این بابت متضرر شده‌اند، چیست؟

در این شرایط چون ما در وهله اول شاخص‌مان روی فهرست حق بیمه‌ای است که هر ماه از سوی کارفرما ارسال می‌شود بنده همواره توصیه‌ام به بیمه‌شدگان که خبرنگاران هم جزو آنها هستند، این است که همواره از ارسال لیست توسط کارفرما به تامین اجتماعی و مهمتر از آن درج اطلاعات واقعی در لیست اطمینان حاصل کنند برای این کار هم می‌توانند به سایت مشاهده سوابق بیمه‌ای سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده و با درج کد ملی و شماره بیمه به صورت ماه به ماه وضعیت بیمه‌شان را کنترل کنند.

چون به هر حال بررسی یک ادعا در زمان خودش و اگر به‌موقع انجام شود، دست ما را برای رسیدگی به تخلف باز می‌کند. این طور بلافاصله می‌شود با اعزام بازرس به صحت ادعا دست پیدا کرد، اما اگر زمان گذشته بوده و به هر دلیل محل کار تعطیل شده باشد یا اگر روزنامه و نشریه‌ای توقیف شده باشد، امکان بررسی مشکل می‌شود.

پس در این صورت عملا هیچ راهی برای این‌که خبرنگار به حقش برسد وجود ندارد؟

خیر، ما ادعای افراد را بررسی می‌کنیم و با استناد به مدارکی که دست فرد شاکی است که نشان می‌دهد در فلان نشریه کار کرده، حق بیمه‌اش را از کارفرما وصول می‌کنیم حتی اگر دسترسی به کارفرما به دلایلی که اشاره کردم امکان‌پذیر نباشد با بدهکار کردن کارفرما، سابقه شخص را مورد محاسبه قرارداده و به تعهدات خودمان عمل می‌کنیم.

پراکنده بودن سوابق بیمه‌ای هم دردسر دیگری است که ممکن است خبرنگاران هنگام درخواست بازنشستگی با آن مواجه شوند. برای حل این مشکل چه باید کرد ؟

این‌که یک خبرنگار در طول سال‌های خدمت مجبور باشد چند جا کار کند و از چند جا حق بیمه برای وی رد شده باشد، چندان مهم نیست چون موضوع اصلی این است که در همه این سال‌ها از سوی کارفرما برایش لیست بیمه رد شده باشد. مشکل خلأ بیمه‌ای است که ممکن است در این سال‌ها اتفاق بیفتد که این موضوع نیز با پیگیری شخص قابل رسیدگی است؛ یعنی اگر ثابت شود در طول آن چند سال کارفرما در پرداخت حق بیمه وی کوتاهی کرده است به محض اثبات پرداخت می‌شود، بنابراین هرکس ادعا دارد می‌تواند ادعایش را مکتوب کرده و به شعبه مراجعه کند همراه اسناد و مدارک بررسی و به اطلاع می‌رساند.

بجز این مورد که جزو استثنا محسوب می‌شود سابقه گذشته به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی با پرداخت پر نمی‌شود به طور مثال ممکن است یک نفر بدون دلیل خاصی سه سال در طول دوران کارش وقفه بیمه‌ای داشته باشد چون در این سه سال اصلا اشتغال به کار نداشته، در این مورد به هیچ وجه خلأ بیمه‌ای قابل پر کردن نیست.

چرا امکان خرید وجود ندارد؟

شما فقط این تعداد محدودی را می‌بینید که ممکن است دارای چنین مشکلی باشند و خودشان هم مقصر نیستند، اما بهتر است آن سوی ماجرا را هم ببینید. این‌که یک بیمه شده سال‌ها کار نکرده و حق بیمه‌ای هم پرداخت نکند و هنگام بازنشستگی یکدفعه بخواهد پول 20 سال سابقه را یکجا پرداخت کند، غافل از این‌که اینجا فقط بحث پول مطرح نیست.

این پول باید در چرخه اقتصادی قرار بگیرد، محاسبات بیمه‌ای دارد و ارزش افزوده آن باید لحاظ شود. به همین دلیل قانونگذار ا در هیچ کدام از صندوق‌های بیمه‌ای اجازه چنین کاری را نداده و تاکید کرده است که تولید سابقه باید صرفا در زمان خودش اتفاق بیفتد.

از متقاضیان بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور آماری دارید؟

این آمار در اختیار وزارت کار است، چون پشت نوبتی‌ها افرادی هستند که هنوز درخواست‌شان در کمیته مطرح نشده است، اما آمار افرادی را که تاکنون از طریق مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شده‌اند، داریم.

براساس آمار سازمان تامین اجتماعی از اوایل سال 82 تا پایان سال 92 بیش از 230 هزار حکم برقراری مستمری براساس مشاغل سخت و زیان‌آور داشته‌ایم.

اینجا یک مشکل بزرگ وجود دارد؛ این‌که متاسفانه تاکنون نتوانسته‌ایم نظارت جدی روی عملکرد کارفرماها داشته باشیم و در واقع قانون در این بخش ضمانت اجرایی نداشته و نتیجه این شده که کارفرماها تعهدی برای بهبود شرایط کار کارگران خود نداشته‌اند و همین باعث شده از سال 81 تاکنون هر سال شاهد افزایش متقاضیان بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور باشیم. البته در آیین‌نامه جدید قرار شده نظارت جدی‌تری درباره موظف کردن کارفرما به سالم‌سازی محیط‌های آلوده از نظر جسمی و روانی انجام شود.

گروهی از خبرنگاران بیمه شده انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان یا وزارت ارشاد هستند آیا این افراد نیز می‌توانند مشمول بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور شوند؟

این افراد شامل یک گروه از هنرمندان، نویسندگان و خبرنگاران هستند که با معرفی‌نامه وزارت ارشاد در قالب بیمه‌های مشاغل آزاد می‌توانند بیمه شوند، اما نمی‌توانند از قانون مشاغل سخت استفاده کنند چون در جای جای قانون مشاغل سخت و زیان‌آور به کارفرما اشاره شده است و چون در مورد این افراد هیچ ارتباط کارفرمایی بین بیمه‌شدگان و کارفرما وجود ندارد و وزارت ارشاد صرفا این افراد را معرفی کرده است و خودشان حق بیمه‌شان را رد می‌کنند شامل استفاده از قانون مشاغل سخت و زیان‌آور نمی‌شوند.

یکی از سنگ‌های بزرگی که هنگام بازنشستگی پیش پای خبرنگاران می‌افتد مشکل به هم خوردن توالی سنوات خدمت است به طوری که دیده شده خبرنگاران گاه فقط به دلیل یک روز غیبت اضافه مجبور می‌شوند پنج سال بیشتر کار کنند. قبول دارید قانون در زمینه تناوب و توالی برای بازنشستگی کاملا یکطرفه و به ضرر افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور کار می‌کنند، وضع شده است؟

موضوعی که شما به آن اشاره می‌کنید به بند 2 ماده 12 آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور اشاره دارد که می‌گوید غیبت غیرموجه حداکثر ده روز در سال اشکالی ندارد، یعنی این وضع هم شرایط بیمه شده را از توالی به تناوب تغییر نمی‌دهد، اما اگر به 11 روز برسد وضع فرد از توالی به تناوب تغییر می‌کند و البته ما نیز قبول داریم در این زمینه آیین‌نامه سختگیرانه برخورد کرده و به همین دلیل هم در آیین‌نامه اصلاحی پیشنهادی درخواست بازنگری را در این خصوص به دولت ارائه داده‌ایم.

البته اجازه دهید فعلا تا زمانی که این آیین‌نامه به تصویب نهایی هیات دولت نرسیده به جزئیات آن اشاره‌ای نکنم، اما تاکید می‌کنم با اصلاحات جدید اتفاقاتی خواهد افتاد که به نفع افرادی خواهد بود که در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کار هستند که خبرنگاران هم جزئی از آنها محسوب می‌شوند. به طور مثال این احتمال وجود دارد که تعداد روزهایی که غیبت غیرموجه موجب خارج شدن شرایط توالی به تناوب می‌شود افزایش یابد تا افراد کمتر از این بابت متضرر شوند و به این ترتیب با از میان برداشته شدن موانعی از این دست، مسیر بازنشستگی افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور کار می‌کنند هموار شود.

پوران محمدی /‌‌ گروه جامعه