حیات وحش در زندان سیرک

اینها نمونه‌ای از صدها نمایش بظاهر سرگرم‌کننده است که برخی انسان‌ها در سیرک‌ها به تماشای آن ایستاده و لبخند می‌زنند، اما واقعیت این نمایش‌ها آن‌قدر سیاه و ناراحت‌کننده است که نمی‌توان به آنها لبخند زد، زیرا مربیان سیرک برای آموزش رفتار غیرطبیعی به حیوانات، آنها را در غل و زنجیر گرسنه نگه داشته و کتک می‌زنند.

بنابراین با توجه به این وضع نامناسب می‌توان نتیجه گرفت متولیان آموزشی کشور مانند سازمان حفاظت محیط‌زیست که آموزش زیست‌محیطی را به‌عهده دارد و وزارت آموزش پرورش آن‌قدر در این زمینه کوتاهی کرده‌اند که کار به جایی رسیده، برخی اولیای مدارس دانش‌آموزان را به‌جای اردوهای آموزشی به تماشای سیرک‌هایی می‌برند که در آنها حیوان آزاری و پایمال کردن حقوق حیوانات به نمایش گذاشته می‌شود.

نکته اینجاست که به‌دلیل وضع بد برخی زیستگاه‌ها حیوانات زیادی در کشورمان قربانی شده و می‌شوند؛ برای نمونه این روزها در بیشتر زیستگاه‌های مهم کشور مانند پارک ملی گلستان جاده‌هایی کشیده شده که سبب جزیره‌ای شدن زیستگاه حیوانات یا تصادف گونه‌های جانوری با خودرو‌های عبوری می‌شود، این در حالی است که تعداد زیادی از گونه‌های جانوری نیز از سوی شکارچیان غیرمجاز کشته می‌شوند؛ در این آشفته بازار فعالیت سیرک‌ها نیز سبب شده قاچاق حیوانات در کشور رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفته و گونه‌های جانوری بیشتر از قبل در خطر انقراض یا آسیب قرار گیرند.

امیرحسین داداشی، رئیس اداره ساماندهی و هماهنگی امور مناطق سازمان محیط‌زیست درباره سیرک‌های فعال در کشورمان و تعداد حیواناتی که در این سیرک‌ها به‌کار گرفته می‌شود، به جام‌جم می‌گوید: حدود 13 سیرک در کشور داریم که در نمایش‌های خود از حیات وحش استفاده می‌کنند. در این بین دو سیرک حیوانات بیشتری دارند؛ برای نمونه سیرک آقای قهرمانی 29 قلاده شیر و هشت قلاده خرس دارد یا سیرک خلیل عقاب هفت قلاده ببر دارد. می‌توان گفت در مجموع در سیرک‌های کشور حدود 70 حیوان نگهداری می‌شود.

به گفته وی اطلاعات این حیوانات در سازمان حفاظت محیط‌زیست وجود داشته و هرگونه افزایش و کاهش تعداد گونه‌های جانوری به اطلاع سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌رسد. این در حالی است که باید تاکید کرد همواره در بیان آمار دقیق جاندارانی که در سیرک‌ها نگهداری می‌شوند تناقض‌هایی وجود داشته است؛ برای نمونه می‌توان به خبری که مدتی قبل درباره شرایط نامناسب نگهداری حیوانات یک سیرک منتشر شد، اشاره کرد؛ اواخر اردیبهشت رئیس دامپزشکی شهرستان قشم درباره سیرکی که در این جزیره در حال برگزاری نمایش بود، گفت: در این سیرک 30 قلاده شیر در قفس کوچکی نگهداری می‌شوند و علاوه بر شیرها حدود 210 نوع حیوان دیگر از جمله خرس، میمون، کروکودیل و گونه‌های مختلف پرنده نیز نگهداری می‌شود.

شهرام امیری‌شریفی، مدیر دیدبان حیات حقوق حیوانات نیز با بیان این‌که بیشتر خرس‌هایی که در سیرک‌ها و باغ‌وحش‌ها نگهداری می‌شوند از طبیعت گرفته شده‌اند، به جام‌جم می‌گوید: دست‌کم 43 قلاده خرس را شناسایی کرده‌ایم که از طبیعت جدا شده‌اند، این در حالی است که این روزها افرادی هستند که پشت پیکان‌وانت خرس یا شیر نگهداری کرده و با آن نمایش‌های خیابانی اجرا می‌کنند.

شریفی ادامه می‌دهد: حقوق حیوانات در ایران تبیین نشده، این در حالی است که حیوان دارای سیستم عصبی و قدرت ادراک و احساس است، یعنی درد روحی و جسمی را درک می‌کند، بنابراین بشر موظف است با چنین موجودی برخورد اخلاقی داشته باشد. این دیدگاه سبب می‌شود ما آزادی‌هایی مانند انتخاب زیستگاه و خوراک را برای حیوان در نظر بگیریم. نکته اینجاست که حقوق حیوانات در سیرک‌ها بیشتر نادیده گرفته می‌شود، زیرا حیوانات حین آموزش و نگهداری آسیب می‌بینند. مسئولان برخی سیرک‌ها نیز بیشتر حیوانات را از طبیعت دزدیده و با این کار به اکوسیستم آسیب می‌زنند. افزون بر این باید یادآور شد که بخشی از قاچاق حیوانات که در کشور انجام می‌شود نیز به سیرک‌ها مربوط است، زیرا در برخی از این مراکز گونه‌های جانوری تکثیر و خرید و فروش می‌شود.

جای خالی نظارت بر عملکرد سیرک‌ها

سیرک‌ها برای اجرای برنامه در هر استان باید از سازمان حفاظت محیط‌زیست آن استان و ارگان‌های دیگری مانند دامپزشکی، شهرداری، فرمانداری، بهداشت و درمان، اماکن و نیروی انتظامی مجوز بگیرند.

رئیس اداره ساماندهی و هماهنگی امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره عنوان می‌کند: دستگاه‌های مختلف نظارت مناسبی روی عملکرد سیرک‌ها ندارند. محیط‌زیست بخشی از کار را به‌عهده دارد، اما دستگاه‌های دیگر باید حداکثر نظارت را در این حوزه داشته باشند.

این در حالی است که سیرک‌ها در کنار اجرای نمایش با حیوانات باغ‌وحش نیز دارند، بنابراین مسئولان استان‌ها باید به طور مرتب به این مراکز سرکشی کنند.

مدیر دیدبان حیات حقوق حیوانات عنوان می‌کند: حیوانات در سیرک‌ها در غل و زنجیر نگهداری شده و در کانتینر‌های نامناسب کیلومترها جابه‌جا می‌شوند؛ آن هم بدون کمترین امکانات پزشکی و مراقبتی، این در حالی است که آنها باید در طول روز چند ساعت رفتار ضدطبیعی انجام دهند، برای نمونه فیلی که روی دو دست خود می‌ایستد یا خرسی که دامن پوشیده یا دوچرخه‌سواری می‌کند، این حیوانات برای چنین کاری خلق نشده و از نظر فیزیولوژیک هم آمادگی چنین کاری ندارند، اگر دقیق‌تر به این نمایش‌ها توجه کنیم، متوجه می‌شویم جانواران هنگام اجرای آنها استرس زیادی دارند.

در روند بیمارگونه سیرک‌ها حیوان جدا شده از طبیعت سال‌ها از نظر روحی و جسمی آسیب‌دیده و در نهایت زمانی که توان اجرای نمایش خود را از دست بدهند، سربه نیست می‌شوند. در این مدت حیوان به مشکلات فیزیکی و بیماری زیادی مبتلا می‌شود، بیماری‌هایی که امکان انتقال به حیوانات دیگر یا انسان‌ها را نیز دارد.

تا به حال چند مربی و تماشاچی هنگام اجرا یا مشاهده این گونه نمایش‌ها آسیب دیده‌اند، برای نمونه مدتی قبل در مشهد یک قلاده شیر مربی خود را گاز گرفت و سرانجام برای نجات فرد با گلوله حیوان را کشتند.

افزون بر این برخی مواقع حیوانات از سیرک فرار می‌کنند، باید تاکید کرد که اگر این حیوانات بومی کشور نباشند به گونه‌های بومی آسیب می‌رسانند.

حیوانات بی‌پشتیبان

رئیس اداره ساماندهی و هماهنگی امور مناطق سازمان با بیان این‌که سیاست سازمان حفاظت محیط‌زیست خارج شدن حیوانات از سیرک‌هاست، تصریح می‌کند: خارج کردن حیوانات از سیرک‌ها نیاز به آماده شدن زیرساخت‌ها دارد، زیرا اگر حیوانات را از سیرک‌ها بگیریم باید جایی برای نگهداری از آنها داشته باشیم. نکته اینجاست که بیشتر باغ‌وحش‌ها و مراکز نگهداری حیوانات در کشور استاندارد‌های لازم را ندارند، زیرا اکنون حدود 70 باغ‌وحش، باغ پرندگان و مرکز نگهداری حیوانات در کشور وجود دارد، اما فقط 19 مرکز مجوزهای لازم را گرفته‌اند.

داداشی بیان می‌کند: افزون بر این حیوانات مربوط به اشخاصی است که آن را خریداری کرده‌اند، اکنون سیرک‌ها به حیوانات می‌رسند، اما اگر نمایش‌های آنها متوقف شود، آنها دیگر برای نگهداری از حیوانات هزینه نمی‌کنند. نکته اینجاست که باید شرایط و استاندارد‌ها برای سیرک‌ها به‌قدری سخت شود تا آنها خودشان دیگر تمایلی به نگهداری حیوانات نداشته باشند. در چند ماه اخیر به‌دلیل نظارت بیشتر چند برگزارکننده سیرک از نمایش با حیوانات انصراف داده‌اند.

این در حالی است که باید تاکید کرد، حیات‌وحش جزو انفال است و نمی‌توان آنها را خرید و فروش کرد و به نظر می‌رسد سازمان محیط‌زیست باید مشوق‌های بیشتری برای سیرک‌ها در نظر بگیرد.

رئیس اداره ساماندهی و هماهنگی امور مناطق سازمان ابراز می‌کند: چنانچه مسئولان سیرک‌ها بخواهند حیوانات خود را از سیرک خارج کنند، سازمان محیط‌زیست آنها را به مراکزی که مایل به نگهداری از حیوانات هستند معرفی می‌کند؛ به این شکل مسئولان سیرک‌ها می‌توانند حیوانات خود را به این مراکز بفروشند.

ضعف در آموزش و فرهنگسازی

علت عمده این‌که تاکنون در کشورمان حقوق حیوانات آن‌طور که باید و شاید جدی گرفته نشده، نبود آموزش و فرهنگسازی کافی در این حوزه است. مدیر دید‌بان حیات حقوق حیوانات بیان می‌کند: اکنون حیوان‌آزاری جرم‌انگاری نشده و در قوانین کشورمان چیزی دراین‌باره وجود ندارد؛ این در حالی است که افزون بر دلایل عقلی و بهداشتی، لزوم حفظ حقوق حیوانات در کشور ما دستور واضح شرعی نیز دارد، به این شکل که 17 فتوا از علمای در قید حیات وجود دارد مبنی بر این‌که حیوان‌آزاری در سیرک‌ها حرام است.

به گفته وی، سازمان حفاظت محیط‌زیست متولی حیات‌وحش و حیوانات است، بنابراین باید از همه اهرم‌های خود برای متوقف کردن فعالیت سیرک‌ها استفاده کند.

اکنون در کشور‌های پیشرفته، سیرک‌ها به مراکزی برای اجرای نمایش‌های آکروباتیک از سوی انسان‌ها تبدیل شده‌اند، بنابراین می‌توان پیشنهاد داد مسئولان با حمایت از بخش خصوصی و هموار کردن راه برای فعالیت مناسب آنها، سیرک‌ها را تشویق به اجرای برنامه‌هایی کنند که در آن از حیوانات سوءاستفاده نمی‌شود.

مهدی آیینی / گروه جامعه