صدای آرمان‌های یک ملت

در همه مراسم‌ رسمی سیاسی، ورزشی و حتی نشست‌های کوچک رسمی شنیده می‌شود و به نوعی همه در احترام گذاشتن به آن اتفاق نظر دارند.

سرودهای ملی کشورهای مختلف قطعه موسیقی یا سرودی خاص هستند که به عنوان نماد رسمی شنیداری یک کشور از سوی دولت‌ها تعیین می‌شوند و اندیشه‌های بنیادی و مهم هر حکومت و ملتی را در خلال یک سرود بیان می‌کنند.

همان طور که گفتیم این سرودها عمر چندان طولانی در جهان ندارند و با شکل‌گیری دولت‌های مدرن نقش پررنگی در مجامع جهانی پیدا کرده‌اند و امروزه به عنصری انکارناپذیر در معرفی یک کشور بدل شده‌اند. آن​قدر که حالا پرچم و سرود ملی پابه‌پای هم اهمیت پیدا کرده‌اند و می‌توان گفت در درجه ارزشمندی یکسانی برای مردم کشورها قرار گرفته‌اند.

سرود ملی و سیاست

جواد جهانگیرزاده، قائم‌مقام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره اهمیت کلیدی سرودهای ملی در دنیای امروز به جام‌جم می‌گوید: امروزه بحث سرود ملی کشورها از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار شده است؛ چراکه زمینه معرفی ملت‌ها هم محسوب می‌شود.

شاید در گذشته‌های دور تنها موسیقی‌های ملی و محلی کشورها دستمایه‌ای برای خلق موسیقی ملی بوده است، اما به مرور زمان با تغییراتی در این حوزه روبه‌رو بوده‌ایم. مثلا موسیقی سرود ملی کشور غنا برگرفته از قطعات یک آهنگساز بزرگ و مطرح ایتالیایی است. جهانگیرزاده در این باره می‌گوید: سرودهای ملی جزو آوازها و موسیقی‌ها هستند. غالبا در کشورها از موسیقی‌های ملی و محلی استفاده می‌شود. البته برخی کشورها هم هستند که از این قاعده پیروی نمی‌کنند. ابتدا این طور نبوده و به مرور زمان این اتفاق بین ملت‌ها رخ داده است.

او می‌افزاید: در موسیقی ملی بعضا علایق و تعلقات یک ملت دیده می‌شود، به همین منظور تلاش می‌شود کارکردهایی چون ایجاد احساس همبستگی ملی و در عین حال تحریک مردم به وطن‌پرستی یا بیان تعلق آنها به آرمان‌های مختلف لحاظ شود.

موسیقی ملت‌ها گاهی قطعه میهن‌پرستانه و جذابی است که نماد ملی آن کشورها محسوب می‌شود. جهانگیرزاده درباره مفاهیم موجود در سرود ملی ایران می‌گوید: در سرود ملی کشور ما تاکید بر عدالت، پیروی از جمهوری اسلامی و ادامه دادن راه شهدا از جمله موارد کلیدی است که همواره بر آنها تاکید می‌شود.

اما سرودهای ملی از چه نوع موسیقی‌ای گرفته شده‌اند؟ این سوالی است که شاید اغلب ما در مواجهه با سرودهای ملی از خودمان بپرسیم. جهانگیرزاده به این سوال این گونه پاسخ می‌دهد: نکته مهم این است که سرودهای ملی معمولا از مارش‌های نظامی گرفته شده‌اند و هنگام جنگ‌ها بخشی از ایدئولوژی ملت‌ها هم محسوب می‌شوند.

او ادامه می‌دهد: همچنین می‌توان گفت به نوعی بازگوکننده منش و بازتاب‌دهنده نوع نگاه و تفکر ملت‌ها هستند. در واقع از روی سرود ملی می‌توان به اعتقادات اجتماعی، فردی و سیاسی ملت‌ها هم پی برد.

بسیاری نخستین سرود ملی را مربوط به کشور ژاپن و قرن دهم میلادی می‌دانند. جهانگیرزاده هم هرچند بر این موضوع تاکید می‌کند، اما معتقد است ریشه این سرودها را می‌توان در هزاران سال پیش جستجو کرد. او اظهار می‌کند: هزاران سال پیش هم موسیقی جزئی از میدان‌های نبرد بوده و قاعدتا جزو یکی از ارکان موضوعات نظامی و ایجاد هیجان بوده است.

او می‌افزاید: بنابراین موضوع بسیار مهمی است و یک حس سلحشوری میان ملت‌ها ایجاد می‌کند و زمان‌های قدیم هم بحث رجزخوانی را داشته‌ایم که به نوعی سرود محسوب می‌شد. بین اعراب رجزخوانی خیلی باب بوده و در شاهنامه فردوسی هم آمده است.

اما سرود ملی به مفهوم امروزینش از کجا ریشه گرفته است؟ جهانگیرزاده می‌گوید: اگر بخواهیم سرود ملی به مفهوم امروزی را بررسی کنیم می‌بینیم این مفهوم از اروپا آغاز شده و موسیقیدانان برجسته با ساخت اپراهای ملی و ایجاد حس وطن‌پرستی در مردم، فضا را برای این نوع موسیقی باز کرده‌اند.

او با تاکید بر نقش تاثیرگذار موسیقی بر ملت‌ها و همه مردم جهان می‌گوید: همواره ثابت شده است موسیقی تاثیری حتی به مراتب بیش از اعلامیه‌ها و کتاب‌ها داشته است و توانسته بیشترین تاثیر اجتماعی را داشته باشد. پس طبیعی است که همه کشورها موسیقی را بهترین وسیله برای بیان دیدگاه‌ها و خواست‌ها و آرمان‌های کشورشان بدانند.

جهانگیرزاده می‌گوید: در بررسی سرودهای ملی کشورهای مختلف و برخورد ملل با این موضوع به اتفاقات جالبی برمی‌خوریم. مثلا در تایلند حتی پیش از پخش فیلم در سینما هم سرود ملی پخش می‌شود و همه حاضران در سینما به احترام سرود ملی کشورشان می‌ایستند.

قائم‌مقام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: موسیقی یا سرود ملی هم چیزی در حد پرچم شده و ابزار قدرتمندی در دنیا شده است برای رهبران کشورها و روحیه دادن به مردم و ایجاد همبستگی ملی. به نوعی عزم و نظم یک ملت را ایجاد می‌کند.

او در پایان سخنانش می‌گوید: نمونه اهمیت این ماجرا را هم در مواردی چون مسابقات المپیک و جام جهانی می‌توان دید. وقتی بازیکنان در میدان ورزشی پیروز می‌شوند و سرود کشورشان پخش می‌شود، رهبران سیاسی هم پیام‌های تبریک خود را منتشر می‌کنند و از برافراشته شدن پرچم و پخش سرود ملی‌شان استقبال می‌کنند.

سرود ملی، پشتوانه فرهنگی

احمدعلی راغب، یکی از بزرگ‌ترین آهنگسازان انقلاب نیز در این باره چنین توضیح می‌دهد: سرود ملی هر کشوری برگرفته از تمام آداب و رسوم و فرهنگ آن کشور است و به نوعی شناسنامه آن کشور محسوب می​شود. خود آن موسیقی برای هر کشوری باید داد بزند که متعلق به کجاست. آیا متعلق به اروپای شرقی است، متعلق به اروپای غربی است یا آمریکای لاتین؟ بنابراین خودش باید خودش را معرفی کند.

او درباره ساخت موسیقی سرود ملی می‌گوید: از طریق ساختار ملودی که در هر کشوری رواج دارد باید سرود ملی ساخت. حتی از آهنگ‌های فولکلور باید استفاده شود. در ساز هم باید به سازهای اصلی آن کشور نگاه کرد. در ترانه سرود ملی هم باید دقت کرد واژه‌هایی استفاده شود که متعلق به فرهنگ آن کشور باشد. این آهنگساز پیشکسوت می‌افزاید: اما درباره ریتم، هر کشوری معمولا برای خودش ریتم مشخصی دارد که بیشتر ترانه‌های بومی و منطقه‌ای و فولکلور در آن ریتم ساخته می‌شود. در ایران ریتم‌های رایج عبارتند از میزان‌های لنگ و میزان‌های مارشی مثل دوچهارم، چهارچهارم و یک نوع ریتم شش و هشت سنکوپ. ریتم سرود ملی ما که اکنون استفاده می‌شود و ساخته استاد ریاحی است، از همین نوع ریتم است. یعنی ریتمش جزو شاخصه‌های موسیقی شرق و متعلق به منطقه ایران است.

به گفته راغب، در تنظیم سرود ملی آهنگ باید قابلیت اجرا با همه ارکسترهای جهان را داشته باشد؛ نه این که آن آهنگ را فقط ارکستر ایران بتواند بنوازد، بلکه مثلا ارکستر آلمان، آمریکا و چین هم قادر باشند آن را اجرا کنند.

این آهنگساز ادامه می‌دهد: به همین دلیل معمولا از سازهای بومی در ساخت سرود ملی استفاده نمی‌کنند، بلکه از سازهای حماسی استفاده می شود. کار آقای ریاحی این مشخصات را کامل دارد. سرود ملی با گام ماهور آغاز می‌شود که مشخصه موسیقی ماست. وسط آهنگ، آنجا که ترانه به «بهمن فر ایمان ماست» می‌رسد، گام ماژور می‌شود.

راغب که تجربه حضور در شورای ارزیابی سرودهای ملی را در کارنامه دارد، جزو کسانی بوده که موسیقی ملی هم ساخته، اما در نهایت اثر استاد ریاحی به دلیل آن که جهانی‌تر بوده، انتخاب می‌شود.

راغب در پاسخ این پرسش که آیا می‌توان برای سرود ملی هر کشوری تاریخ انقضا در نظر گرفت، می‌گوید: این سوال برای همه سرودهای ملی مطرح است. در برخی حکومت‌ها سال‌ها هیچ تحول سیاسی رخ نمی‌دهد ولی روند تغییر و تحولات سیاسی در کشور ما زیاد است و ما هر سال سیاست‌های جدیدی می‌بینیم و نسبت به اوایل انقلاب قانونمندتر می‌شویم. من فکر می‌کنم، با توجه به رشد سیاسی و اقتصادی و فرهنگی بین 10 تا 15 سال یکبار باید سرود ملی تغییر کند.

این آهنگساز تأکید می‌کند: همان طور که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دو سرود ملی ساختیم، باید باز هم سرود ملی را متناسب با مقتضیات و تغییر و تحولات تغییر دهیم و البته در این راه حتما از تجربه‌های قبل استفاده کنیم. علتش هم این است که سیر تحولات در جامعه ما خیلی سریع است و البته این حرکت و پیشرفت جای خوشحالی دارد. پس سرود ما که شناسنامه ما تلقی می‌شود هم باید تغییر کند و رو به پیشرفت بگذارد.