فرار از کشتار​گاه داعش

اعضای داعش نیز پشت سر ما حرکت می‌کردند و به سوی همه چیز و همه کس شلیک می‌کردند. گلوله‌ها همچون باران بر سر ما می‌بارید و افراد یکی یکی روی زمین می‌افتادند». این داستانی است که سرباز بیست و چهار ساله عراقی با تلفن از شهر ناصریه برای خبرنگار الجزیره بازگو می‌کند.

او همچنین می‌گوید: «زمانی که ما وارد مزارع اطراف شدیم با توجه به این‌که هیچ درخت یا ساختمانی نبود که بتوانیم از آنها به عنوان جان‌پناه استفاده کنیم، مجبور بودیم حرکت زیگزاگی داشته باشیم.»

تیبان توانسته بود از کشتار داعش در ماه ژوئن در تکریت، مرکز استان صلاح‌الدین در 170 کیلومتری شمال بغداد فرار کند. طبق گزارش دید​‌بان حقوق بشر بین 560 تا 770 سرباز عراقی در این قتل عام جان خود را از دست دادند. این سازمان بین‌المللی همچنین به مدارکی در خصوص سه مکان اصلی اعدام گروه داعش در شهر تکریت دست پیدا کرده است. مقام‌های امنیتی عراق به الجزیره اعلام کرده‌اند برآورد آنها نشان می‌دهد ​ حدقل 2400 سرباز عراقی توسط گروه داعش در تکریت کشته یا ربوده شده‌اند. البته گروه داعش خود مدعی است که 1700 سرباز را به قتل رسانده‌ است. این گروه عکس‌هایی را منتشر کرده که در آن افرادی با لباس‌های غیرنظامی حضور دارند و صورت‌هایشان رو به زمین است و افرادی نقاب‌پوش به آنها شلیک می‌کنند.

گروه داعش چند روز پیش از این قتل عام یعنی دهم ژوئن موفق شده بود کنترل موصل، دومین شهر بزرگ عراق را به دست بگیرد. تصرف موصل به داعش اجازه می‎داد ​ پیشروی خود را به سمت استان صلاح‌الدین و منطقه تکریت ادامه دهد. بسیاری از سربازانی که در تکریت کشته شدند، اسلحه، یونیفرم و مواضع خود را در پایگاه نظامی اسپایکر رها کرده بودند. این پایگاه نزدیک ده هفته در محاصره نیروهای داعش بود، در حالی‌که 440 سرباز عراقی در داخل این پایگاه باقی مانده بودند. روز بیست و دوم آگوست نیروهای عراقی که از سوی داوطلبان و نیروهای شیعه پشتیبانی می‌شدند، کنترل بخش‌های شمالی تکریت را بار دیگر به دست آوردند و مسیر امنی را میان این پایگاه و نیروهای مستقر در بیرون از شهر باز کردند.

تیبان یکی از 1500 نیروی جدید ارتش بود که پس از گذراندن یک دوره آموزشی دو هفته‌ای برای تشکیل یک یگان جدید به تکریت اعزام شد. روز یازدهم ژوئن یگان او به پایگاه اسپایکر نقل مکان کرد. در آنجا 200 نیروی پلیس و نیروی ویژه و صدها سربازی که از موصل فرار کرده بودند، برای خود سرپناهی فراهم ساخته بودند. پایگاه اسپایکر که در دوره صدام به‌عنوان منطقه هوایی الصحرا شناخته می‌شد، پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 به‌عنوان پایگاه عملیاتی از سوی نیروهای آمریکایی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این پایگاه به‌طور کلی از استحکامات خوبی برخوردار بود. ساعت 8 صبح ​ دوازدهم ژوئن یک سرهنگ عراقی نیروهای خود را در پایگاه جمع و به آنها اعلام می‌کند که اسلحه و تجهیزات خود را بر زمین گذاشته، یونیفرم‌های نظامی‌شان را درآورده و به خانه‌های خود بازگردند. اینها گفته‌های سه سرباز نجات یافته از کشتارهای بعدی گروه داعش است که در برابر نمایندگان پارلمان (سپتامبر) شهادت دادند.

طائر عبدالکریم، یکی از بازماندگان این قتل عام به نمایندگان پارلمان عراق گفت: «آن سرهنگ از ما خواست ​تجهیزات و سلاح‌های خود را تحویل بدهیم، یونیفرم‌های خود را درآوریم و دو هفته به مرخصی برویم. جاده‌ها به نظر امن می‌رسید و اتوبوس‌هایی برای انتقال ما به بغداد آماده شده بود، هرچند ما توسط اعضای داعش دستگیر شدیم.»

تیبان نیز در این جلسه اعلام کرد: «پس از ترک پاسگاه، من و 12 سرباز دیگر که همگی از استان‌های شیعه‌نشین جنوب عراق بودیم توسط اعضای داعش دستگیر شدیم. آنها همه ما را پشت یک کامیون قرار دادند. نیروهای داعش سرگرم گروه دیگری از سربازان عراقی بودند که ما توانستیم فرار کنیم. با توجه به این‌که داعشی‌ها مشغول انجام مقدمات اعدام سربازان بودند، ما تنها مانده بودیم و به همین دلیل تصمیم گرفتیم از فرصت استفاده کرده و فرار کنیم.»

پس از پنج ساعت فرار این سربازها تشنه و خسته و مستاصل به یک مزرعه می‌رسند و برای این‌که بتوانند نفسی تازه کنند، تصمیم می‌گیرند تا طلوع آفتاب همان‌جا بمانند. تیبان می‌گوید: «آن‌قدر خسته بودم که نای دویدن نداشتم. به دوستانم گفتم مرا رها کرده و خود به حرکتشان ادامه دهند. در آن زمان هیچ چیزی برای من مهم نبود، چرا که چیزی نمانده بود از تشنگی جان خود را از دست بدهم.»

در همین زمان، یک روستایی فقیر سنی ساکن در اطراف تکریت پیش این سربازان می‌آید و با وجود خطرات احتمالی فراوان موافقت می‌کند آنها را در کلبه خود مخفی کند. این فرد روستایی ده روز این سربازان را در خانه خود پنهان کرده و به آنها کمک می‌کند ​ به شهری نزدیک تکریت بروند؛ شهری که همچنان در کنترل نیروهای عراقی بود. طبق اعلام ژنرال قاسم عطا، سخنگوی فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق از دهم ژوئن به این سو، 11 هزار نیروی عراقی مفقود شده‌اند. از این تعداد، صدها نفر کشته یا ربوده شده‌اند، هر چند بیشتر آنها پست‌های خود را ترک کرده‌اند.

یکی از مقام‌های ارشد امنیتی عراق می‌گوید: «ما سه لشکر در صلاح‌الدین داشتیم. نیروهایی که مواضع و پست‌های خود را در موصل ترک کردند بخشی از این لشکرها بودند. بیشتر سربازان این بخش‌ها نیز از کردها و سنی‌های مناطق اطراف بودند که بدون این‌که نام آنها به عنوان نیروی فراری ثبت شود، به خانه‌های خود بازگشتند.»

روز دوم سپتامبر، اعضای بیش از هزار خانواده عراقی که فرزندان آنها توسط گروه داعش ربوده شده‌اند، پس از برگزاری تجمع اعتراضی در بیرون از پارلمان عراق وارد پارلمان شدند. تقاضای معترضان از دولت این بود که به آنها درخصوص وضع فرزندانشان اطلاع‌رسانی شود. سازمان ملل متحد نیز از دولت عراق خواسته ​ در خصوص حوادث پایگاه اسپایکر تحقیقاتی انجام دهد. نیکلای ملادنف، نماینده سازمان ملل متحد در عراق در همین زمینه می‌گوید: «مقام‌های عراقی باید تمام تلاش خود را برای تعیین مکان و شناسایی اجساد افراد کشته‌شده و آزادی افراد دستگیر شده انجام دهند.»

وزارت دفاع عراق، دفتر فرماندهی کل نیروهای مسلح، سرویس اطلاعات ملی عراق و پارلمان این کشور چند کمیته تحقیق برای بررسی وقایع پایگاه اسپایکر تشکیل داده‌اند. از سوی دیگر، چهار افسر ارتش عراق در گفت‌وگو با شبکه الجزیره عواملی همچون فساد، هرج و مرج و انتخاب افراد نالایق برای فرماندهی بخش‌های امنیتی را در کشته شدن سربازان عراقی موثر دانستند. یکی از مقام‌های امنیتی عراق در این زمینه می‌گوید: «هیچ‌گونه همدستی و خیانت وجود ندارد، بلکه نبود ارتباطات مناسب، نبود تجربه، حرفه‌ای‌گری و هماهنگی میان فرماندهان موجب بروز اتفاقات پایگاه اسپایکر شد». یکی دیگر از مقام‌های امنیتی عراق در این زمینه می‌گوید: «نکته ناامیدکننده این است که هیچ‌یک از این کمیته‌های تحقیق تاکنون نتوانسته‌اند تعداد دقیق افراد مفقود شده در این پایگاه را در آن سه روز یعنی یازدهم تا چهاردهم ژوئن تعیین کنند.»

احمد غریب، تحلیلگر سیاسی مستقل عراقی به الجزیره گفته است: «گرچه کشتار سربازان عراقی به انتقام‌جویی و خشونت فرقه‌ای منجر نخواهد شد، اما حادثه پایگاه اسپایکر ممکن است به‌عنوان یک کارت و اهرم سیاسی در اختیار احزاب شیعه قرار بگیرد و از آن برای بسیج سنی‌ها بر ضد سیاستمدارانشان استفاده کنند». وی همچنین می‌گوید: «ورود و مداخله پارلمان عراق موجب هدایت خشم خانواده قربانیان به سوی نهادهای امنیتی شده است؛ نهادهایی که نتوانسته‌اند درخصوص وقوع این حادثه پاسخی قانع‌کننده در اختیار شهروندان عراقی قرار دهند.»

منبع: الجزیره ‌/‌‌‌ مترجم: علیرضا ثمودی