مبارزات آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده به روایت اسناد ساواک

او از دوران نوجوانی برای دفاع از نوامیس مردم در مقابل اشرار وابسته به حکومت جور، اسلحه بر دوش گرفت و پس از آن در معیت علمای اصفهان در جریان جنگ جهانی اول برای ایستادگی در برابر قوای متجاوز انگلیس، تعلیمات نظامی دید و در اردوی نظامی روحانیون منطقه شرکت کرد.1‌

مقاومت و ایستادگی وی در مقابل عمال حکومت و متفقین، موجبات پرونده‌سازی و اعمال فشار بر او را فراهم کرد.2 در توصیف و تجلیل از آیت‌الله پسندیده همین بس که امام خمینی درباره او می‌فرماید: «آقای پسندیده نسبت به من هم سمت پدری دارند و هم سمت استادی.»3

گرچه پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، آن مرحوم به ظاهر چندان در صحنه نبود، اما در مسیر حرکت ملت و روحانیت آگاه و با ایمان، او جزو نیروهای پشت صحنه بود و خود تکیه‌گاه و محل مراجعه خیل مشتاقان و پیروان امام بود و در آن دوران محنت و مبارزه مایه دلگرمی طلاب و روحانیون مبارز و باایمان بود و همواره چراغ بیت امام را در قم روشن و مریدان را در حلقه مهر خویش، پدرانه یاری و دلگرمی می‌بخشید.

در کتاب یاد شده، اسنادی از تاریخ 20‌/‌11‌/‌41 تا تاریخ 30‌/‌8‌/‌57 در رابطه با مبارزات آیت‌الله پسندیده، فراهم و عرضه شده است.4

مبارزه علنی و هجرتی پربرکت

مخالفت‌های علنی و عملی آیت‌الله پسندیده با رژیم ستم‌پیشه پهلوی تا آنجا گسترش یافت که وی از ثبت اسناد مربوط به اصلاحات اراضی شاهانه در دفتر اسناد خود امتناع می‌ورزید و با صراحت با اقدامات رژیم مقابله می‌کرد. در این جریان بود که با پیگیری‌های ساواک دفتر ثبت اسناد ایشان تعلیق شد. اما حمایت‌های او از نهضت اسلامی و رهبری امام خمینی ادامه داشت و بر همین اساس، برای رونق بخشیدن به بیت امام در قم به عنوان مامن یاران امام و مبارزان پاکباخته نهضت اسلامی، تصمیم بر هجرت به شهر قم گرفت. البته این اقدام او با هماهنگی امام بود که توسط مرحوم حاج احمدآقا به ایشان ابلاغ شده بود. وی پس از استقرار در محله یخچال قاضی قم، به عنوان وکیل تام‌الاختیار حضرت امام در اخذ سهم مبارک امام و پرداخت شهریه طلاب و همچنین سر و سامان بخشیدن به زندگی روحانیون مبارز که در زندان‌ها و تبعیدگاه‌ها به سر می‌بردند، نقش موثری داشت.

در گزارش ساواک آمده است: «اطلاع واصله حاکی است که با تبعید شهاب‌الدین اشراقی به همدان، ایادی آیت‌الله خمینی، مرتضی پسندیده، برادر خمینی را به جای وی در نظر گرفته و ترتیبی فراهم نموده‌اند که نامبرده هرچه زودتر از خمین به قم عزیمت و دنباله اشراقی را ادامه داده و نظریات آنان را تامین نماید...». ساواک از راه‌های مختلف تمام کارهای ایشان را زیر نظر داشت و گاهی برایش مزاحمت ایجاد می‌کرد و حتی چندین بار وی را از قم تبعید کرد.

اما آن مرحوم با درایت و کیاست و آگاهی از وظایف خطیری که به عهده داشت در شرایط گوناگون به وظیفه خود عمل می‌کرد: «نامبرده پس از مراجعت به قم در منزل خمینی سکونت نموده و... پس از مدتی اطلاعاتی به این ساواک واصل گردید که نامبرده در خفا وجوهات شرعی را از افراد مورد اطمینان اخذ و به عنوان وکیل خمینی رسید می‌دهد...». براساس همین فعالیت‌ها بود که در تاریخ 21‌/‌12‌/‌54 همراه تعدادی دیگر از روحانیون مبارز از کشور ممنوع‌الخروج گردید.

مشاوری بصیر و خیرخواه

آیت‌الله پسندیده حوادث و مسائلی که در میان طیف گسترده انقلابیون و طرفداران امام خمینی اتفاق می‌افتاد را از راه‌های مختلف برای امام گزارش می‌کرد و نظرات مشورتی و پیشنهادات خویش را نیز بیان می‌نمود. مانند آنچه بین برخی از روحانیون وجوانان انقلابی شیراز در مورد مساله‌ای روی داد و ایشان برای حفظ وحدت صفوف مبارزین مطلب را به امام منتقل و راه‌های ایجاد وحدت را نیز بیان کرد.

تبعید از قم

در سال‌های 49 تا 55 مرحوم حاج سیداحمد آقا در قم و در کنار عم بزرگوار خویش به اداره بیت امام می‌پرداخت که نامه‌های مکرر و ارتباطات مستمر حضرت امام با آنان گویای این مدیریت و هماهنگی است. اما پس از مسافرت حاج احمدآقا به نجف و در پی شهادت حاج‌آقا مصطفی و اقامت حاج احمدآقا در کنار امام، آیت‌الله پسندیده به تنهایی مدیریت بیت امام را بر عهده گرفت. او در این دوران یکی از عوامل مهم ارتباط نهضت اسلامی ملت با رهبری آن در نجف اشرف و بخصوص در زمان اقامت امام در فرانسه بود. براساس همین نقش موثر بود که ساواک حضور ایشان را در قم برای رژیم خطرناک تشخیص داد و برای چندمین بار وی را به تبعید فرستاد.

متن سند ساواک درباره آخرین تبعید آن مرحوم چنین است: «... آقای فرماندار اظهار داشتند سیدمرتضی پسندیده... به اتهام تحریک مردم... از طریق کمیسیون حفظ امنیت اجتماعی قم به مدت 3 سال اقامت اجباری در انارک نائین از توابع استان اصفهان محکوم و...»

البته پس از تبعید ایشان نیت پلید دستگاه ستم‌پیشه مبنی بر تعطیل بیت امام خمینی محقق نشد و یاران امام مرحوم آیت‌الله شیخ محمدصادق کرباسچی تهرانی را به عنوان نماینده و وکیل امام به مردم معرفی کردند ـ آن مرحوم وکیل تام‌الاختیار امام بود، اما رژیم طاغوتی ایشان را نیز تبعید کرد و در پی آن پیروان امام تصمیم گرفتند نام وکیل امام، مخفی بماند: «از وقتی مرتضی پسندیده از قم تبعید شد، مردمی که می‌خواستند وجوهات بدهند سراغ نماینده خمینی را می‌گرفتند تا این‌که شیخ محمدصادق کرباسچی تهرانی معرفی شد، ولی وی نیز تبعید شد لذا طرفداران و گردانندگان دستگاه خمینی تصمیم گرفته‌اند که من بعد، نماینده خمینی مخفی باشد.»

هاشم تقدیری

پی‌نوشت‌ها:

1 ـ فصلنامه حضور، ش 17، ص 341

2 ـ رحلت عالم مجاهد آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی

3 ـ وکیل امین امام، روزنامه جمهوری اسلامی 04/05/82

4 ـ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، آیت‌اللّه سیدمرتضی پسندیده به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1380.