ویژگی‌های سینمای وسترن با تحلیل فیلم جویندگان

مشخصات فیلم:

نام فیلم: جویندگان - The Searchers

کارگردان: جان فورد

تهیه‌کننده: ماریان سی کوپر، پاتریک فورد

نویسنده: فرانک اس ناگنت، الن لی مای

بازیگران: جان وین، جفری هانتر، ویرا مایلز

موسیقی: مکس استاینر

فیلم‌برداری: وینتون سی هاچ

تدوین: جک مورای

تاریخ انتشار: ۱۳ مارس، ۱۹۵۶

مدت زمان: ۱۱۹ دقیقه

کشور: ایالات متحده آمریکا

زبان: انگلیسی

داستان فیلم:

ایتن، مردی نظامی که به خانه برادرش بازگشته و با حوادث ناگواری روبرو می‌شود. خانواده‌ برادرش به جز دختر کوچک خانواده و پسرخوانده‌ی دو رگه (مارتین)، به دست سرخپوستان کشته می‌شوند. ایتن به همراه مارتین جستجویی برای یافتن دختر آغاز می‌کنند. آنها پس از کشتن افراد قبیله‌ای از سرخپوستان و رهبر قبیله، دختر را آزاد کرده و به خانه بازمی‌گردند.

نقد و تحلیل فیلم

جان فورد از کارگردانان قدیمی است که توسط مبدعان تئوری مؤلف کشف، و به جهان سینمایی به عنوان یک مؤلف تمام‌عیار معرفی شد.

او به جهت اِلمان‌های مشترکی که در آثار خود دارد و به تدریج به یک سبک و یا زبانی سینمایی که منحصر به خود اوست، به عنوان مؤلف بازشناسی شد و مورد احترام و اقبال بسیاری از سینمادوستان و حتی منتقدین عصر خویش قرار گرفت.

در میان آثار متعدد و فراوان جان‌ فورد، فیلم «جویندگان» دارای جایگاه و منزلت ویژه‌ای است زیرا توانسته است الگو و ساختاری بیافریند که در فیلم‌های ژانر وسترن بعد از خود تاثیرات بسزایی بگذارد.

علاوه بر اینها، او با اثری همانند جویندگان، بر مولفه‌های ژانر وسترن صحه گذاشته و به تثبیت آن یاری رساند. مولفه‌هایی که در این ژانر، بارها مورد استفاده قرار گرفته، اما به دلیل عدم انسجام و ترکیب‌بندی دقیق در تعدادی از آثار این گونه‌ی سینمایی، می‌رفت که به تدریج اصالت و هویت ژانر وسترن را مخدوش کند.

جویندگان به زیبایی و با مهارت کم‌نظیر کارگردان، مهر تایید و نهایی را برای تثبیت شاخصه‌های ژانر وسترن زد و باعث تقلید و تکریم سایر فیلمسازان قرار گرفت و به بقای این ژانر کمک فراوانی کرد.

در بررسی ویژگی‌های گونه‌ای (ژانری) فیلم جویندگان، مطابق آنچه که در کلیت آثار وسترن مشاهده می‌شود می توان به موارد زیر پرداخت:

قهرمان

قهرمان فیلم در سکانس ابتدایی وارد می‌شود و در سکانس پایانی پشت به صحنه از همگان فاصله می‌گیرد. قهرمانِ تنها، یکی از مولفه‌های ژانر وسترن است. او بدون چشم‌داشت خاصی و تنها به دلیل یک‌سری خلقیات و ارزشهای اخلاقی که به آنها پایبند است، عمل می‌کند، به آدم‌هایی که بر آنها وارد شده است، یاری می‌رساند و به مسیر نامعلومی که از آن آمده است، بازمی‌گردد.

در جویندگان، ایتن (جان وین)، از جنگ برگشته و به خانواده‌ی برادرش می‌پیوندد. ورود او با تعدی‌های متعدد سرخپوستان به منطقه مصادف است. زمانی این تجاوزات به قهرمان داستان، انگیزه‌ی حرکت و پویایی می‌دهد که به جز دختر برادرش، و مرد جوان دورگه درون خانواده (پسرخوانده برادر)، همه‌ی اعضای خانواده کشته می‌شوند.

قهرمان عزم سفر می‌کند، و ما را به یاد نظریه‌ی «سفر قهرمان» جوزف کمبل می‌اندازد. او سفری را باید آغاز ‌کند که در انتهای مسیر حامل اندوخته‌ها و تجارب بسیاری باشد. معمولا تغییر شخصیت و تحول درونی قهرمان نخستین عایدی است که از چنین سفری حاصل می‌گردد.

اما در جویندگان، ایتن، از آنچنان توانمندی و دارایی برخوردار است که ما در طول فیلم شاهد مصرف و به کارگیری آن هستیم و تحول آنچنانی در خود او نمی‌بینیم. نگاه پایانی او به خانواده‌هایی که از تلاش و مرارتش به آرامشی نسبی رسیده‌اند و بازگشتش به دامن طبیعت، بیننده را قانع می‌کند که ایتن بیش از آنکه چیز جدیدی برای خود به دست آورد، شرایط بهتری را برای دیگران رقم زده است. او حتی به کشف نوینی از خود هم نائل نمی‌شود. آنچه که قهرمانی در این سن و سال نیاز دارد، رضایتمندی درونی است از رضایت دیگران.

خانواده

هسته‌ی اصلی داستان وسترن را خانواده تشکیل می‌دهد. در جویندگان، وجود خانواده‌ موجود بر باد می‌رود و کل حوادث و اتفاقات در مسیر تداوم و بازسازی یا جایگزینی آن قرار می‌گیرد. در کنار آن، خانواده‌ی جوان‌تری هم در حال شکل‌گیری است. برآیند همه نیروهای حاضر در داستان، در خدمت تثبیت مجدد و تحکیم خانواده است. حتی توجه و جستجو برای یافتن میراث خانواده که در این فیلم، دختر گمشده است، با چنین رویکردی صورت می‌پذیرد.

آداب و رسوم درون خانواده، که بارزترین نمود آن روابط آدمها در زمان خوردن و آشامیدن بر سر میز غذا و یا زمان خواب است، مفصل‌تر از همیشه پرداخت می‌شود. ارتباط افراد در این شرایط با ریزبینی و نکته‌سنجی بیان می‌گردد و بر بیننده مسلم است که اینجا تنها جایی می‌تواند باشد که جهان هستی آرامش و طمانینه می‌یابد و برای حفظ آن حتی باید از جان گذشت.

وقتی خانواده نابود می‌شود، آغازی است برای بسیج همه‌ی امکانات و توانمندی‌ها، در مسیر ساخت دوباره‌ی آن. در جویندگان هم خانه می‌سوزد و هم اعضای خانواده می‌میرند و فقط از آن، دختری که مظهر باروری و تداوم نسل است و پسری که هرچند دو رگه است اما در از میان بردن تضادهای موجود در جامعه و تداوم شکل آمریکایی خانواده تلاش می‌کند، باقی می‌مانند. دیگر باید از تقابل نژادی و کشت و کشتاری فرسایشی و طاقت‌فرسا، به سمت زندگانی مسالمت‌آمیز حتی با تلفیق نژاد و قومیت تغییر مسیر داد تا دوباره خانواده شکل بگیرد و نهاد بنیادین آن در ساماندهی جامعه نقش اصلی اش را ایفا کند.

زنان برای این کار بهترین افرادی هستند که به آشفتگی و نابسامانی دنیای خشن و درنده‌خوی مردان افسار زده، و همه‌ی نیروهای طبیعی و جنسیتی را در خدمت شکل گیری و انسجام خانواده به کار می‌گیرند. عشق و ابراز محبت یا محصول وضعیت تثبیت‌شده‌ است و یا موتور محرک برای آفرینش چنین شرایطی. مارتین اول به عشق خواهر، که در بستر خانواده شکل گرفته، تن به سختی می‌دهد و سپس به خاطر نهال مهری که میان او و همسر آینده‌اش جوانه زده است، سعی می‌کند پیروزمندانه به خانه بازگردد.

علاوه بر اینها، در بیشتر موارد از نماهایی که از خانه به عنوان مامن و مسکن زندگی گرفته می‌شود، سقف خانه، حضور دائمی دارد. سقف خانه، سرپناهی است برای در امان ماندن و لذت بردن از روابط. وقتی که شخصیت‌های داستان در خانه هستند سقف خانه به آنها و به بیننده احساس امنیت و آرامش می‌بخشد و وقتی در بیرون خانه حضور دارند، آسمان نامحدود که در نماهایی سه چهارم قاب تصویر را به خود اختصاص می‌دهد، خودنمایی می‌کند. جهان بیرون از خانه، امکان حرکت و جولان به مردان می‌دهد، و امید به بازگشت را بر زنان ارزانی می‌دارد.

مراسم و آیین ها

مراسم جزء لاینفک زندگی سنتی است. تمامی ساختار ژانر وسترن، چه در محتوا و چه در شکل، مبتنی بر سنت است. سنت داستان‌گویی و روایت، سنت شخصیت‌پردازی و قهرمان و ضدقهرمان، سنت تضاد خیر و شر، سنت پایبندی به اخلاق و زندگی انسانی، سنت نگرش به زندگی مادی و متافیزیک و ...، همگی در ژانر وسترن از جایگاه مهم و والایی برخوردارند. مراسم و آیین، که بخش اساسی این سنت‌هاست در جای جای فیلم جویندگان، نمایان می‌شود.

از آداب غذا خوردن بر سر میز، آداب استقبال از مهمانان و یا مردان، مراسم عزای خانواده‌ی کشته شده و دعا خواندن بر سر مزارشان، مراسم عروسی و آداب لباس پوشیدن کشیش و آمادگی برای خواندن خطبه‌ی عقد، تا مراسم جدال و زد و خورد دو داماد بر سر یک عروس، همگی دارای قاعده و ضوابط تعریف شده‌ای است که باید مراعات شده و به بهترین نحو، اجرا گردند.

اصرار فیلمساز بر بازنمایی مراسم، هم از خصوصیات هنرمندانه اوست و هم از ویژگی‌های ژانر وسترن که در جویندگان و دیگر آثار جان فورد، بروز و ظهور آشکاری دارد. اگر به کلیت فیلم هم توجه و دقت لازم را مبذول کنیم، جستجوی جویندگان برای یافتن و بازگرداندن دختر گمشده نیز، مراسمی است که در دل خود خرده‌مراسم بسیاری را جای داده و به کل اثر ساختار کلاسیک و منظمی بخشیده است زیرا نظم و انضباط و تقدم و تاخر در انجام مراسم و دقت در جزئیات به همراه احترام به قواعد، از ضروریات آن محسوب می‌شود.

کمیّت

در ژانر وسترن ما هیچگاه با صفت‌هایی همچون انبوه و فراوانی بسیار، مواجه نیستیم. همه چیز در حداقل ممکن وجود دارد و آدمها بر سر این حداقل‌ها در کشمکش و تعاملند. چند کلبه و یک خیابان که پیرامون آن را مزارعی پراکنده با کلبه‌هایی تک‌افتاده، تشکیل می‌دهد. یک کلانتر و یک بانک و یک کافه و یک قهرمان و به تبع آن، یک ضدقهرمان.

در جویندگان، مرد مسنی در موقع نیاز کشیش است و در شرایط خاص کلانتر. یک خانواده‌ که محور داستان است و به محض متلاشی شدن، خانواده‌ی دیگری جایگزین آن می‌شود. دو دلداده‌ای که در حسرت تشکیل زندگی آتی سال‌ها به انتظار نشسته‌اند. منطقه‌ جغرافیایی که حتی در مسیر جستجوی بلندمدت، یکسان است و فقط با تغییر فصول شکل و شمایل عوض می‌کند. و جالب‌تر آنکه یک آسمان داریم و یک دختر نوجوان و یک دختر دم‌بخت و یک معلم بازنشسته. در نهایت یک ماجرا و یک روایت سرراست، با کمترین خرده‌پیرنگ،‌ که از سادگی و شیرینی خاصی برای عامه تماشاگران برخوردار بوده و از هرگونه پیچیدگی و معماپردازی‌ مبراست.

فردیت

فردیت موجود در وسترن، یکی دیگر از ویژگی‌های این ژانر است. آدمها هر چند در بستر و محیط خانواده و جامعه رشد می‌یابند و زندگی می‌کنند، اما هر یک از فردیتی منحصر به خود برخوردارند. به همین دلیل است که شخصیت‌پردازی در وسترن از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. پرداخت یکایک شخصیت‌ها و بازنمایی تیپ‌ها و الگوهای تکرارشونده نیز بیشتر از نمایش جزئیات اجتماع و ارزش و اعتبار جامعه، معلوم است.

در جویندگان، همه‌ی زنها و مردان و حتی کودکان، دارای خصوصیات و خصلت‌های یکسان‌شده‌ای که به علائق و احساسات آنها بی‌توجه باشند، نیستند. قهرمان داستان جویندگان حتی شبیه قهرمانان دیگر آثار وسترن نیست. او اجازه نمی‌دهد که افکار و امیالش را جامعه و قواعد و ضوابط غیرمنعطف اجتماعی نادیده بگیرد. در برابر کشیش می‌ایستد و وقتی مقاومت جمع را مشاهده می‌کند، وعده‌ی اثبات و حقانیت دلایل و تفکرات خود را می‌دهد.

همه آدمهای فیلم از میزانی از آزادی و ایده‌آلهای فردی بهره‌مندند. پیروی از جمع را به امید تحقق آرمانهای فردی می‌پذیرند و اگر گله و شکایتی داشته باشند تا جایی پیش می‌روند که فردیت آینده‌‌شان در فضای ناامنی و تزلزل به سر نبرد.

ایتن و مارتین در روند سفر و جستجو، زمانی به خواسته‌های هم تن می‌دهند که جمع‌شان، منافع و امیال فردی‌شان را از خطرات مصون بدارد.

نوعروس منتظر، تا زمانی که احساس می‌کند مورد محبت و عشق مارتین قرار دارد و آینده‌ شیرین و دلخواهی در انتظار او است، تحمل می‌کند و دم فرو می‌بندد، اما وقتی متوجه ارتباط مارتین با زن سرخپوستی می‌شود و امید خود را به زندگی مشترک با او از دست می دهد، زمام زندگی‌اش را دراختیار گرفته و می‌خواهد با مرد دیگری ازدواج کند. جدال دو خواستگار بر سر او، در عین خشونت، رویداد جذاب و دلنشینی برای او به حساب می‌آید.

در مجموع، جویندگان به عنوان اثری ماندگار در ژانر وسترن و شاهکاری کم‌نظیر در سینمای کلاسیک و جان‌ فورد، نه تنها پایبندی و التزام خود به ژانر وسترن را به همراه دارد، بلکه بر امکان خلاقیت و آفرینشی متفاوت در بستر این گونه‌ی پرمخاطب سینمایی، پافشاری می‌کند.

نویسنده: شهرام زعفرانلو / جام جم آنلاین