آموزش در ‌بستر ‌الکترونیک

از آنجا که از گذشته‌های دور کتاب به عنوان یک رسانه هدفمند و با محتوای اختصاصی، با توجه به مخاطبان تالیف و تولید می‌شده است، در وزارت آموزش و پرورش نیز تولید کتاب تابع یک فرآیند کاملا علمی و استانداردی بوده‌ و در این بازه از زمان هم این فرآیند در شرایط بهینه‌تر و با مشارکت اندیشمندان این حوزه، گروه‌های تالیفی و گروه‌های تعلیم و تربیت در مسیر بهینه‌تر و مطلوب‌تری هدایت می‌شود. ‌مهندس محسن باهو، مشاور معاون وزیر آموزش و پرورش و مشاور رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: استفاده از بستر انتقال این محتوا برای مخاطب دغدغه‌ای بوده که از دیرباز وجود داشته است. اگر گذشته‌های خیلی دور را درنظر نگیریم، می‌توان گفت اولین بستر انتقال محتوای اطلاعاتی کاغذ بوده است. اما از آنجا که کتاب به عنوان رسانه مکتوب مطرح بوده تالیف و تولید آن هم بر بستر نشر کاغذی و نشر مکتوب بوده است. بر این اساس کتاب‌های درسی، مجلات آموزشی و کمک آموزشی و منابع محتوایی کمک آموزشی در همین بستر تالیف و چاپ و نشر می‌شد.‌ به گفته مهندس باهو، انتشار عمومی این اقدام علمی انجام شده برای مخاطبان در سراسر کشور نیازمند یک فرآیند مدیریت عرضه و انتقال است؛ یعنی زمانی که مراحل مختلف چاپ یک کتاب از تالیف و طراحی و کارهای علمی برای چاپ کتاب انجام می‌شود و در نهایت کتاب برای چاپ آماده می‌شود، باید فعالیت عمده‌ای انجام شود تا کتاب به‌دست مصرف‌کنندگان اصلی که در وزارت آموزش و پرورش و مدارس یا به عبارتی معلمان و دانش‌آموزان هستند، برسد. با تغییر فرصت‌های فناوری در وزارت آموزش و پرورش و در راس آن سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی که مسئولیت تالیف، تدوین و چاپ کتاب را برعهده دارد، استفاده از دیگر بسترهای رسانه‌ای در دستور کار قرار گرفت که بر این اساس از رسانه شنیداری به صورت کتاب گویا و از رسانه دیداری به صورت فیلم استفاده شد.

کتاب‌های درسی از نوع الکترونیک

مشاور معاون وزیر آموزش و پرورش با اشاره به نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در روند آموزش می‌گوید: با ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به این عرصه بخصوص از دهه ‌80 به بعد توسعه محتوای الکترونیک به صورت برخط و غیربرخط (آنلاین و غیرآنلاین) در دستور کار سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی کشور قرار گرفته و اقدامات متعددی در این زمینه انجام شده است. با توسعه و کیفی‌سازی این اقدامات در عرصه تولید و انتشار آن برای مثال شبکه ملی مدارس ایران (رشد) پایه‌گذاری شده و سرویس‌های متنوعی در این حوزه وجود دارد. هر چند که این ظرفیت باید هر روز گسترده‌تر شود و رسیدن به این هدف نیازمند مشارکت همه عوامل درگیر در فرآیند یادگیری و یاددهی است تا در سطح مدرسه این بستر مشارکت در تولید محتوا و نهضت تولید دانش شکل بگیرد. اکنون علاوه بر محتوا و سرویس‌های متنوعی که وجود دارد همزمان با ارسال کتاب‌های درسی که تالیف و چاپ شده و برای مدارس ارسال می‌شود در بستر پایگاه شبکه ملی مدارس ایران (رشد) نسخه الکترونیک همه کتاب‌ها منتشر می‌شود و همه مخاطبان و مراجعه‌کنندگان می‌توانند به این پایگاه مراجعه کنند و به محتوای الکترونیکی شده این کتاب‌ها یا نسخه الکترونیک این کتاب‌ها دسترسی داشته باشند. نشانی این پایگاه www.rosh.ir است.

به گفته مشاور رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، به‌منظور دسترسی بهتر و ایجاد فضای مطلوب‌تر در سایت دفتر نشر مواد رسانه‌ای آموزشی (به نشانی www.chap.sch.ir ) که مسئولیت مستقیم چاپ و عرضه کتاب‌های درسی را به‌عهده دارد، همه کتاب‌های تالیف شده به صورت برخط در قالب فایل الکترونیک pdf برای همه علاقه‌مندان بارگذاری می‌شود و براحتی می‌توان از این کتاب‌ها استفاده کرد.‌ هدف از این کار این بوده است که دانش‌آموزان و مخاطبان ایرانی و فارسی‌زبان در همه جای کشور و حتی خارج از کشور از منابع استاندارد فارسی استفاده کنند و حتی دانش‌آموزانی که در مدارس خارج از کشور هستند و بواسطه محدودیت‌های بعد مکانی و زمانی در دسترسی به کتاب‌های درسی با مشکل مواجه نشوند. بر این اساس قبل از سال تحصیلی زمانی که نسخه الکترونیک کتاب‌ها روی این دو سامانه اعلام شده بارگذاری می‌شود و همه علاقه‌مندان در هر جای دنیا می‌توانند از این محتوا به خوبی استفاده کنند. در کنار این اقدام بزرگی که انجام شده است‌ برای مجلات، پژوهش‌ها، مطالعات علمی که در حوزه پژوهشگاه‌های تعلیم و تربیت انجام می‌شود و همچنین فصلنامه‌های علمی و آموزشی سامانه برخط دسترسی به این محتواها و اطلاعات علمی برقرار شده و افرادی که عضو این سامانه هستند، می‌توانند به صورت شرایط استفاده تمام متن به این محتوا دسترسی داشته باشند. افرادی که عضو نیستند می‌توانند به خلاصه مقالات دسترسی داشته باشند و برای استفاده بیشتر می‌توانند به مرکز اسناد و کتابخانه سازمان مراجعه کنند.

ضرورت کاربرد محتوای چندرسانه‌ای

مهندس باهو با تاکید بر ضرورت تولید محتوای چندرسانه‌ای می‌افزاید: ما در تولید و نشر الکترونیک و کتاب‌های الکترونیک فقط به این امکانات بسنده نکرده‌ایم و از آنجا که باور داریم استفاده از فرصت‌های فناوری اطلاعات نقش مهمی در توانمندسازی محیط یادگیری و یاددهی دارد و با توجه به این که در سند توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات به این نکته تاکید شده است، به فرصت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک ابزار توجه نداشته‌ایم و هدفمان این نیست که فقط بستر نشر کاغذی را به بستر نشر الکترونیک تبدیل کرده و بگوییم کتاب الکترونیک باید از ویژگی‌ها و مشخصات کتاب‌های کاغذی برخوردار باشد. هر چند هدف ما این بوده ‌ که اگر کسی می‌خواهد از طریق هر ابزار الکترونیک به عنوان کتابخوان استفاده کند بتواند به این متن دسترسی داشته باشد. در راستای این هدف تولیدات چندرسانه‌ای مطرح شده است که بر این اساس محتوای آموزشی یا کتاب‌های الکترونیک علاوه بر متن و عکس یا تصویری که دارد بتواند از امکانات تعاملی در رسانه برخوردار باشد. باید نگاه ما از سطح غیرتعاملی به سطح تعاملی تغییر پیدا کند. این موضوعی است که در توانمندسازی محیط یادگیری به آن تاکید شده است.

مهندس باهو درباره بسته‌های آموزشی الکترونیک که امروزه در حوزه آموزش و پرورش در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد، این‌طور توضیح می‌دهد: در سیاست‌های توسعه در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، سیاست بسته آموزشی محور قرار گرفته‌ و به تولیدات چندرسانه‌ای بیشتر بها داده می‌شود تا فضایی فراهم شود که بتواند محیط باکیفیت و پایداری را برای استفاده مطلوب و شرایط جذاب برای استفاده دانش‌آموزان و معلمان به‌وجود آورد. بر این اساس در این حوزه بالغ بر هشت دسته تولیدات الکترونیک داریم که از اجزای آموزشی برای موضوع درسی تا طرح درس معلم، دانشنامه‌ها، تور آموزشی، بازی و سرگرمی، آزمون‌ها، خودآموز دانش‌آموز و راهنمای معلم و دیگر محصولاتی که در حوزه تولید و نشر الکترونیک طبقه‌بندی می‌شود متغیر است و می‌تواند بستر مناسبی برای استفاده دانش‌آموزان و معلمان مدارس باشد.

وی در پایان تاکید می‌کند: باید توجه داشت همان‌گونه که در تولید و تدوین کتاب، استاندارد و تائید وزارت آموزش و پرورش طبق مصوبات مجلس و قانون تشکیل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و مصوبه 828 شورای عالی آموزش و پرورش از الزامات است، در دیگر محتوای آموزشی یا رسانه‌های آموزشی هم باید همین حکم بنا بر تکلیف قانون برقرار باشد. اگر بخش‌های خصوصی و توانمند جامعه در حوزه نشر الکترونیک و تولیدات الکترونیک اقدام کنند، وزارت آموزش و پرورش و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی از این اقدام استقبال کرده و به آنها کمک می‌کنند. اما باید بعد از تولید برای بررسی و گرفتن تائیدیه آموزشی به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مراجعه کنند. به مدارس توصیه می‌شود از تولیدات الکترونیک تولیدکنندگانی استفاده کنند که تائیدیه سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی را داشته باشند.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش