نقش بقاع متبرکه در انقلاب اسلامی ایران برپایۀ اسناد

امامزاده‌ها به‌ عنوان‌ جایگاه‌ و محل‌ تجمع‌ و گردهمایی‌ انسان‌های‌ خداجوی‌ و مومنین‌ دین‌‌باور و ولایت‌‌مدار، همواره‌ زمینۀ‌ حضور و فعالیت‌ گسترده‌ و همه‌‌جانبۀ‌ انقلابیون‌ را در صحنه‌های‌ اجتماعی‌ و سیاسی‌ و حتی‌ نظامی‌ فراهم‌ آورده‌ و به‌ عنوان‌ مکانی‌ مقدس‌ تکیه‌گاه‌ خیزش‌ها و حرکت‌های‌ انقلابی‌ به‌شمار آمده‌ است‌.

راز ماندگاری این عمارت‌ها نه ساخت زیبای برون، بلکه سیرت پرفیض درون آنها می‌باشد که با حیات معنوی مردم ایران درآمیخته است. وجود بقاع متبرکه و مشاهد مشرفه، مشحون و سرشار از تأثیرات روحی، فرهنگی، دینی، اجتماعی و سیاسی است. در تاریخ بسیاری از جنبش‌های سیاسی ـ مذهبی از ساحت همین اماکن شکل گرفته یا این بقاع متبرکه کانون تمرکز آنها بوده است. (عرفان‌منش،۱۳۹۱: ۲۳)

اماکن مذهبی از جمله مستنداتی هستند که روح تاریخ و حقیقت را در خود ثبت و ضبط کرده‌اند. با مطالعۀ‌ روند رو به‌ رشد حرکت‌ها و فعالیت‌های‌ مذهبی‌، سیاسی‌ و اجتماعی‌ درمی‌یابیم‌ که‌ چگونه‌ این‌ اماکن‌ الهی‌ نقش‌ زمینه‌سازی‌ و توسعه‌ و بسط این‌ جریانات‌ را ایفا نموده‌ است‌. در اینجا‌ نمونه‌ای‌ درخشان از این‌ خاستگاه‌ها و نقش‌ زمینه‌سازی‌ این مکان‌ها در شکل‌گیری‌ و سازماندهی‌ جنبش‌های سیاسی ـ مذهبی در انقلاب اسلامی ایران را می‌آوریم:

خرداد تاریخی ورامین یکی از رویدادهای فراموش‌نشدنی در تاریخ انقلاب اسلامی است. از مراسم خاصی که در این منطقه مختص بقعۀ امامزاده جعفر است، مراسم بسیار باشکوه قوم بنی‌اسد در روز ۱۲ محرم است که خیل عظیم جمعیت از هر شهر و آبادی برای برپا داشتن این رسم قدیمی، با شور و اشتیاق، خود را به بقعه می‌رسانند تا در تدفین اجساد نمادین شهدای کربلا شرکت کنند. در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ که برابر با روز ۱۲ محرم بود، این رسم مذهبی، به حرکت عظیم و مشهور تاریخی مبدل شد. خبر دستگیری حضرت امام خمینی(ره) حدود ظهر این روز به مردم رسید. از صحن امامزاده جعفر، جمعیت درحالی‌که از حزن و اندوه شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفایش سیاه‌پوش بودند، بی‌درنگ «یا حسین یا حسین»گویان به طرف تهران حرکت کردند. از طرف بزرگان محلی پیشنهاد گردید و تصمیم گرفته شد که از ساعت ۳ بعدازظهر با نظم و برنامه‌های بهتر این حرکت را آغاز کنند. اما ازدحام و اشتیاق و بی‌قراری جمعیت باعث شد که از ساعت ۲ بعدازظهر، حرکت آغاز شود. مردم ورامین هم کفن پوشیدند و با پای برهنه به آنان ملحق شدند (حبیبی، ۱۳۸۹، ج۲: ۱۰۸). انبوه تظاهرکنندگان پیشوا، ورامین، محمدآباد، قلعه سین و دیگر روستاها پس از پیمودن مسافتی، غروب به چاه‌های قنات باقرآباد رسیدند. مسافرانی که از تهران می‌آمدند به تظاهرکنندگان گوشزد می‌کردند که کامیون‌های ارتشی به سمت آنان در حرکت است، اما تظاهرکنندگان همچنان با سر دادن شعار به راه خود ادامه می‌دادند. جمعیت در حال حرکت و مأموران اعزامی از تهران که بخشی از نیروهای پیاده‌نظام گارد شاهنشاهی محسوب می‌شدند، در نزدیکی پل باقرآباد با یکدیگر برخورد کردند. بلندگویی صدا کرد که «مردم برگردید»، اما مردم اعتنایی نکردند. دو مرتبه اخطار کرد و جمعیت برنگشتند تا فرماندۀ نظامیان دستور آتش داد. مسلسل را گوشۀ چاه باقرآباد نزدیک «باغ پرور» کار گذاشته بودند. با شلیک این مسلسل، جمعیت زیادی به خون غلتیدند (مهدی‌زاده و قره چایی،۱۳۹۲: ۲۳۱) و تدفین نمادین شهدای دشت کربلا به دفن اجساد شیعیان مخلص سالار شهیدان(ع) تبدیل شد (حبیبی، ۱۳۸۹، ج ۲: ۱۰۸).

۲- سند دربارۀ بقاع متبرکه

۱) سندی مربوط به سه امامزاده در اطراف تهران (۲۱ مرداد ۱۳۴۶):

دستجات مذهبی که شب‌های جمعه به بهانۀ گرفتن احیاء به اماکن مقدسه و جاهای پرت و خلوت می‌رفتند و فعالیت‌های سیاسی می‌نمودند، هم‌اکنون به صورت پراکنده همان فعالیت‌های گذشته را داشته و گروهی از این دستجات را بازاری‌های تهران تشکیل می‌دهند و آنان در اماکن دور از شهر من‌جمله امامزاده علی، طرف‌های مسگرآباد. امامزاده ابوالحسن جاده آرامگاه حوالی عظیم‌آباد اجتماع می‌کردند. لیکن از مواقعی که هوا گرم شده است، فعالیت خود را در شمیرانات امامزاده قاسم پس‌قعله و جای خلوت آنجا به همان صورت انجام می‌دهند.

نظریه و خبر عملیات:

امامزاده ابوالحسن. امامزاده ابراهیم واقع در حوزه این ساواک تحت مراقبت منابع مربوطه بوده و به محض مشاهده کوچک‌ترین فعالیت مضره برخلاف مصالح مملکتی مراتب متعاقباً بعرض خواهد رسید. (آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره پرونده ۰۰۸۳۷۰۶۷)

ریاست ساواک شهر ری

فعالیت دستجات افراطی مذهبی

خواهشمند است دستور فرمایید ضمن تعیین اسامی دستجات مورد نظر و شناسایی گردانندگان آن هرگونه اقدامی در مورد رخنه در دستجات مزبور به عمل آمده است اعلام دارند.

از طرف رئیس اداره امنیت داخلی ساواک تهران. (آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره پرونده ۰۰۸۳۷۰۶۹)

۲) سندی مربوط به امامزاده عبدالله تهران:

نمونۀ دیگری از این اسناد با تاریخ ۱۳/۲/۱۳۳۲ مربوط است به گزارش ادارۀ اطلاعات شهربانی کل کشور در خصوص تصمیم دانشجویان دانشگاه‌ها و اعضای جمعیت فدائیان اسلام جهت انجام تظاهرات ضد رژیم در مراسم نصرت الله قمی[۱] در امامزاده عبدالله در تهران:

فرمانداری نظامی تهران

رونوشت اطلاعیه واصله مورخ ۱۳/۲/۳۲ راجع به تظاهراتی که قرار است از طرف دانشجویان دانشگاه و اعضاء جمعیت فدائیان اسلام و سایر دستجات در مراسم یاد بود هفت نصرت الله قمی روز سه‌شنبه ۱۵ ماه جاری در امامزاده عبدالله به عمل آمد، جهت استحضار تلوا ایفاد می‌گردد. ضمناً جریان به اداره انتظامی و سر کلانتری نیز اطلاع داده شده است.

معاون اداره اطلاعات- سرهنگ ۲ پایدار.

رونوشت بضمیمه رونوشت اطلاعیه مزبور جهت اطلاع و اقدام مقتضی به اداره انتظامی و سرکلانتری ارسال می‌گردد.

معاون اداره اطلاعات- سرهنگ ۲ پایدار. (آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره پرونده ۰۰۹۲۴۰۸۲)

بقرار اطلاع روز سه‌شنبه ۱۵ ماه جاری که مصادف با شب هفت نصرت الله قمی می‌باشد عده زیادی از دانشجویان دانشگاه ـ اعضاء فدائیان اسلام و سایر دستجات قصد دارند در مراسم یاد بود او که در امامزاده عبدالله برگزار می‌شود شرکت و تظاهراتی بنمایند و ممکن است از طرف دانشجویان علیه مقام سلطنت تظاهرات شدیدی بعمل آمده و ضمناً بیانیه‌هایی منتشر و شعارهایی نیز داده شود. (آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره پرونده ۰۰۹۲۴۰۸۳)

پی‌نوشت:

[۱] او دانشجوی دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران بود و دکتر زنگنه وزیر فرهنگ رزم‌آرا را ترور کرد و پس از مدتی زندانی شدن اعدام شد.

منابع و مأخذ:

۱- عرفان منش، جلیل (۱۳۹۱)، مهاجران موسوی: بررسی علمی زندگانی فرزندان و نوادگان حضرت امام موسی کاظم(ع) و علل مهاجرت آن‌ها به ایران، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ۱

۲- حبیبی، حسن (۱۳۸۹)، شماری از بقعه‌ها، مرقدها و مزارهای استان‌های تهران و البرز، تهران: بنیاد ایران شناسی، چاپ۱، جلد۲

۳- مهدی‌زاده، علیرضا و فاطمه قره‌چایی (۱۳۹۲)، ۱۵ خرداد ۴۲ چرا و چگونه؟، ورامین: انتشارات امروز و فردا، چاپ۱

۴- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره پرونده ۰۰۸۳۷۰۶۷، صص ۶۷-۷۳

۵- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره پرونده ۰۰۹۲۴۰۸۲، صص ۸۲-۸۳

منبع: مقاله الهام قاسمی، پایگاه عبرت پژوهی تاریخی