نوای موسیقی از جعبه صدا

بسیاری از مردم رادیو پیام را با آهنگ‌های ویژه خبری‌اش به یاد می‌آورند. این درواقع استفاده باواسطه و غیرمستقیم موسیقی در رادیو است، اما حضور مستقیم رادیو را باید به پخش ترانه‌ها و قطعه‌هایی دانست که به شکل سنتی یا پاپ یا موسیقی‌های کلاسیک بی‌کلام از شبکه‌های رادیویی درلابه‌لای برنامه‌ها پخش می‌شود. از این اختصاصی‌تر ویژه برنامه‌های موسیقی است که به پخش ترانه‌های درخواستی مردم می‌پردازد تا آنجا که همیشه یکی از کارکردهای مهم رادیو برای مخاطبان شنیدن موسیقی مورد علاقه‌شان بوده است.

درواقع یکی از نمادها و نشانه‌های آرامبخش بودن رادیو که بسیاری از مخاطبان برای تمدد اعصاب خود آن را انتخاب می‌کنند همین کارکرد موسیقایی آن است. شبکه رادیویی آوا را چنان‌که از نامش پیداست باید به‌عنوان شبکه تخصصی موسیقی دانست که اساسا برای پخش موسیقی و پاسخ دادن به نیاز مخاطب در این زمینه تاسیس شده و موسیقی نه حاشیه که متن آن است.

آنهایی که اغلب اوقاب از اتومبیل شخصی خود برای رفت و آمد استفاده می‌کنند، معمولا از طرفداران این شبکه رادیویی بوده و اگر نخواهند به اخبار گوش دهند معمولا به برنامه‌های این شبکه گوش می‌سپارند. اگر بخواهیم از حیث محتوایی و برنامه‌سازی به رادیو نگاه کنیم دو کارکرد اطلاع‌رسانی و سرگرمی و فراغت مهم‌ترین کارکردهای آن هستند که از طریق پخش اخبار و موسیقی تامین و تضمین می‌شود.

موسیقی اما از آن دست هنرهایی است که تقریبا همه انسان‌ها در هر سطح و طبقه‌ای که باشند با آن ارتباط برقرار کرده و از شنیدن آن لذت می‌برند. اساسا موسیقی بی‌واسطه‌ترین هنر است که نیاز به ترجمه و زیرنویس ندارد و مثلا ممکن است یک فارسی زبان از شنیدن یک ترانه آذری یا کردی یا بلوچی هم لذت ببرد.

موسیقی در رادیو آوا از حیث روان‌شناختی و رسانه‌شناسی واجد کارکردهای چندگانه است. اولا که شاهد تنوع‌گرایی در پخش موسیقی هستیم، به این معنی که هر مخاطبی با هر ذائقه و سلیقه موسیقایی می‌تواند ترانه و آهنگ مورد علاقه‌اش را از این شبکه بشنود و دوم این‌که خود شبکه سعی کرده تعادل را در ایجاد این تنوع حفظ کند.

مثلا بعد از پخش یک تصنیف از موسیقی سنتی یک قطعه از موسیقی پاپ پخش می‌کند یا مثلا بعد از پخش یک موسیقی محلی و فولکوریک به سراغ موسیقی کلاسیک می‌رود و از این طریق مثلا کسی که در طول مسیر خانه تا محل کارش در اتومبیل از این شبکه استفاده می‌کند یک تنوع موسیقایی را تجربه می‌کند که موجب خستگی و ملال یا دلزدگی او از تکرار یک تم خاص نمی‌شود.

پخش موسیقی در ژانرهای مختلف آن درواقع یک نوع آموزش موسیقی‌شناسی هم هست که بویژه با معرفی قطعه و عوامل آن ازسوی مجری به شناخت و آگاهی مخاطبان از موسیقی منجر شده و به نوعی درک موسیقایی یا دست‌کم اطلاعات موسیقایی آنان را ارتقاء می‌بخشد. ضمن این‌که از این طریق مخاطب را با فرهنگ و آیین‌های قومی و بومی کشور خویش آگاه کرده، در عین این‌که موجب تعمیق خرده‌فرهنگ‌های بومی و محلی می‌شود.

قطعا پخش موسیقی منطقه‌ای از اقوام مختلف کرد، لر، ترک، شمالی و... به تثبیت و ماندگاری فرهنگ آن منطقه کمک می‌کند. آیین‌ها و باورهای بومی هر منطقه در موسیقی آن تجلی پیدا کرده و موسیقی را می‌توان نماد آهنگین فرهنگ هر منطقه دانست که مخاطب را با تفکر و اندیشه و آداب و رسوم هر منطقه آشنا می‌کند.

یکی دیگر از کارکردهای این رادیو ضمن معرفی و آشنایی مخاطب با موسیقی مناطق مختلف می‌تواند ایجاد علاقه به موسیقی باشد. به عبارت دیگر موسیقی در رادیو صرفا مبتنی بر علاقه مخاطب به این هنر نیست بلکه می‌تواند علاقه به موسیقی را هم در او برانگیزد و او را به فراگیری موسیقی تشویق کند. به همین دلیل باید تاکید کرد که جای برنامه‌های تحلیلی درباره موسیقی و انواع آن در این رادیو خالی است، همچنین مصاحبه و گفت‌وگو با اهالی موسیقی که می‌تواند نقش موثری در جذب مخاطبان جدی موسیقی داشته باشد، هم چندان در این شبکه شنیده نمی‌شود.

واقعیت این است که اگرچه موسیقی برای تامین اوقات فراغت مخاطبان نقش موثری دارد، اما نباید به خود موسیقی نگاه تفننی و صرفا سرگرم‌کننده داشت. این نگاه موجب می‌شود موسیقی را به‌عنوان یک هنر فاخر، جدی نگیریم.

برای فهم این مساله بهتر است به تاریخچه شکل‌گیری این شبکه رادیویی نگاهی بیندازیم. سال 88 اولین بارقه‌های شبکه رادیویی مختص موسیقی در رادیو شکل گرفت. آن زمان فرکانس 2‌/‌107 مگا هرتز از ساعت 17 تا 24 آثار موسیقی منتخب خود را پخش می‌کرد. این فرکانس، فرکانس مشترک رادیو آوا با رادیو تجارت بود و درواقع برنامه‌های رادیو آوا در ادامه برنامه‌های رادیو تجارت پخش می‌شد.

بعدها رادیو آوا با جدا شدن از رادیو تجارت به شبکه‌ای مستقل و 24 ساعته در فرکانس 5‌/‌93 مگا هرتز تبدیل شد. برنامه‌های این شبکه رادیویی در کنار تمام جذابیت‌هایی که برای مخاطب دارد، خالی از ایراد هم نیست که برطرف کردن این ایرادها می‌تواند آوا را به شبکه‌ای تخصصی تبدیل کند؛ اگرچه مسئولان شبکه تا به حال به عمد یا سهو چنین رویکردی نداشته‌اند.

یکی از نواقص شبکه از همان شعار اصلی خود ناشی می‌شود: رادیو آوا رادیویی برای اوقات فراغت شما. این شعار خود به خود مانع یک نگاه تخصصی به حیطه موسیقی می‌شود، حال این‌که نگاه تخصصی در کنار شعار اصلی رادیو براحتی امکانپذیر است. مثلا معرفی آثار و هنرمندان در کنار قالب‌های اصلی مثل «رادیو آوا و نغمه‌های محلی»، «رادیو آوا و موسیقی کلاسیک»، «رادیو آوا و ساز و آواز» و... نوعی نگاه خاص با رویکرد اشاعه فرهنگ سالم موسیقی را امکانپذیر می‌سازد؛ مشروط بر این‌که دست‌اندرکاران این شبکه اساسا بخواهند چنین نگاهی به چنین مقوله باارزشی داشته باشند.

یادمان باشد موسیقی بویژه در شرایط روحی روانی جامعه امروز می‌تواند خاصیت درمانی هم داشته باشد و این شبکه می‌تواند به نوعی موسیقی درمانی بپردازد که در نهایت به ایجاد آرامش و کاهش تنش در جامعه منجر شود.

سیدرضا صائمی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)