360 درجه برای حفاظت از طبیعت ایران

شاید اگر ده سال پیش برنامه‌ای مانند «طبیعت 360 درجه» که این روزها از شبکه دو به نمایش در می‌آید از یکی از شبکه‌های تلویزیون پخش می‌شد و به صورت جدی و متمرکز به مقوله آسیب‌ها و چالش‌های زیست‌محیطی و اطلاع‌رسانی درباره آن می‌پرداخت، امروز نفس خوزستان این طور به شماره نیفتاده بود.

برنامه‌ای مانند طبیعت 360 درجه به اولین و مهم‌ترین داشته و حق انسان‌ها یعنی محیط زیست و طبیعتی سالم و بی‌مساله اختصاص دارد و سازندگان این برنامه «بدون هیچ مرزی؛ برای حفظ محیط زیست» را شعار خود قرار داده‌اند.

این برنامه که تهیه‌کنندگی و اجرای آن را پرهام دیباج برعهده دارد، تا امروز به موضوعاتی چون وضع طبیعت ایران، آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی و جنگل‌ها، جنگل ابر، تعارض به منابع طبیعی، شکار پرندگان فریدونکنار، وضع تالاب میغان، بررسی علل آلودگی هوا، وضع حقوقی محیط‌بانان و کنوانسیون رامسر پرداخته و با حضور کارشناسان و مسئولان محیط زیست، چالش‌های موجود درباره طبیعت و حیات وحش ایران را طرح و بررسی کرده است.

تولد یک پروانه

اثر پروانه‌ای در نظریه آشوب از توفانی بزرگ در یک گوشه از جهان در آینده حکایت می‌کند که براثر بال زدن پروانه‌ای در این گوشه از جهان و این لحظه رخ می‌دهد. این نظریه دست‌کم در محیط زیست به اثبات رسیده و نشان داده ‌است چگونه یک اتفاق ساده می‌تواند به نتیجه‌ای بزرگ منجر شود. شاید مقایسه شکل‌گیری برنامه طبیعت 360 درجه با اثر پروانه‌ای چندان هم قیاس مع‌الفارق نباشد اگر بپذیریم اطلاع‌رسانی و آگاهی مخاطب می‌تواند مانع آسیب به محیط زیست و حیات‌وحش شود.

این برنامه اطلاعات زیست محیطی را در بخش‌های مختلف به مخاطبانش ارائه می‌کند و ساختاری پویا و متنوع دارد. بخش اصلی برنامه به گفت‌وگو با متخصصان، کارشناسان و مسئولان محیط زیست اختصاص دارد که هم به مشکلات و اشتباهات زیست محیطی می‌پردازد و هم به داشته‌های ملی و دستاوردها.

به بخش گفت‌وگو -که محور برنامه است - مستندهایی درباره موضوع مورد بحث نیز ضمیمه می‌شود. یکی دیگر از بخش‌های برنامه طبیعت 360 درجه با نام همیاران طبیعت به عکس‌ها و فیلم‌های مردم اختصاص دارد و آثار مخاطبان را نمایش می‌دهد و ترفند زیست‌محیطی این برنامه نیز قول و قرار با مخاطبان است؛ در هر قسمت یا هر چند قسمت از این برنامه قرار می‌شود که همه مخاطبان برنامه یک اقدام هر چند کوچک در جهت حفاظت از محیط زیست انجام بدهند.

پرهام دیباج، تهیه‌کننده و مجری برنامه طبیعت 360 درجه کارشناس ارشد تنوع زیستی است و مستندهای متعددی از جمله «سوگنامه یک میراث طبیعی؛ یوزپلنگ»، «با مردمان سرزمین طبیعت» و «زاغ بور» را در کارنامه دارد. او سال‌هاست در کنار فعالیت‌های زیست محیطی، اجرای برنامه‌هایی در همین جهت را برعهده می‌گیرد که می‌توان به بخش زیست‌محیطی صبح آمد به مدت شش سال و بخش زیست محیطی برنامه روز از نو در شبکه دو به مدت سه سال اشاره کرد.

بر اساس این تجربیات، دیباج بر این شد که یک برنامه مستقل درباره محیط زیست با محور بررسی مشکلات و دستاوردهای زیست‌محیطی ارائه کند. این تهیه‌کننده و مستندساز درباره شکل‌گیری برنامه طبیعت 360 درجه گفت: طرح این برنامه از پنج سال پیش در ذهن من شکل گرفت و تقریبا از چهار سال پیش طرح آن را نوشته بودم اما آن زمان چندان مورد استقبال قرار نگرفت؛ زیرا محیط زیست در رسانه‌ها چندان جدی گرفته نمی‌شد.

وی ادامه داد: البته همین حالا هم در آغاز راه هستیم؛ هنوز خیلی مانده تا موضوع محیط زیست نهادینه شود. شاید با این برنامه بتوانیم سرنوشت یک جاده یا یک پالایشگاه را عوض کنیم اما اتفاقات زیادی هست که در گوشه و کنار کشورمان اتفاق می‌افتد و نتیجه آن را مردم 15،10 سال دیگر می‌بینند و باید از امروز درباره آن آگاه شوند.

این تهیه‌کننده معتقد است با یک برنامه تلویزیونی می‌شود جلوی اتفاقات زیادی را گرفت و به مردم در این زمینه آموزش داد. وی در این باره می‌گوید: اگر هفت، هشت سال پیش می‌توانستیم در رسانه‌ای قدرتمند مانند تلویزیون درباره خشک شدن تالاب هورالعظیم به مردم اطلاعات بدهیم، شاید امروز وضع خوزستان به این وخیمی نبود.

مهسا نیک‌رفتار، عضو اتاق فکر برنامه درباره انتخاب موضوعات برنامه گفت: مسائل جدی و چالش‌های زیست‌‌محیطی را مد نظر قرار می‌دهیم. برنامه اول را به موضوع طبیعت ایران اختصاص دادیم و به صورت کلی به این موضوع پرداختیم، اما بعد از آن براساس اولویت‌ها، موضوعات روز جامعه و مناسبت‌های تقویمی مهم‌ترین موضوعات را انتخاب کرده‌ایم.

وی ادامه داد: تا اینجا مردم بزرگ‌ترین دلگرمی ما بوده‌اند و تلاش کرده‌ایم نظرات آنها را هم جویا شویم و در برنامه با ما سهیم باشند.

پیش‌تولید چند ساله

بسیاری از برنامه‌های زیست‌محیطی تلویزیون از گذشته تاکنون توسط کسانی تدارک دیده شده که از فعالان این عرصه هستند و محیط‌زیست و گونه‌های جانوری و گیاهی این سرزمین را خوب می‌شناسند و از نزدیک دیده‌اند.

برنامه طبیعت 360 درجه نیز از همین دست برنامه‌هاست. دیباج که چند سالی طرح این برنامه را در ذهن داشته، در سفرهایش گوشه‌چشمی به تهیه‌ مستند برای این برنامه هم داشته و به نوعی می‌توان گفت پیش‌تولید برنامه‌اش را پنج سال پیش آغاز کرده است.

وی در این باره گفت: من کارشناس ارشد محیط زیست هستم و مستندهای زیادی درباره محیط زیست و حیات‌وحش ساخته‌ام و سال‌هاست که به مناطق مختلف کشور سفر می‌کنم و نقاط مختلف کشور را دیده‌ام. با مشکلات مردم آشنا هستم، زیستگاه‌ها و گونه‌های مختلف جانوری را دیده‌ام و همه اینها به من کمک کرده بتوانم با کمک دوستان و همکارانم موضوعات مهم و جدی را برای برنامه انتخاب کنیم.

دیباج اضافه کرد: این برنامه همیشه گوشه ذهنم بوده و تصاویر زیادی برای نمایش در آن ضبط کرده‌ایم. مثلا آبشار شوی دزفول به عنوان اثر طبیعی ملی توسط محیط‌زیست به ثبت رسیده است و ما از یک‌سال پیش می‌دانستیم که قرار است این اتفاق بیفتد و بعد از کوهنوردی و صخره‌نوردی و عبور از رودخانه از این آبشار تصویر گرفته‌ایم که بعد از ثبت ملی آن را به نمایش بگذاریم.

این کارگردان مستند ادامه داد: درباره برخی موضوعات خیلی اتفاقی و شانسی می‌توان فیلم و تصویر به دست آورد؛ مثلا از پلنگ ایرانی در تمام کشور هم فیلم چندانی وجود ندارد و به همین دلیل من هر وقت و هر جا که شده از این گونه پلنگ فیلم گرفته‌ام تا وقتی درباره این پلنگ حرف می‌زنیم از آن تصویر کافی و با کیفیت داشته باشیم.

برنامه‌ای تخصصی برای همه

طبیعت 360 درجه برنامه‌ای تخصصی است که همه مردم را مخاطب قرار می‌دهد. این برنامه از حضور کارشناسان و متولیان محیط زیست و حیات‌وحش دعوت می‌کند تا با آنها درباره جدی‌ترین مسائل زیست محیطی و مشکلات آن به صورت علمی و عملی گفت‌وگو کند.

دیباج گفت: سعی کرده‌ایم همه مردم را مخاطب قرار بدهیم و با وجود این‌که تحصیلات خودم در زمینه محیط زیست بوده، اصلا به سمت ارائه مباحث بسیار تخصصی نرفته‌ایم. مخاطب برنامه طبیعت 360 درجه همه مردم هستند و ما سعی کرده‌ایم نکات آموزشی را مطرح کرده و نقش مردم در قابل مسائل زیست‌محیطی را به آنها یادآوری کنیم یا آموزش بدهیم.

وی درباره طرح مسائل تخصصی در این برنامه توضیح داد: اگر در طرح مشکلات به سمت مباحث علمی و تخصصی رفته‌ایم به این دلیل بوده که اطلاع‌رسانی درستی به مردم صورت بگیرد. خیلی اوقات نبود اطلاعات درست و کافی باعث ایجاد یک مشکل دیگر می‌شود. به‌عنوان نمونه تالاب ارومیه خشک شده و یکی از مسئولان پیشنهاد می‌دهد که از دریای خزر آب به این تالاب منتقل شود؛ این از نظر علمی اشتباه است و باید به مخاطب بگوییم این اقدام چرا نباید انجام شود و از لحاظ علم اکولوژی چه تبعاتی در پی دارد.

به اعتقاد این کارشناس و تهیه‌کننده، اطلاعات علمی به مردم کمک می‌کند بموقع و درست واکنش نشان بدهند و در قبال یک مساله زیست‌محیطی مطالبات معقول داشته باشند و آنها را پیگیری کنند.

در برنامه طبیعت 360 درجه مسئولان و متولیان محیط زیست نیز حاضر شده و پاسخگوی مسائل بوده‌اند. دیباج گفت: شعار برنامه ما این است که ما هیچ مرزی برای حفظ محیط زیست نداریم؛ همیشه می‌گوییم بدون هیج مرزی برای حفظ محیط زیست ایران در خدمت مردم هستیم. شاید در گذشته برخی مسائل در رسانه‌ها مطرح نمی‌شد، اما از روز اول تلاش ما این بوده هر مساله‌ای که به محیط زیست آسیب می‌زند از طرف هر نهاد و ارگان و موسسه‌ای که باشد، در این برنامه مطرح کنیم و پیگیر آن باشیم.

برنامه طبیعت 360 درجه سعی دارد از تمام زوایا به محیط زیست بپردازد. ممکن است گاهی موضوعات مربوط به محیط زیست را مطرح کند یا گونه‌های جانوری یا حتی مساله‌ای درباره محیط زیست انسانی یا تاثیرات روانی تخریب محیط زیست بر مردم؛ به نظر می‌رسد عنوان طبیعت 360 درجه هم به همین منظور برای این برنامه انتخاب شده است.

دیباج گفت: این اسم، هم ساده‌است و هم نشان می‌دهد برنامه به دنبال چیست و چه می‌خواهد بکند.

دکور برنامه نیز از تصاویر جانوران دریا، خشکی و آسمان شکل گرفته که همه آنها از گونه‌های موجود در ایران هستند.

تهیه‌کننده برنامه درباره این دکور توضیح داد: برای چنین برنامه‌ای که هفته‌ای یکبار پخش می‌شود، نمی‌توان یک استودیو را تمام وقت در اختیار داشت و به همین دلیل باید دکور قابل حمل می‌ساختیم. این نوع دکورها معمولا زیبایی دکورهای ثابت را ندارند، به همین دلیل دست به نوآوری زدیم و قاب‌هایی طراحی کردیم که چهار وجه دارد و قابل چرخش است؛ بنابراین با هر بار چرخش این قاب‌ها می‌توانیم تصویر تازه‌ای ارائه کنیم و ترکیب متفاوتی از جانوران را نمایش بدهیم.

به گفته دیباج در چینش این عکس‌ها علاوه بر موضوع برنامه گاهی حتی رنگ لباس مهمان و مجری نیز مد نظر قرار می‌گیرد تا تناسب بصری در تصویری که از این برنامه ارائه می‌شود، محسوس باشد.

وی درباره میز برنامه و شکل متفاوت آن گفت: میز هم طوری طراحی شده که با توجه به تعداد مهمانان و کارشناسان برنامه قابل تغییر باشد و مباحث مربوط به زبان بدن در آن رعایت شود. مثلا بسته به موضوع برنامه ممکن است زاویه میز را طوری تغییر دهیم که مجری و کارشناس در کنار هم و در یک جهت قرار بگیرند یا روبه‌روی هم بنشینند.

برنامه‌ای مانند طبیعت 360 درجه می‌تواند در درازمدت فعالان محیط زیست را به خود جلب کرده و مردم را نیز به محیط زیست و اخبار آن حساس و علاقه‌مند کند. اکنون این برنامه در 52 قسمت طراحی شده و یکشنبه‌ها ساعت 19 و 30 دقیقه از شبکه دو به نمایش درمی‌آید، اما بی‌شک تاثیرگذاری موضوعات و میزان رضایت مخاطب بر ادامه این برنامه موثر خواهد بود.

آذر مهاجر‌ /‌ گروه رادیو و تلویزیون